- Co determinuje wybór sposobu ogrzewania domu?
- Jakie ogrzewanie wybrać, biorąc pod uwagę, że chciałbym ogrzewać dom skutecznie, ale tanio?
- Czym się kierować przy wyborze kotłów gazowych?
- Gdzie można umieścić kocioł na gaz?
- Dlaczego kotły na paliwa stałe są wciąż popularne?
- Czy kocioł na paliwo stałe musi być postawiony w kotłowni?
- Jaka moc kotła?
- Jakie argumenty przemawiają za kotłami elektrycznymi?
- Jakie rodzaje kotłów elektrycznych są do wyboru?
- Dlaczego kotły olejowe są mało popularne?
- Czy sterowniki kotłów wystarczą, żeby w domu panowała odpowiednia temperatura?
Inwestor: - Dzień dobry, pomówmy o ogrzewaniu domu. Temat wydaje mi się istotny, bo ogrzewanie odpowiada chyba za główną część kosztów eksploatacyjnych.
Ekspert budowlany: - I ma ogromny wpływ na komfort mieszkania. Dlatego wybór odpowiedniego systemu grzewczego powinien być dobrze przemyślany. Trzeba podjąć decyzję nie tylko o rodzaju źródła ciepła, ale również o sposobach jego rozprowadzania po budynku. Jak pan widzi, temat jest bardzo szeroki, dlatego proponuję go omawiać na kilku kolejnych spotkaniach.
- OK. Zacznijmy od tego, co determinuje wybór sposobu ogrzewania domu. Bo domyślam się, że inwestor nie ma tu pełnej swobody?
- Tak, wybór sposobu ogrzewania tylko po części zależy od indywidualnych upodobań. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (MPZP) albo decyzja o warunkach zabudowy może zawierać informacje o dopuszczalnych sposobach ogrzewania. Do tego dochodzą jeszcze wojewódzkie uchwały antysmogowe i plany ochrony powietrza. To bardzo ważne, bo takie zapisy są dla inwestora obligatoryjne. Najczęściej są to zakazy używania kotłów na paliwa stałe (węgiel, drewno, pelety). Kolejną kwestią jest dostępność paliwa. Czy wybrał pan już działkę?
- Nie, ta decyzja dopiero przede mną.
- Pytam, bo najbardziej pożądane parcele to te, które mają dostęp do sieci gazu ziemnego. W takiej sytuacji inwestorzy wybierają zazwyczaj właśnie to paliwo. Gaz dostępny jest w przystępnej cenie, a spalające go kotły są bardzo proste w obsłudze. Gaz z sieci można zastąpić tym ze zbiornika, ale warto zawczasu zorientować się, na ile konkurencyjne ceny mają miejscowi dostawcy.
Po zeszłorocznych zawirowaniach nie ma już problemu z dostępem do paliw stałych. Kotły na węgiel, drewno i pelety (sprasowane odpady drzewne) to wciąż najpopularniejsze urządzenia grzewcze w naszym kraju. Prąd jest z założenia nośnikiem energii dostępnym wszędzie, ale w praktyce zdarza się, że problemem jest duży przydział mocy, ze względu na przeciążenie linii niskiego napięcia. Ponadto jest drogi.
Rośnie popularność pomp ciepła. Ich ceny są bardziej przystępne niż kiedyś, a szczególnie rozwinął się segment urządzeń wykorzystujących powietrze zewnętrzne. Ich największą zaletą jest łatwość instalacji, nie ma przy tym znaczenia wielkość działki ani rodzaj gruntu. Przy większych mrozach pompy często pracują w tzw. układzie biwalentnym, w parze z konwencjonalnym źródłem ciepła, np. z kotłem lub kominkiem.
- Załóżmy hipotetycznie, że będę miał dostępne wszystkie opcje. Którą wybrać, biorąc pod uwagę, że chciałbym ogrzewać dom skutecznie, ale tanio?
- Tanio na etapie inwestycji czy eksploatacji? Czy chce pan wydać jak najmniej podczas budowy domu, czy też ogrzewać go jak najtaniej?
- Wiadomo, że chciałbym mało zainwestować, a potem płacić niskie rachunki.
- Niestety, to może być trudne. Każde źródło ciepła możemy oceniać w czterech kategoriach: koszty instalacji, koszty eksploatacji, łatwość obsługi i dostępność dla potencjalnych użytkowników. Gdyby było takie, które wypada najlepiej w każdej kategorii, wszyscy by je wykorzystywali. Tak więc np. źródła ciepła dostępne dla wszystkich i niekłopotliwe dla użytkownika, jak energia elektryczna, gaz płynny czy olej opałowy, są drogie w eksploatacji. Z kolei bardzo tania w eksploatacji i praktycznie bezobsługowa jest gruntowa pompa ciepła, ale wymaga ona sporych nakładów i dużej działki, a więc nie jest to rozwiązanie dla wszystkich. Za nieduże pieniądze można też ogrzewać dom drewnem albo węglem, bo względnie tanie są i kotły, i paliwo, ale wtedy nie ma mowy o bezobsługowości - trzeba zakasać rękawy, rozpalać ogień i dosypywać paliwo.
Jaki jest rozsądny czas zwrotu inwestycji w ogrzewanie domu? Menedżer budowy radzi...
- Na początek proszę o kilka słów na temat kotłów gazowych. Czym się kierować przy wyborze tego typu urządzeń?
- Ich podstawowy podział dotyczy sposobu montażu. Do wyboru są urządzenia wiszące i stojące. Te pierwsze - lekkie i niewielkich rozmiarów - z łatwością można wpasować w rząd wiszących szafek kuchennych. Jeżeli jednak mają zasobnik wody, zajmują więcej miejsca.
Urządzenia stojące mają zazwyczaj wbudowany zasobnik c.w.u., dlatego też są większe od modeli wiszących. Ze względu na ich rozmiary i wagę nie nadają się do zamocowania na ścianie. Jeżeli o zasobniku mowa - ważna jest jego pojemność. Dobiera się ją indywidualnie, uwzględniając przewidywane zużycie wody (zależy od liczby domowników i ich zwyczajów), a także pojemność wanny czy wydajność prysznica.
Biorąc pod uwagę koszty eksploatacyjne ważniejszy jest inny podział urządzeń zasilanych gazem - na tradycyjne (konwencjonalne) i kondensacyjne. Te drugie dominują obecnie w sprzedaży. Są bardziej wydajne od konwencjonalnych, gdyż w większym stopniu wykorzystują ciepło pochodzące ze spalanego paliwa. W urządzeniach kondensacyjnych para wodna, która jest jednym z produktów spalania, ulega skropleniu, dzięki czemu można odzyskać zawartą w niej energię cieplną. W kotłach niekondensacyjnych para wodna wraz z zawartym w niej ciepłem ulatuje po prostu przez komin. Stąd bierze się sprawność kotłów kondensacyjnych przekraczająca 100%. Jednak jest to tylko efekt specyficznego sposobu jej obliczania. Tradycyjnie bowiem w rachunkach z góry pomijano ciepło zawarte w parze wodnej, a kocioł kondensacyjny to ciepło pozyskuje.
Jeśli chodzi o sam proces spalania, urządzenia grzewcze zasilane gazem mogą mieć otwartą lub zamkniętą komorę spalania. Wszystkie obecnie produkowane kotły kondensacyjne mają komorę zamkniętą. Natomiast komora otwarta pobiera niezbędne do spalania powietrze z pomieszczenia, w którym zainstalowano kocioł. Takie urządzenie wymaga bardzo sprawnego systemu wymiany powietrza. Nie może to być wentylacja mechaniczna, bo wentylator mógłby spowodować odwrócenie ciągu w kominie i cofnięcie spalin do wnętrza. Jednak w nowych domach takich kotłów - niekondensacyjnych z otwartą komorą spalania już się praktycznie nie instaluje.
- A gdzie można umieścić kocioł na gaz?
- Zgodnie z prawem wszystkie kotły gazowe można instalować również w pomieszczeniach nieprzeznaczonych na stały pobyt ludzi, takich jak kuchnia, łazienka, korytarz czy przedpokój, o ile spełniają pozostałe wymogi, np. odnośnie wentylacji. Co ważne, pomieszczenie nie może być niższe niż 2,2 m lub 1,9 m - o ile dom wzniesiono przed 2002 r. (a to przecież nie jest pański przypadek).
Warto dodać, że kotły z komorą zamkniętą są znacznie bezpieczniejsze w użytkowaniu. Mają wbudowany wentylator, dlatego zapewniają zasysanie z zewnątrz niezbędnego do spalania powietrza oraz odprowadzanie tamże spalin. Działają niezależnie od wentylacji w pomieszczeniu - w takim wariancie nie trzeba więc rezygnować z mechanicznego systemu wymiany powietrza.
Kolejny ważny podział, na kotły jedno- i dwufunkcyjne, związany jest ze sposobem przygotowania ciepłej wody użytkowej (c.w.u.).
- Czym takie kotły różnią się od siebie?
- Modele jednofunkcyjne podgrzewają wodę zgromadzoną w zbiorniku, na który trzeba wygospodarować miejsce. Dzięki tzw. pętli cyrkulacyjnej, czyli możliwości podłączenia kilku kranów, ciepła woda będzie przez cały czas krążyć w obiegu. Takie urządzenia dobrze sprawdzają się w większych domach, gdzie c.w.u. pobiera się w wielu oddalonych od kotła punktach.
Kotły dwufunkcyjne zajmują mniej miejsca, bo nie mają zasobnika - c.w.u. podgrzewają na bieżąco, tylko w razie potrzeby. Są polecane przede wszystkim do domów, w których wszystkie punkty poboru wody znajdują się blisko kotła, a równocześnie nie korzysta się z niej w bardzo dużej ilości, np. do zasilania dwóch pryszniców.
Połączeniem tych dwóch typów są modele dwufunkcyjne z zasobnikiem, który ma niewielką pojemność (np. 50 l). Kocioł zaczyna podgrzewać c.w.u. przepływowo dopiero wtedy, gdy skończy się ta z zasobnika. Można do niego podłączyć pętlę cyrkulacyjną.
- Przejdźmy do kotłów na paliwa stałe. W ostatnich latach nie mają one zbyt dobrej prasy, ale powiedział pan, że są bardzo popularne.
- Tak, choć sprzedaje się ich coraz mniej. Ich popularność wynika przede wszystkim z niskich kosztów eksploatacyjnych. Mimo że wciąż są unowocześniane przez producentów, ich obsługa jest pracochłonna. Dlatego najważniejszym kryterium wyboru takiego kotła jest sposób jego załadunku. W urządzeniach zasypowych trzeba to robić nawet kilka razy na dobę. Modele wyposażone w zasobnik i automatyczny podajnik, które dominują w sprzedaży, są znacznie wygodniejsze w eksploatacji. Uzupełnia się je bowiem raz na kilka dni, bo dzięki automatyce dozowana jest taka ilość paliwa, jaka jest potrzebna w danym momencie. Takie urządzenia mają zwykle wyższą sprawność od kotłów zasypowych, ale muszą być podłączone do prądu.
Jak wspomniałem, takie kotły mogą być zasilane różnymi paliwami - węglem kamiennym, peletami i drewnem. Dużą popularnością cieszy się ekogroszek, który powstaje z węgla kamiennego lub brunatnego, ale nie jest tak szkodliwy dla środowiska. A ogrzewanie nim jest efektywne, bo paliwo to ma wysoką wartość opałową (patrz tabela). W specyfi kacji każdego urządzenia znajduje się informacja na temat paliwa, jakim może być zasilany kocioł. Niektóre są wielopaliwowe, w innych można stosować wyłącznie jeden rodzaj opału. Planując dom trzeba pamiętać o miejscu na składowanie opału. Drewno zajmuje znacznie więcej przestrzeni niż węgiel.
Przy doborze kotła pod względem możliwych do załadunku paliw należy brać pod uwagę także jego cenę i lokalną dostępność.
Tabela: Orientacyjna wartość opałowa popularnych paliw stałych.
| Rodzaj paliwa | Średnia wartość opałowa (MJ/kg) |
| Węgiel kamienny typu orzech | 24-28 |
| Węgiel kamienny typu ekogroszek | 24-28 |
| Węgiel kamienny - miał | 19-26 |
| Koks | 27 |
| Drewno opałowe suche | 16-19 |
| Brykiety drzewne | 17-21 |
| Pelety | 17-22 |
| Słoma zbożowa sucha | 14-16 |
Uwaga! Wartość opałowa to ilość energii uzyskiwana z kilograma paliwa. Im jest ona większa, tym spalając tę samą ilość paliwa otrzymujemy więcej ciepła.
Rezerwowe źródło ciepła
Specjaliści radzą, by w instalacji centralnego ogrzewania było nie jedno, a dwa źródła ciepła. To zapasowe przyda się np. na wypadek awarii kotła, albo wtedy, gdy zabraknie do niego paliwa. Uzupełnieniem instalacji z kotłem na paliwa stałe może być kocioł elektryczny, ale w tej roli świetnie sprawdza się też dogrzewacz. Wyposażone w sterownik urządzenie można zaplanować zawczasu, albo zintegrować z kotłem już w trakcie jego eksploatacji.
Dogrzewacz w parze z kotłem sprawdza się bardzo dobrze nie tylko w przypadku awarii tego drugiego urządzenia. W sytuacji, gdy chcemy wyjechać z domu na dłużej, zostawianie kotła na węgiel, drewno czy pelety, który wymaga stałego nadzoru, nie jest do końca bezpieczne. Wtedy wystarczy uruchomić dogrzewacz, który będzie utrzymywał w domu zadaną temperaturę. Ponieważ pracuje on z różną mocą, można ustawić niższą temperaturę niż zazwyczaj - dzięki temu rachunek za energię nie będzie zbyt wysoki, a po powrocie dom nie będzie nadmiernie wychłodzony.
- Mówił pan, że z tym nie ma już problemu.
- W tej chwili tak, ale proszę pamiętać, że rynek paliw cały czas jest bardzo niestabilny, co wynika oczywiście z sytuacji międzynarodowej. Wszyscy pamiętamy, że po agresji Rosji na Ukrainę cena węgla momentalnie wzrosła trzykrotnie i zaczęło go brakować. Potem przyszły spadki, ale trudno wyrokować, jak będą się kształtowały ceny w najbliższych latach. I dotyczy to wszystkich paliw. To oczywiście nie ułatwia panu i innym inwestorom wykonania analizy opłacalności konkretnego źródła ciepła. Nic dziwnego, że coraz większą popularnością cieszą się odnawialne źródła energii.
- Czy kocioł na paliwo stałe musi być postawiony w kotłowni?
- Tak, wyjątkiem są urządzenia o mocy nie przekraczającej 10 kW. Kotłownia musi mieć wentylację grawitacyjną (osobny kanał wyprowadzony ponad dach - jego minimalny przekrój to 14 × 14 cm) i podłogowy wpust kanalizacyjny. Pomieszczenie to nie może być zbyt małe - przód kotła powinien się znaleźć co najmniej 1 m od przeciwległej ściany, a dostęp do wyczystek urządzenia i komina musi być swobodny. Dlatego przy wyborze kotła ważnym parametrem są też jego wymiary. Te z podajnikiem zajmują znacznie więcej miejsca niż urządzenia zasypowe, ale z kolei niemal wszystkie kotły zasypowe powinny współpracować ze zbiornikiem buforowym wody grzewczej, bo tylko wtedy spełniają zadeklarowane normy czystości spalania.
W kotłowni trzeba jeszcze wygospodarować miejsce na zasobnik ciepłej wody użytkowej (wszystkie są jednofunkcyjne).
Aby uniknąć brudzenia pomieszczeń mieszkalnych podczas transportu opału, warto zaplanować wejście do kotłowni bezpośrednio z zewnątrz bądź z garażu.
Jaka moc kotła?
Jednym w ważniejszych kryteriów wyboru każdego kotła jest jego moc. Powinna ona odpowiadać faktycznemu zapotrzebowaniu na ciepło. Parametr ten określony jest w projekcie domu. W razie potrzeby można też poradzić się doświadczonego instalatora.
Jeśli chodzi o urządzenia gazowe, standardem jest moc 12-24 kW (modele jednofunkcyjne) oraz 17-27 kW (dwufunkcyjne). Odpowiednia moc kotła na paliwa stałe w dobrze ocieplonym budynku to kilkanaście kW. W przypadku modeli elektrycznych, w nowym domu wystarczy urządzenie o mocy 8-12 kW.
- Jakie argumenty przemawiają za kotłami elektrycznymi?
- Takie urządzenia są niedrogie, bardzo wygodne w użytkowaniu, nie wymagają budowy kominów, przyłącza gazowego, kotłowni ani miejsca na składowanie opału. Potrzebne jest natomiast odpowiednie zasilanie, zazwyczaj 3-fazowe, co wynika ze znacznej mocy tego typu urządzeń.
Co ważne, kotły elektryczne nie wydzielają spalin zanieczyszczających powietrze, choć należy zaznaczyć, że energia elektryczna w Polsce wciąż wytwarzana jest głównie z węgla. Jak wspomniałem, prąd jest najbardziej dostępnym źródłem energii w naszym kraju.
- Domyślam się, że ich niewielka popularność wynika z wysokiej ceny prądu, tak?
- Faktycznie uchodzą za drogie w eksploatacji, ale warto przeliczyć, czy przy korzystaniu z taryfy nocnej eksploatacja kotła elektrycznego nie będzie bardziej opłacalna w porównaniu z wieloma innymi nośnikami energii. Można się spodziewać, że ich popularność będzie rosła. Bardzo dobrze sprawdzają się bowiem w parze z panelami fotowoltaicznymi, które robią w naszym kraju furorę, ewentualnie jako drugie źródło ciepła.
- Jakie rodzaje kotłów elektrycznych są do wyboru?
- Podobnie jak urządzenia gazowe, występują w wersji wiszącej i stojącej. Najczęściej kupowane są małe i lekkie urządzenia jednofunkcyjne (wiszące), współpracujące z zewnętrznym zasobnikiem c.w.u. W sprzedaży są też modele dwufunkcyjne i dwufunkcyjne z zasobnikiem.
Warto wiedzieć, że wszystkie kotły elektryczne mają tak naprawdę praktycznie 100% sprawność. Niska klasa efektywności energetycznej (D) umieszczona na etykiecie energetycznej, bierze się stąd, że na potrzeby jej wyznaczania ilość faktycznie zużywanej energii elektrycznej mnoży się przez współczynnik 2,5. Ma to w przybliżeniu uwzględniać straty energii przy jej wytwarzaniu i przesyle w sieci.
- Proszę jeszcze scharakteryzować kotły olejowe. Są chyba jeszcze mniej popularne od elektrycznych?
- Tak, można powiedzieć, że to dość niszowy rodzaj produktów, choć nie pozbawiony zalet. Pod względem komfortu obsługi są zbliżone do modeli zasilanych gazem, ale wymagają dość częstej regulacji i czyszczenia palnika. Produkowane są jako stojące. obecnie to urządzenia kondensacyjne. Jednak w naszym kraju nigdy nie zdobyły one większej popularności i to się już raczej nie zmieni, gdyż olej jest drogi. Wykorzystanie do ogrzewania oleju opałowego wymaga wydzielenia pomieszczenia na kocioł i zbiornik, choć sam zbiornik można ulokować pod ziemią na posesji.
- Czy sterowniki kotłów wystarczą, żeby w domu panowała odpowiednia temperatura?
- Nie, ponieważ taki sterownik z założenia dba tylko o prawidłowe działanie samego kotła właśnie. Chociaż przy wszystkich urządzeniach grzewczych idea jest podobna, najlepiej to widać na przykładzie sterowników kotłów na węgiel-groszek lub pelety. Automatyka kotła nadzoruje wówczas ilość podawanego paliwa i powietrza, decyduje też, czy kocioł jest odpowiednio rozgrzany żeby oddawać ciepło do instalacji. Ale to jeszcze nie gwarantuje, że w pokojach będziemy mieć pożądaną temperaturę. Dlatego stosuje się tzw. pokojowe lub pogodowe regulatory temperatury.
- Czym one się różnią?
- Regulatory pokojowe porównują panującą w danym pomieszczeniu temperaturę z ustawioną przez użytkownika. Przy czym nie musi to być ona stała, może być programowana w cyklu dziennym czy tygodniowym. Sygnał o tym czy ogrzewanie jest potrzebne trafi a do kotła lub pompy ciepła. Pogodowe z kolei mierzą nie temperaturę wewnątrz budynku, lecz na zewnątrz niego, a następnie dostosowują do tego intensywność ogrzewania, zgodnie z zadanym schematem, tzw. krzywą grzewczą. Ten sposób działania opiera się na założeniu, że istnieje prosty związek pomiędzy temperaturą zewnętrzną i zapotrzebowaniem budynku na ciepło. Pozwala działać nieco z wyprzedzeniem - nawet jeżeli wewnątrz nie odczuliśmy jeszcze skutków zmiany temperatury zewnętrznej.
Ma to sens szczególnie przy instalacjach o dużej bezwładności, takich jak podłogówka z grubą wylewką, o której będziemy rozmawiać na jednym z kolejnych spotkań. Natomiast, gdy mamy grzejniki ścienne, które reagują dość szybko, automatyka pokojowa w zupełności wystarcza.
Coraz częściej spotyka się też układy wykorzystujące równocześnie dane z czujnika wewnętrznego i zewnętrznego. Korzyści z zaawansowanej automatyki, która potrafi nie tylko włączyć i wyłączyć urządzenie, ale też zarządzić płynną zmianę temperatury przygotowywanej wody, odczujemy przede wszystkim w przypadku pomp ciepła i kondensacyjnych kotłów gazowych. Tu ideałem jest ciągła praca za to z jak najniższą temperaturą wody w obiegu, bo sprawność, a więc i ekonomiczność, tych urządzeń grzewczych jest wtedy najwyższa. Dlatego zanim kupimy kocioł lub pompę, dopytajmy również jakie opcje sterowania są dostępne i w jakiej cenie.
- Dziękuję za rozmowę.
Redakcja BD
Dodaj komentarz