Czym ogrzewać nowy, a czym stary dom? Strategiczny wybór ogrzewania!
Czym ogrzewać nowy, a czym stary dom? Strategiczny wybór ogrzewania!
Czym ogrzewać dom? Gazem, pelletem, a może pompą ciepła? Wybór ogrzewania trzeba zacząć od ustalenia, jaki jest standard energetyczny budynku. W zupełnie innej sytuacji jest inwestor planujący budowę, niż ktoś kto już ma dom postawiony wiele lat temu. A więc wybór ogrzewania będzie zgodny z zupełnie innymi normami i rozwiązaniami technicznymi. Dlatego optymalne ogrzewanie domu może być wówczas zupełnie różne.
Zapotrzebowanie na ciepło, czyli to ile trzeba go dostarczyć, aby utrzymać komfortową temperaturę we wnętrzach, to podstawowy parametr każdego domu oraz jego instalacji grzewczej. Od tego będzie w dużej mierze zależeć wysokość rachunków za ogrzewanie i wybór samego rodzaju ogrzewania. Ponadto standard energetyczny w pewnym stopniu determinuje możliwe sposoby ogrzewania (np. ewentualne użycie pompy ciepła), niezbędną wielkość grzejników itp.
Im nowszy jest dom, tym zwykle jest też mniej energochłonny. Jednak od tej ogólnej prawidłowości zdarzają się wyjątki. Tym bardziej, że wiele budynków poddawano jednak z czasem termomodernizacji. Również my - jeżeli myślimy o wymianie kotła, grzejników itd. - powinniśmy najpierw zastanowić się, czy nie zacząć jednak od wstawienia nowych okien, ocieplenia stropu, ocieplenia dachu i ścian. Tym bardziej, gdy rozważamy założenie pompy ciepła. Utrzymanie komfortowej temperatury w słabo ocieplonym domu, tylko za jej pomocą może okazać się po prostu niemożliwe.
Także wygoda codziennej obsługi oraz możliwości sterowania pracą urządzeń grzewczych mają wpływ na wybór ogrzewania i zależą w znacznej mierze od standardu budynku. W tym samym domu, w wersji przed i po dociepleniu, czas potrzebny na osiągnięcie pożądanej temperatury oraz zdolność do jej utrzymywania mogą być skrajnie odmienne.
Jak przepisy ograniczają dziś swobodę wyboru ogrzewania domu?
Wybór sposobu ogrzewania domu najlepiej jest jednak rozpocząć od sprawdzenia, czy jakieś ograniczenia nakładają na nas lokalne przepisy. Mamy obowiązek stosowania się do zapisów miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (MPZP), ewentualnie decyzji o warunkach zabudowy, jeżeli planu nie uchwalono. Ponadto trzeba uwzględnić treść uchwał antysmogowych przyjętych przez sejmiki w prawie wszystkich województwach. Jeżeli na danym terenie zakazuje się używania jakichś paliw, to z góry musimy je skreślić. Taki zakaz może zaś dotyczyć np. wszystkich paliw stałych, a więc także bijących ostatnio rekordy popularności kotłów na pellety! Miejscowe przepisy warto przy tym sprawdzać bardzo skrupulatnie, gdyż mogą znajdować się tam zakazy, które mają wejść w życie za kilka lat. Inwestowanie zaś w kocioł, z którego za kilka lat będziemy musieli zrezygnować, mija się z celem.
Stary i nowy dom: jak różnice w sposobie wykonania instalacji c.o. wpływają na wybór ogrzewania
Przez ostatnich kilka lat wymogi odnośnie energooszczędności budynków zostały bardzo zaostrzone. W związku z tym trudno pod wieloma względami w ogóle porównywać nowy dom i np. dom trzydziestoletni. Nawet jeżeli oba mają identyczną powierzchnię użytkową i używa się w nich tego samego paliwa, np. gazu. Choćby dlatego, że przez ściany i okna starszego domu będzie uciekać ponad dwa razy więcej ciepła. Oczywiście, przy założeniu, że nie był on poddany termomodernizacji albo nie był od razu wzniesiony w standardzie znacznie przewyższającym ówczesne normy.
Coraz więcej jest miejsc, w których zakazuje się używania paliw stałych do ogrzewania domu, fot. Adobe Stock
Odmienne straty ciepła są przy tym różnicą zasadniczą, ale nie jedyną. W starym domu najpewniej nie będzie chociażby podłogówki. W ogóle jego instalacja grzewcza może być wykonana jeszcze z dość grubych rur stalowych, a nawet działać bez pompy obiegowej (grawitacyjnie). Grzejnikami mogą być stare żeliwne kaloryfery bez zaworów termostatycznych. Ponadto kocioł może być zabezpieczony otwartym naczyniem wzbiorczym, bo 30 lat temu było to jeszcze powszechne nawet w przypadku użycia gazu. Wreszcie sam kocioł będzie niekondensacyjny, z otwartą komorą spalania i podłączony do komina, który nie jest odporny na działanie kondensatu.
Na takie rozwiązania, niemal na 100%, nie natkniemy się w nowym domu. Co więcej, jeżeli zechcemy dokonać termomodernizacji, będziemy musieli uwzględnić te wszystkie specyficzne cechy, chociaż niekoniecznie je zachować.
Jak zmienił się sposób budowania domu i jego ogrzewanie
W gruncie rzeczy zmieniło się wiele, nie tylko w instalacjach c.o., ale również w samym sposobie budowania domów. Dawniej nie wykonywano chociażby ogromnych, panoramicznych przeszkleń, zajmujących np. całą ścianę tarasu. Dziś takie rozwiązania są powszechne, co jest nie tylko kwestią mody, ale i postępu w technice okiennej. Tu ktoś może zapytać, co to ma do ogrzewania. Wbrew pozorom bardzo dużo, gdyż nawet przez bardzo dobre współczesne okna ucieka prawie 5 razy więcej ciepła w przeliczeniu na 1 m2, niż przez przeciętną ścianę. Współczynniki przenikania ciepła U wynoszą tu odpowiednio 0,9 oraz 0,2 W/(m2·K). Warto dodać, że nawet w bardzo starych domach izolacyjność ścian zewnętrznych jest lepsza niż współczesnych okien. Już zgodnie z normą z 1982 r. nie mogła ona przekraczać 0,75 W/(m2·K). Natomiast izolacyjność ówczesnych okien była z dzisiejszej perspektywy tragiczna. Wynosiła nawet 2,6 W/(m2·K), w zależności od strefy klimatycznej. Dlatego wymiana starych okien może bardzo wiele zmienić w bilansie cieplnym. Trzeba zaś wziąć pod uwagę także to, że stare okna i drzwi często są już bardzo wypaczone i nieszczelne, przez co faktycznie powodują o wiele większe straty ciepła, niż wynikałoby to z samego porównania wartości U.
Ostatecznie, taki starszy dom, ale dobrze docieplony, może wcale nie ustępować nowemu. Ponadto bardzo możliwe, że będzie go charakteryzować bardzo duża zdolność do akumulacji ciepła, czyli pochłaniania jego nadmiaru, a potem oddawania do wnętrz, gdy ogrzewanie przestaje działać. Stare domy mają po prostu grube mury wznoszone z ciężkich materiałów (np. pełnej cegły).
Czy się różnią kotły do ogrzewania domu?
Odpowiedź na pytanie o to co odróżnia kotły poszczególnych typów nie jest wcale tak oczywista, jak mogłoby się wydawać na pierwszy rzut oka. Podstawowym kryterium podziału jest używane paliwo. Mamy więc do ogrzewania domu następujące urządzenia:
kotły na gaz ziemny lub płynny;
kotły na olej opałowy;
kotły zasypowe na węgiel;
kotły z podajnikiem na węgiel (ekogroszek);
kotły z podajnikiem na pellety;
kotły zasypowe na drewno (w tym zgazowujące);
kotły elektryczne.
Gaz to rewelacyjne paliwo do ogrzewania domów. Zasilane nim kotły nie wymagają obsługi i mogą w ogromnym zakresie dostosowywać swą moc do chwilowego zapotrzebowania na ciepło, fot. Viessmann
Omówimy tu kilka najbardziej charakterystycznych przykładów.
Kotły elektryczne: w jakim domu się sprawdzą?
Najbardziej od pozostałych różnią się te ostatnie, czyli kotły elektryczne. Przede wszystkim one niczego nie spalają, jedynie zamieniają energię elektryczną w ciepło. Nie trzeba więc dostarczać do nich powietrza, ani odprowadzać dymu lub spalin do komina. W związku z tym ich użytkowanie nie ma wpływu na wentylację. Co bardzo ważne, bez szkody dla ich sprawności mogą przygotowywać wodę o bardzo zróżnicowanej temperaturze, nie ma więc znaczenia czy będą zasilać grzejniki, czy podłogówkę. Ponadto nie szkodzi im częste włączanie i wyłączanie, dzięki czemu sterowanie ich pracą jest łatwe, wystarcza do tego nawet prosty termostat pokojowy. Kotły elektryczne są całkowicie bezobsługowe. Mają za to jedną zasadniczą wadę - wykorzystują drogi prąd elektryczny. Dlatego najczęściej nie są jedynym źródłem ciepła, za to świetnie uzupełniają np. kotły na paliwa stałe, które wymagają jednak obsługi. Ich używanie ma również sens w budynkach o bardzo małych stratach ciepła, a więc raczej w nowych domach, o wysokim standardzie izolacyjności.
Kotły gazowe i polityka UE: czy warto je jeszcze wybrać do ogrzewania domu?
Ogrzewanie gazowe przez wiele lat było najbardziej pożądane przez właścicieli domów, ale również najbardziej promowane przez kolejne rządy. Całkiem słusznie jest bowiem postrzegane jako czyste, bezobsługowe, bardzo łatwe do sterowania, a przy tym uniwersalne. Chodzi o to, że dobierając odpowiedni kocioł gazowy można skutecznie ogrzewać budynek o praktycznie dowolnej wielkości, o różnym standardzie energetycznym, zarówno taki z podłogówką, jak i z grzejnikami. Przy tym kotły gazowe są niezbyt drogie i nie zajmują wiele miejsca (te bez zasobnika c.w.u. mają wielkość małej szafki wiszącej). Ważną zaletą jest również to, że nie trzeba ich umieszczać w wydzielonej kotłowni, można je założyć w kuchni, łazience, czy wiatrołapie.
Niestety, Unia Europejska - w ramach polityki klimatycznej - planuje odchodzić od ogrzewania gazowego. Od 2030 r. planowany jest zakaz montażu kotłów gazowych w nowych domach jednorodzinnych. Kotły gazowe już działające mają być zaś stopniowo zastępowane innymi urządzeniami grzewczymi, na paliwa inne niż kopalne. Ewentualnie zmieniane w układy hybrydowe (np. kocioł i pompa ciepła). Na razie mamy niejako pierwszy etap tego procesu, gdyż od początku 2025 r. zlikwidowano państwowe dotacje na montaż kotłów gazowych.
Dla tych, którzy chcą wymienić stary kocioł gazowy na nowszy model bardzo ważne są dwie kwestie techniczne. Po pierwsze, nowe kotły gazowe to prawie zawsze urządzenia kondensacyjne. Co oznacza, że komin musi być odporny na działanie kondensatu. Te w starych domach (nawet prefabrykowane) trzeba więc zwykle wyposażyć we wkład kominowy. Po drugie, niemal wszystkie nowe kotły gazowe są przystosowane do pracy tylko w układach z zamkniętym naczyniem wzbiorczym. Stare instalacje z naczyniem otwartym (przelewowym) trzeba więc przerobić.
Kotły na paliwa stałe: ogrzewanie węglowe zakazane, a na pallety promowane
Paliwa stałe to bardzo duża i zróżnicowana grupa - od grubego węgla (tzw. kostka i orzech), przez ekogroszek, drewno w szczapach (kawałkowane), aż po pellety. Poza tym mamy jeszcze rozmaite brykiety (drzewne, węglowe, czy brykiet torfowy), zrębki, słomę, pestki owoców itd. Wszystkie mają pewne cechy wspólne, dotyczące chociażby wymogów odnośnie kotłowni, w której kocioł na paliwo stałe pracuje.
Jednym z najważniejszym jest to, że kotłownia musi mieć wentylację grawitacyjną. Co oznacza, że np. w domu z rekuperatorem trzeba ją oddzielić od reszty pomieszczeń szczelnymi drzwiami i wykonać odrębną wentylację.
Jeżeli chodzi zaś o kwestie związane z obsługą, to należy wyraźnie rozdzielić kotły na paliwa stałe zasypowe oraz z podajnikiem. W tych pierwszych paliwo trzeba uzupełniać co kilka godzin, natomiast w modelach z podajnikiem dosypuje się go raz na kilka dni, w zależności od pojemności zasobnika. Oznacza to nie tylko zupełnie inny poziom obsługi kotła, ale również automatyzacji samego procesu spalania.
Kolejny podział dotyczy pochodzenia paliwa. Węgiel jest paliwem kopalnym, podobnie jak gaz ziemny i UE od niego odchodzi. Natomiast pellety, drewno kawałkowane, czy zrębki to tzw. biomasa. Ta jest zaś klasyfikowana jako paliwo odnawialne, a więc ekologiczne i warte promowania.
Wspólną cechą wszystkich kotłów na paliwa stałe jest natomiast fakt, że przygotowują one wodę o dość wysokiej temperaturze. Nie jest to problemem w przypadku grzejników ściennych, jednak na potrzeby ogrzewania podłogowego temperaturę wody trzeba obniżyć. Zakłada się w tym celu układy mieszające. Na szczęście, dla żadnego sprawnego instalatora nie jest to już obecnie wyzwaniem.
Kotły na pellety wykorzystują ekologiczne odnawialne paliwo. Można je stosować we wszystkich instalacjach grzewczych, zarówno w nowych, jak i starszych domach, fot. SAS
Warto dodać, że - inaczej niż w przypadku pomp ciepła i kotłów kondensacyjnych - obniżenie temperatury wody w obiegu nie przynosi tu korzyści ekonomicznych. Kocioł na paliwo stałe nie działa wówczas z wyższą sprawnością, ani w jakikolwiek sposób lepiej. Wręcz przeciwnie, zbyt niska temperatura wody w obiegu c.o. (szczególnie na powrocie do kotła) może być problemem i być szkodliwa dla kotła. Istotną zaletą kotłów na paliwa stałe jest natomiast fakt, że bardzo dobrze nadają się do ogrzewania również starszych domów - w tym gorzej izolowanych i z wysokotemperaturowymi grzejnikami. Są więc bezpiecznym wyborem w przypadku termomodernizacji starego domu.
Czy pompa ciepła do ogrzewania starego domu to dobry wybór?
O pompach ciepła dużo już pisaliśmy. Jednak nie sposób ich tu pominąć, gdyż są już powszechnie używane. Ponadto stanowią specyficzną grupę, o wyraźnie odmiennych cechach, wymaganiach instalacyjnych oraz szczególnym sposobie pracy.
Pompy ciepła - chociaż używa się ich do tego samego - nie mają wiele wspólnego z kotłami. Ostatecznie można mówić o pewnym podobieństwie do kotłów elektrycznych. Bowiem pompy także niczego nie spalają, nie trzeba ich przyłączać do komina, nie wpływają na działanie wentylacji. Ponadto są zasilane prądem. Jednak tu mamy fundamentalną różnicę. Kocioł elektryczny po prostu zamienia energię elektryczną w ciepło. Natomiast dla pompy ciepła jest to tylko energia pomocnicza, umożliwiająca pozyskiwanie ciepła z otoczenia. To właśnie z powietrza, ziemi lub wód pochodzi zdecydowana większość energii (ciepła) przekazywanego przez pompę do budynku. Zwykle jest to od 3 do 5 razy więcej, niż pobrana ilość energii elektrycznej. Tę proporcję wyraża współczynnik sprawności pompy COP. Jeżeli wynosi on np. 4, to znaczy, że pompa ciepła pobierając z sieci elektrycznej 1 kWh prądu, oddaje do wnętrza domu 4 kWh ciepła.
Zasadniczy problem z wyborem pompy ciepła do starego domu polega jednak na tym, że pompy są bardzo wrażliwe na zmianę parametrów pracy. Jeżeli muszą podgrzewać wodę w obiegu c.o. do wysokiej temperatury to ich sprawność spada (COP maleje), czyli ogrzewanie za pomocą pomp ciepła kosztuje drożej (zużywają więcej prądu). Ponadto COP obniża się również, gdy spada temperatura tzw. źródła dolnego, czyli np. powietrza zewnętrznego, w przypadku pomp typu powietrze/woda. Co więcej takie niekorzystne warunki pracy (wysoka temperatura wody w obiegu, niska temperatura źródła dolnego) powodują zwykle również spadek mocy grzewczej pompy. W efekcie może ona zapewniać np. 10 kW przy +7°C na zewnątrz, ale przy -15° już tylko 5 kW.
Pompę ciepła trzeba dobrać szczególnie starannie, uwzględniając dokładną charakterystykę budynku i jego instalacji c.o., fot. Galmet
Koniecznie trzeba też wyjaśnić, że w przypadku pomp ciepła określenie wysoka temperatura wody w obiegu oznacza zwykle więcej niż 40°C. Wiedząc o tym łatwo zrozumieć dlaczego są one najbardziej polecane do domów z ogrzewaniem podłogowym (z założenia niskotemperaturowym), ewentualnie również do domów w których grzejniki dobrano specjalnie z myślą o współpracy z pompą ciepła. To bardzo ważne, gdyż nawet część zupełnie nowych domów, w których straty ciepła są generalnie niskie, wcale nie musi idealnie nadawać się do ogrzewania pompą ciepła. Tym bardziej dotyczy to domów remontowanych, w których instalację c.o. projektowano z myślą o innym źródle ciepła. Dlatego właśnie tak ważne jest, aby dobry fachowiec ocenił, czy nasz dom i źródło ciepła są właściwie dobrane. Ewentualnie co należy zmienić i poprawić!
FAQ Pytania i odpowiedzi
Jakie ogrzewanie wybrać do nowego domu?
W nowych domach najlepiej sprawdzają się pompy ciepła, które oferują wysoką efektywność energetyczną i niskie koszty eksploatacji. Zamiast popularnych kotłów gazowych, warto rozważyć instalację ogrzewania podłogowego w połączeniu z pompą ciepła.
Czy ogrzewanie gazowe jest nadal opłacalne?
Ogrzewanie gazowe jest łatwe w obsłudze i niezbyt drogie, ale w związku z polityką klimatyczną UE planowane są ograniczenia w stosowaniu kotłów gazowych po 2030 roku. To może wpłynąć na długoterminową opłacalność tej technologii.
Czy pompa ciepła nadaje się do ogrzewania starego domu?
Pompa ciepła to świetna opcja dla nowych domów z niskotemperaturowymi systemami grzewczymi, jak ogrzewanie podłogowe. W starszych domach, gdzie wymagana jest wysoka temperatura wody w obiegu, pompy ciepła mogą być mniej efektywne, a koszty eksploatacji mogą wzrosnąć.
Kiedy trzeba wymienić kocioł na nowszy model?
Wymiana kotła na nowy model może być konieczna, jeśli obecny jest nieekologiczny lub nie spełnia aktualnych norm. Ponadto warto rozważyć wymianę w sytuacji, gdy kocioł nie działa efektywnie lub generuje wysokie koszty eksploatacyjne.
Jakie są korzyści z modernizacji instalacji grzewczej w starym domu?
Termomodernizacja, w tym wymiana okien, ocieplenie ścian i dachu, może znacznie poprawić efektywność ogrzewania w starym domu, umożliwiając instalację nowoczesnych rozwiązań, takich jak pompy ciepła czy kotły kondensacyjne.
Człowiek wielu zawodów, instalator z powołania i życiowej pasji. Od kilkunastu lat związany z miesięcznikiem i portalem „Budujemy Dom”. W swojej pracy najbardziej lubi znajdywać proste i praktyczne rozwiązania skomplikowanych problemów. W szczególności propaguje racjonalne podejście do zużycia energii oraz zdrowy rozsądek we wszystkich tematach związanych z budownictwem.
W wolnych chwilach, o ile nie udoskonala czegoś we własnym domu i jego otoczeniu, uwielbia gotować albo przywracać świetność klasycznym rowerom.
Skomentuj
