Nie tylko pokrycie. Te 3 warstwy w konstrukcji dachu zapewniają stabilność i szczelność
Nie tylko pokrycie. Te 3 warstwy w konstrukcji dachu zapewniają stabilność i szczelność
Dach to nie tylko pokrycie. Ta widoczna i najbardziej interesująca inwestora część dachu, jest tylko jedną z trzech warstw, które go tworzą. Pod pokryciem mamy jeszcze podkład i konstrukcję. Podkład (razem z pokryciem) odpowiada za szczelność dachu, konstrukcja za jego stabilność i bezpieczeństwo domowników.
Janusz Werner
Data publikacji: 2024-06-11
Data aktualizacji: 2024-06-11
Dach składa się z trzech warstw: pokrycia, podkładu i konstrukcji. Pokrycie jest najbardziej widoczne i interesujące dla inwestora, podkład odpowiada za szczelność, a konstrukcja za stabilność i bezpieczeństwo domowników. W Polsce dominują dachy spadziste, które skutecznie odprowadzają deszczówkę i nie zalega na nich śnieg. Konstrukcja dachu (więźba) jest zazwyczaj drewniana, chociaż stosuje się także drewno klejone i dwuteowe belki. Więźbę dachową dobiera się w zależności od rozpiętości i kąta nachylenia dachu. W domach jednorodzinnych używa się głównie konstrukcji krokwiowo-jętkowej, płatwiowo-kleszczowej i krokwiowej. Konstrukcja płatwiowo-kleszczowa jest bardziej skomplikowana i ogranicza możliwość zagospodarowania strychu. Podkład dachowy, złożony z izolacji przeciwwodnej oraz rusztu z łat i kontrłat, chroni dach przed wodą opadową i wilgocią z wnętrza domu. Folie dachowe mają różne właściwości, takie jak wodoszczelność, paroprzepuszczalność i odporność na promieniowanie UV oraz temperaturę. Dachy płaskie, mające spadek nie mniejszy niż 3°, również są popularne, szczególnie w nowoczesnych projektach. Stropodachy dzielą się na wentylowane i niewentylowane, różniąc się konstrukcją i sposobem izolacji przeciwwodnej. Dachy niewentylowane wykonuje się także w odwróconym układzie warstw, gdzie izolacja przeciwwodna znajduje się pod ociepleniem.
W naszym kraju dominują dachy spadziste, o kącie nachylenia między 30 i 45°. W tej strefie klimatycznej to dobre rozwiązanie - ze skośnej połaci szybko spływa deszczówka, nie zalega też na niej śnieg. W ostatnich latach wróciła moda na dachy płaskie, zwykle o budowie żelbetowej, rzadziej drewnianej.
Wersje spadziste prawie zawsze opierają się na drewnianej konstrukcji zwanej więźbą. Przez stulecia materiał pokryciowy (dachówki, słomę itd.) układano bezpośrednio na niej. Współcześnie, między więźbą i pokryciem pojawia się dodatkowa warstwa, zwiększająca szczelność całości, tj. podkład. Sama więźba nie zawsze jest przygotowywana na budowie - może przyjechać gotowa z zakładu prefabrykacji. I nie zawsze jest z litej tarcicy - na konstrukcje stosuje się także drewno klejone oraz dwuteowe belki z drewna i płyt pilśniowych.
Tradycyjna więźba dachowa z deskowaniem z płyt OSB. (fot. J. Werner)
Rodzaje więźby dachowej
Więźbę dobiera się w zależności od rozpiętości i kąta nachylenia dachu. Komplikować mogą ją załamania połaci, lukarny itp. Trzeba pamiętać, że im bardziej złożony kształt dachu, tym trudniej go wykonać i tym jest droższy.
W domach jednorodzinnych stosuje się przeważnie podstawowe konstrukcje ciesielskie: krokwiowo-jętkową, płatwiowo-kleszczową, rzadziej najprostszą krokwiową. W tej ostatniej para krokwi (krokiew to belka dźwigająca pokrycie) tworzy trójkąt, którego podstawą jest drewniana belka stropowa. To wariant spotykany w parterowych budynkach z drewnianym stropem i niezagospodarowanym poddaszem. Rozpiętość takiego dachu nie przekracza 7 m.
W konstrukcji krokwiowo-jętkowej krokwie opierają się na murłatach, czyli poziomych belkach ułożonych na ścianach zewnętrznych (mur przejmuje od nich obciążenia pionowe). Aby zmniejszyć ugięcie krokwi, łączy się je poziomymi jętkami (mniej więcej na 2/3 wysokości dachu). W tym wariancie nie występują podpory pośrednie i cała przestrzeń poddasza jest dostępna. Dach musi być jednak dwuspadowy, a jego maksymalna rozpiętość wynosi ok. 12 m. Żeby użytkowe poddasze można było swobodnie zagospodarować, jętki powinny być przynajmniej 2,5 m nad podłogą.
Konstrukcję płatwiowo-kleszczową projektuje się przy dachach o bardziej skomplikowanych kształtach lub dużej rozpiętości. Tu potrzebne są dodatkowe podpory - słupy albo ścianki (które ograniczają możliwość zagospodarowania strychu). Krokwie opiera się na poziomych belkach, zwanych płatwiami. Skrajne płatwie leżą na wieńcu stropu lub ściance kolankowej, pozostałe spoczywają na słupach. Te umieszcza się co 3-5 krokwi, z którymi tworzą wówczas tzw. wiązary pełne. Pozostałe wiązary, złożone jedynie z pary krokwi opartych na płatwiach nazywa się pustymi.
Taka więźba umożliwia budowę dachów o skomplikowanym kształcie i dowolnym kącie nachylenia. Ale jest trudniejsza do wykonania. Słupy, na których opierają się płatwie, na użytkowych poddaszach najczęściej chowa się wewnątrz ścian działowych. Ciężar dachu spoczywa głównie na nich, co oznacza, że słupów nie wolno usuwać bez zgody konstruktora. Na dolnej kondygnacji potrzebne jest dla nich oparcie - zwykle stanowią je ściany nośne.
Podstawowe konstrukcje ciesielskie: krokwiowo-jętkowa (a) i płatwiowo-kleszczowa (b).
Słupy, które występują w konstrukcji płatwiowo-kleszczowej, utrudniają zagospodarowanie poddasza. (fot. Grupa Burkietowicz)
Poza tradycyjnymi konstrukcjami ciesielskimi stosuje się tzw. wiązary kratowe (kratownice). Te umożliwiają budowę skomplikowanych dachów o dowolnym kącie nachylenia i rozpiętości dochodzącej do 30 m. Wiązary są sztywne i nie wymagają podpór pośrednich. Stosując je można zrezygnować z wewnętrznych ścian nośnych, podciągów, betonowego stropu. Zazwyczaj są wytwarzane z desek o grubości 4-6 cm, łączonych na specjalnych prasach stalowymi płytkami kolczastymi. Rozstaw wiązarów, wynoszący 40-60 cm, jest gęstszy niż w tradycyjnej więźbie. Wyrabia się je nie na budowie, lecz w fabryce, co gwarantuje precyzję i powtarzalność. Konstrukcję dachu da się z nich zbudować w jeden dzień.
Wiązary kratowe powstają w fabryce, nie na budowie. (fot. Grupa Burkietowicz)
Materiał na więźbę dachową
Projektując więźbę, konstruktor bierze pod uwagę działające na nią obciążenia (ciężar dachu i ocieplenia, napór wiatru, zalegający śnieg). To od obciążeń zależy rozstaw krokwi (60-100 cm) oraz ich przekrój.
Konstrukcję dachu stawia się z tarcicy sosnowej lub świerkowej, czasami z jodły. Drewno powinno być dobrej jakości, wysuszone i impregnowane, najlepiej ciśnieniowo, ewentualnie zanurzeniowo. Jego wilgotność nie może przekraczać 18%. Belki mają być okorowane, bez pleśni, śladów po owadach, bez wypadających sęków.
Poza tradycyjną tarcicą do budowy więźby wykorzystuje się drewno klejone KVH i BSH, niekiedy również dwuteowe belki. Iglaste drewno KVH jest czterostronnie strugane i suszone komorowo (wilgotność do 16%). Jest wytrzymałe, nie paczy się i nie zawiera żywicy. Lite belki, łączone na długości na tzw. mikrowczepy, mogą mieć do 16 m. Drewno BSH stanowi alternatywę nawet stali i żelbetu. Elementy konstrukcyjne powstają z klejonych warstwowo desek o grubości 4 cm, na długości także łączonych na mikrowczepy. Materiał jest stabilny wymiarowo, pozbawiony skłonności do pęknięć. Niestety, drogi.
Dwuteowe belki wytwarza się z suszonego przemysłowo i łączonego na mikrowczepy drewna (górny i dolny pas) oraz twardych płyt pilśniowych lub OSB (środnik scalający pasy). Elementy sprasowuje się z użyciem wodoodpornych klejów. Są sztywne, stabilne wymiarowo i lekkie, bo drewna jest w nich o połowę mniej, niż w litych belkach.
Drewno na więźbę powinno być wysuszone i impregnowane. (fot. J. Werner)
Podkład i folie dachowe - jaka jest ich rola w konstrukcji dachu?
Jak już wspomnieliśmy, współczesny dach skośny ma trzy warstwy - konstrukcję, podkład i pokrycie. Warstwa środkowa, czyli podkład, to izolacja przeciwwodna oraz ruszt z łat i kontrłat, ewentualnie deskowanie, przytwierdzone do krokwi. Izolacją przeciwwodną jest najczęściej folia wstępnego krycia (FWK), o niskiej lub wysokiej paroprzepuszczalności (te drugie nazywa się membranami dachowymi), rzadziej papa podkładowa.
Folia wstępnego krycia pod rusztem z łat i kontrłat. (fot. Fakro)
Zadaniem podkładu jest odprowadzenie na zewnątrz wody opadowej i pary wodnej, którym udało się wniknąć do tej strefy. Jeśli pokrycie jest uszkodzone, albo silny wiatr wpycha pod nie deszczówkę na łączeniach dachówek czy blachy, wodę zatrzyma właśnie FWK.
Na ocieplonych poddaszach termoizolacji zagraża zresztą nie tylko deszczówka, lecz i wilgoć ze środka domu, w postaci pary wodnej, choćby z kąpieli czy gotowania. Dlatego pod ociepleniem, od strony pomieszczeń mieszkalnych, układa się folię paroizolacyjną.
Najważniejsze parametry folii wstępnego krycia to wodoszczelność, paroprzepuszczalność, odporność na promieniowanie UV i odporność na temperaturę.
Wodoszczelność folii opisuje nadana jej klasa, zwykle W1. Co w praktyce oznacza, że materiał jest odporny na przesączanie się wody.
Ze względu na paroprzepuszczalność folie dachowe dzieli się na nisko- i wysokoparoprzepuszczalne. Podział jest niestety umowny, ponieważ w przepisach nie określono granicy, od której folia jest wysokoparoprzepuszczalna. W związku z tym producenci dość swobodnie nazywają membranami dachowymi wyroby o różnych parametrach. Żeby ustalić poziom paroprzepuszczalności folii dachowej, należy sprawdzić wartość współczynnika oporu dyfuzyjnego Sd, podaną na etykiecie wyrobu. W różnych źródłach granica między nisko- i wysokoparoprzepuszczalnością opisywana jest odmiennie, można jednak przyjąć, że membrana powinna mieć Sd nie wyższe niż 0,04 m (im współczynnik niższy, tym lepiej).
Promieniowanie UV uszkadza film funkcyjny, czyli najważniejszą część membrany dachowej. Dlatego FWK nie powinny być przez zbyt długi czas wystawiane na działanie słońca, a materiał pokryciowy najlepiej układać zaraz po ich rozłożeniu. Bo choć większość produktów ma odporność na UV określoną na 3 miesiące, to nie należy tyle zwlekać z pokryciem docelowym. Po 3 miesiącach struktura folii zostanie nieodwracalnie osłabiona.
Ponieważ na dachu panują ekstremalne warunki, folia dachowa musi być odporna na skrajną temperaturę. FWK mają zwykle odporność temperaturową od -40 do 80°C (niskoparoprzepuszczalne) i nawet do 120°C (wysokoparoprzepuszczalne).
FWK prawidłowo można ułożyć tylko w jeden sposób - napisami do góry. (fot. MDM NT)
Konstrukcja i warstwa podkładowa dachu skośnego gotowe. (fot. Marma Polskie Folie)
Konstrukcje dachów płaskich
Dachy płaskie też mają spadek, który ma być nie mniejszy niż 3° i zazwyczaj wynosi do 11°. Spadki mogą być skierowane na zewnątrz lub do wewnątrz budynku. Im są mniejsze, tym lepsze izolacje przeciwwodne należy zastosować.
Dach płaski jest jednocześnie dachem i stropem, bywa więc nazywany stropodachem. To rozwiązanie pojawia się często w projektach domów nowoczesnych. Ma kilka zalet: pozwala na zagospodarowanie całej powierzchni górnej kondygnacji, można też na nim urządzić ogród.
Żelbetowa konstrukcja dachu płaskiego, czyli strop nad ostatnią kondygnacją. (fot. J. Werner)
W zależności od konstrukcji, stropodachy dzieli się na wentylowane i niewentylowane. Stropodach wentylowany jest trochę podobny do dachu skośnego o bardzo małym spadku. Elementem nośnym jest strop. Na nim opiera się konstrukcja nośna pokrycia, którą najczęściej wykonuje się z elementów drewnianych - wiązarów lub prefabrykowanych kratownic, ewentualnie z metalowych kształtowników. Na nich wykonuje się podkład z desek lub materiałów drewnopochodnych - płyt OSB, sklejki. Pokryciem może być wyłącznie materiał o wysokiej szczelności, przeważnie to papa bitumiczna układana wielowarstwowo. W tym rozwiązaniu między pokryciem i ułożonym na stropie ociepleniem pozostawia się pustkę. Wilgoć, która się tam pojawi, jest odprowadzana przez otwory wentylacyjne w ściankach w ściankach na obrzeżu dachu.
Stropodach niewentylowany (pełny) jest zwykle bardziej płaski niż wariant wentylowany, a jego budowa różni się zasadniczo od innych konstrukcji dachowych. Nie ma tu wiązarów, pustki, dachem jest po prostu strop w postaci żelbetowej płyty nośnej. Wszystkie warstwy (konstrukcja, termoizolacja, izolacja przeciwwodna) do siebie przylegają. Potrzebny spadek uzyskuje się przez wylanie warstwy spadkowej z betonu, albo kształtując go w termoizolacji (można ciąć płyty lub kupić gotowe ze spadkiem).
Dachy niewentylowane wykonuje się również w odwróconym układzie warstw. W wersji tradycyjnej pokrycie jest narażone na duże wahania temperatury i uszkodzenia mechaniczne. W dachu odwróconym na stropie z ukształtowanym spadkiem układa się najpierw izolację przeciwwodną (np. dwie warstwy papy termozgrzewalnej), a na niej ocieplenie odporne na trwałe zawilgocenie (np. polistyren ekstrudowany). Na nim rozkłada się geowłókninę, na którą idzie warstwa dociskowa, np. posypka żwirowa. Woda opadowa odbierana jest przez system odwadniający znad ocieplenia i spod niego. Na takim dachu można też założyć ogród.
Stropodach wentylowany (a) i niewentylowany (b).
fot. otwierająca: Grupa Burkietowicz
FAQ Pytania i odpowiedzi
Co składa się na konstrukcję dachu?
Dach składa się z trzech głównych warstw: pokrycia, podkładu i konstrukcji. Pokrycie jest najbardziej widoczne i interesujące dla inwestora, podkład odpowiada za szczelność, a konstrukcja za stabilność i bezpieczeństwo domowników.
Jakie są zalety dachów spadzistych w naszej strefie klimatycznej?
Dachy spadziste, dominujące w naszym kraju, są korzystne, ponieważ szybko odprowadzają deszczówkę i nie zalega na nich śnieg, co jest ważne w naszej strefie klimatycznej.
Z jakich materiałów wykonuje się konstrukcję dachu (więźbę)?
Konstrukcję dachu wykonuje się głównie z tarcicy sosnowej, świerkowej lub jodłowej, drewna klejonego KVH i BSH oraz dwuteowych belek. Drewno powinno być wysuszone, impregnowane, a jego wilgotność nie może przekraczać 18%.
Jaka jest rola podkładu i folii dachowych w konstrukcji dachu?
Podkład i folie dachowe pełnią funkcję izolacji przeciwwodnej oraz odprowadzają wodę opadową i parę wodną. Podkład składa się z folii wstępnego krycia (FWK) oraz rusztu z łat i kontrłat, a jego zadaniem jest ochrona termoizolacji przed wilgocią.
Jakie są rodzaje więźby dachowej i które konstrukcje utrudniają zagospodarowanie strychu?
Istnieją trzy podstawowe rodzaje więźby dachowej: krokwiowo-jętkowa, płatwiowo-kleszczowa i krokwiowa. Konstrukcja płatwiowo-kleszczowa utrudnia zagospodarowanie strychu, ponieważ wymaga dodatkowych podpór, takich jak słupy lub ścianki, które ograniczają przestrzeń użytkową.
Dziennikarz z przeszło 25-letnim doświadczeniem w mediach drukowanych i elektronicznych. W Budujemy Dom od blisko dekady. Na budowach bywa tak często, jak w redakcji. Autor tekstów poradnikowych i publicystycznych, także porad prawnych. Nadąża za zmianami w największych programach pomocowych dla inwestorów indywidualnych: w Czystym Powietrzu, Moim Prądzie, Mojej Wodzie...
