Dach jest jednym z najistotniejszych elementów budynku - chroni go i zgromadzony w nim dobytek przed warunkami atmosferycznymi: deszczem, śniegiem, wiatrem. Współcześnie to skomplikowany układ trzech warstw (licząc od dołu) - konstrukcji, podkładu i pokrycia. Dwie górne odpowiadają za szczelność dachu, dolna za jego stabilność i bezpieczeństwo.
Janusz Werner
Data publikacji: 2019-05-07
Data aktualizacji: 2024-09-06
Na polskich domach dominują dachy spadziste, o kącie nachylenia między 30 i 45°. W naszej strefie klimatycznej to rozwiązanie rozsądne - ze skośnej połaci szybko spływa deszczówka, gruba i ciężka warstwa śniegu też się na niej długo nie utrzyma. Ostatnio coraz modniejsze stają się dachy płaskie, wieńczące nowoczesne bryły. Te mają zwykle budowę żelbetową, rzadziej drewnianą. Wersje spadziste prawie zawsze opierają się na drewnianej konstrukcji zwanej więźbą.
Wybór dachu może ograniczać miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Jego zapisy często określają nie tylko jego kształt czy spadek (np. dwuspadowy, o kącie nachylenia 37,5-45°), ale nawet kolor.
Dachy spadziste, a właśnie tymi zajmiemy się w tym tekście, mają różne kształty: są jednospadowe (pulpitowe), dwu- i czterospadowe (kopertowe), mansardowe, półszczytowe... Przy czym im bardziej złożony kształt dachu, tym trudniej go wykonać i tym jest droższy.
Kilkadziesiąt lat temu urządzano pod nimi strychy - graciarnie na rzeczy, które szkoda było wyrzucić. Dziś pod takim dachem planuje się użytkowe poddasze z sypialniami i łazienkami. Skośne połacie trzeba solidnie ocieplić, trudniejsze staje się także zapewnienie właściwej wentylacji poszczególnych warstw dachu.
W domach jednorodzinnych stosuje się przeważnie podstawowe konstrukcje ciesielskie: krokwiowo-jętkową, płatwiowo-kleszczową, rzadziej najprostszą krokwiową. W tej ostatniej para krokwi tworzy wraz z drewnianą belką stropową trójkąt. To wariant spotykany w parterowych domach z drewnianym stropem i niezagospodarowanym poddaszem. Rozpiętość dachu nie może przekraczać 7 m.
W konstrukcji krokwiowo-jętkowej krokwie opierają się na murłatach - poziomych belkach ułożonych na ścianach zewnętrznych (to mur przejmuje od nich obciążenia pionowe). Aby zmniejszyć ich ugięcie, łączy się je poziomymi jętkami (mniej więcej na 2/3 wysokości dachu). W tym wariancie nie występują podpory pośrednie i cała przestrzeń poddasza jest dostępna. Dach musi być jednak dwuspadowy, a jego maksymalna rozpiętość wynosi 12 m. Żeby użytkowe poddasze dało się swobodnie zagospodarować, jętki powinny być 2,5 m nad podłogą.
Konstrukcję płatwiowo-kleszczową projektuje się przy rozpiętości dachu do 16 m. Tu potrzebne są dodatkowe podpory - słupy albo ścianki, które ograniczają możliwość zagospodarowania strychu. Krokwie opiera się na poziomych belkach, zwanych płatwiami. Skrajne płatwie leżą na stropie lub ściance kolankowej, pozostałe spoczywają na słupach. Te umieszcza się co 3-5 krokwi, z którymi tworzą wówczas tzw. wiązary pełne. Pozostałe wiązary, złożone jedynie z pary krokwi na płatwiach, nazywa się pustymi.
Konstrukcja krokwiowo-jętkowa
Konstrukcja płatwiowo-kleszczowa
Taka więźba umożliwia budowę dachów o skomplikowanym kształcie i dowolnym kącie nachylenia. Ale jest trudniejsza do wykonania. Słupy, na których opierają się płatwie, na użytkowych poddaszach najczęściej chowa się wewnątrz ścian działowych. Ciężar dachu spoczywa głównie na nich, co oznacza, że słupów nie wolno usuwać bez zgody konstruktora.
Poza tradycyjnymi konstrukcjami ciesielskimi stosuje się tzw. wiązary kratowe (kratownice). Te nadają się do skomplikowanych dachów o dowolnym kącie nachylenia i rozpiętości dochodzącej do 30 m. Wiązary są sztywne i nie wymagają podpór pośrednich. Zazwyczaj produkuje się je z desek o grubości 4-6 cm, łączonych na specjalnych prasach stalowymi płytkami kolczastymi. Rozstaw wiązarów, wynoszący 40-60 cm, jest gęstszy niż w tradycyjnej więźbie. Wyrabia się je nie na budowie, lecz w fabryce, co gwarantuje precyzję i powtarzalność. Konstrukcję dachu da się z nich zbudować w jeden dzień.
Wiązar kratowy
Więźbę buduje się z drewna sosnowego, świerkowego, czasami z jodły. Powinno być dobrej jakości, wysuszone i impregnowane, najlepiej ciśnieniowo. Jego wilgotność nie może przekraczać 18%. Samo drewno to świetny materiał konstrukcyjny - łatwy do obróbki, względnie tani. Ma dość dobre właściwości termoizolacyjne, po poprawnym zaimpregnowaniu jest trwałe.
Projektując więźbę konstruktor musi wziąć pod uwagę działające na nią obciążenia (ciężar dachu, ocieplenia, napór wiatru, zalegający śnieg). To od obciążeń zależy rozstaw krokwi (60-100 cm) i ich przekrój.
Jeśli inwestorowi przyjdzie do głowy zmiana materiału pokryciowego, założonego w projekcie, trzeba ją omówić z konstruktorem. Pokrycia dzielą się bowiem na lekkie i ciężkie. Jeden metr kwadratowy lekkiego waży kilka kilogramów, metr ciężkiego nawet dziesięć razy więcej.
Do budowy konstrukcji dachów wykorzystuje się również stal. W domach jednorodzinnych używa się jej sporadycznie - trudno ją ciąć, łączyć, eliminacja mostków cieplnych jest kłopotliwa.
Typowe kąty nachylenia dachu dla poszczególnych materiałów.
Pokrycie
Kąt nachylenia dachu
papa układana jednowarstwowo
9°÷22°
papa układana dwuwarstwowo
3°÷17°
blacha płaska stalowa ocynkowana lub powlekana
powyżej 12°
blacha płaska cynkowa
powyżej 20°
blacha płaska miedziana
powyżej 6°
blachodachówka
powyżej 12
blacha falista
powyżej 12°
dachówka karpiówka układana dwuwarstwowo
35°÷45°
dachówka zakładkowa
31°÷45°
faliste płyty bitumiczne
22°÷39°
gonty bitumiczne
11÷45°
gonty drewniane (dwuwarstwowo)
39°÷51°
łupek
31°÷45°
strzecha słomiana
45°÷64°
PODKŁADY DACHOWE - CZYM SĄ?
To warstwa dachu znajdująca się między konstrukcją i pokryciem. Tworzy ją izolacja przeciwwodna oraz przytwierdzony do krokwi ruszt z łat i kontrłat, ewentualnie deskowanie. Podkład odpowiada za odprowadzenie na zewnątrz wody opadowej i pary wodnej, którym udało się wniknąć do tej strefy. Dobiera się go w zależności od kąta nachylenia dachu i rodzaju materiału pokryciowego. Ma być tym szczelniejszy, im mniej szczelne jest pokrycie i im mniejszy spadek połaci.
Izolacją przeciwwodną jest dziś najczęściej folia wstępnego krycia (o niskiej lub wysokiej paroprzepuszczalności - te drugie nazywa się membranami dachowymi), rzadziej papa podkładowa (bez posypki). Pod blachy płaskie daje się jeszcze maty strukturalne.
Membrana wysokoparoprzepuszczalna pod rusztem z łat i kontrłat. (fot. Fakro)
Wybór: ruszt z łat i kontrłat czy pełne deskowanie, wiąże się ze sztywnością materiału pokryciowego. Łaty idą pod materiały sztywne, niepotrzebujące oparcia na całej swojej powierzchni - dachówki, blachodachówki, blachy profilowane (przede wszystkim trapezowe). Pełne i równe deskowanie, najlepiej z dużych płyt drewnopochodnych, ewentualnie desek łączonych na pióro i wpust, trzeba dać pod papę i gonty bitumiczne. Pod blachy płaskie także układa się deski, ale z zachowaniem kilkucentymetrowych odstępów, umożliwiających wentylację pokrycia. Ułożenie pełnego deskowania pod dachówki nie jest błędem - wręcz przeciwnie, zwiększa sztywność konstrukcji dachu, niestety - także koszty.
Przy omawianiu podkładu należy zwrócić uwagę na wentylację dachu, kluczową dla jego trwałości i zdrowego klimatu w budynku. Dawniej, hulający po pustym strychu wiatr osuszał odsłoniętą od dołu więźbę. Dziś, szczelne poddasze izoluje ułożone między krokwiami ocieplenie, a warstwom dachu przybyło nowe zadanie. Teraz mają nie tylko zabezpieczać dom przed wodą z opadów, ale i konstrukcję dachu przed wilgocią pochodzącą z wnętrza, np. parą z kąpieli. Dlatego na ociepleniu układa się od środka paroizolację w postaci folii.
Ruszt z łat i kontrłat - najpopularniejszy rodzaj podkładu.
Pełne deskowanie - niezbędne pod pokrycie z gontu.
A ponieważ 100% szczelności nie da się zagwarantować, cała konstrukcja musi być wentylowana. Jeśli podkładem jest ruszt z łat i kontrłat oraz folia dachowa o wysokiej paroprzepuszczalności (membrana), ocieplenie układa się na styk z nią (bez dopychania!). Wentylację zapewnia luka, znajdująca się pod pokryciem - między kontrłatami nabijanymi na krokwiach. Ma być drożna na całej długości - od okapu po kalenicę.
W przypadku szczelnego podkładu, np. z płyt drewnopochodnych, lub gdy zastosowano folię o słabej paroprzepuszczalności bądź papę, konieczne są dwie szczeliny wentylacyjne - pierwsza pomiędzy pokryciem i folią, druga nad ociepleniem. Ta między termoizolacją a folią/deskowaniem ma mieć 3-4 cm. Bez tego para wodna z pomieszczeń skropli się na wewnętrznej stronie folii/deskowania, co doprowadzi do pogorszenia właściwości izolacyjnych ocieplenia.
Trzeba też pamiętać, że folia wstępnego krycia nie nadaje się na tymczasowe zabezpieczenie dachu. Dlatego docelowe pokrycie należy ułożyć jak najszybciej.
Janusz Werner fot. otwierająca: Wiązary Burkietowicz
Dziennikarz z przeszło 25-letnim doświadczeniem w mediach drukowanych i elektronicznych. W Budujemy Dom od blisko dekady. Na budowach bywa tak często, jak w redakcji. Autor tekstów poradnikowych i publicystycznych, także porad prawnych. Nadąża za zmianami w największych programach pomocowych dla inwestorów indywidualnych: w Czystym Powietrzu, Moim Prądzie, Mojej Wodzie...
Pełne deskowanie i papa to obecnie raczej już przestarzała technologia. Co prawda daje to bardzo sztywny dach ale i kosztowny. I ciężki. Ilość drewna, która musi trafić na dach jest duża. Moim zdaniem wystarczy dobra membrana. Zapewni podobne lepsze parametry a jednak będzie dużo ...
1
