To jeden z trzech podstawowych - obok profilu i przeszklenia - elementów okna. Niewidoczny, ale ważny. Inwestor nie musi mieć wiedzy o okuciach w małym palcu, jednak byłoby dobrze, gdyby wiedział, gdzie je znajdzie i jakie są ich zadania.
Okucia to zawiasy, klamka, w drzwiach także zamek. To one odpowiadają za pracę okna - sposób jego otwierania, zamykania i łatwość tych czynności. Decydują również o szczelności i odporności na włamanie. Znajdziemy je we wrębach na skrzydle i ościeżnicy.
Obecnie najpopularniejsze są okucia obwodowe (nazywane również obwiedniowymi), czyli rozmieszczone na całym obwodzie skrzydła. Po zamknięciu dociskają je równomiernie do ościeżnicy, co gwarantuje szczelność i zapobiega odkształceniom profilu. Mechanizm ryglujący, uruchamiany przez obrócenie klamki, jest tu konstrukcyjnie połączony z zawiasami. Liczba punktów blokowania skrzydła w ościeżnicy wiąże się z rozmiarami okna i jego odpornością na włamanie.
Okucia przesądzają o sposobie otwierania okna: rozwierne pozwalają szeroko otworzyć skrzydło, uchylne je odchylić. Najpopularniejsze aktualnie - uchylno-rozwierne - umożliwiają jedno i drugie. Zaczepy, które służą do ryglowania okna, znajdują się na ościeżnicy, podobnie jak zawiasy. Na skrzydle instaluje się poruszaną ruchami klamki zasuwnicę i rozwórkę - dzięki niej zmienia się pozycję skrzydła z rozwiernej na uchylną. Nowinką są okucia uchylno-odstawno-rozwierne, które dodatkowo zapewniają równoległe odsunięcie skrzydła od ramy na odległość kilku mm. W takiej pozycji okna mamy dobrą wentylację i nadal stawia ono opór złodziejom.
W oknie uchylno-przesuwnym otwarcie polega na odsunięciu skrzydła od ościeżnicy i przesunięciu go równolegle do płaszczyzny ramy. Elementy przesuwające, tzw. wózki, znajdują się w dolnej lub (rzadziej) górnej części skrzydła. W modelach podnoszono-przesuwnych skrzydło ruchome przesuwa się za skrzydło stałe. Jest nieco uniesione, co ogranicza tarcie. W obu systemach stolarka powinna poruszać się lekko i bezdźwięcznie.
Istnieją też okna bez okuć - to przeszklenia stałe nazywane fiksami. Pakiet szybowy znajduje się w nich w ościeżnicy, a okna nie da się otworzyć. Takie rozwiązanie pojawia się powszechnie w witrynach sklepowych, ale i w domach jednorodzinnych warto je zastosować. Jeśli w salonie jest wiele okien, nie wszystkie muszą się otwierać, a fiksy są tańsze (nawet o jedną trzecią) i szczelniejsze. Pamiętajmy jednak, żeby planować je tylko tam, gdzie można wygodnie umyć je z zewnątrz (np. z tarasu) i żeby przynajmniej jedno okno w pomieszczeniu się otwierało, co umożliwi intensywne wietrzenie. Dotyczy to także domów z mechaniczną wentylacją nawiewno-wywiewną, bo takie otwarcie okien pozwala np. ochłodzić nocą budynek po upalnym dniu.
Okucia to podstawowe antywłamaniowe zabezpieczenie okna. Laminowana wieloma warstwami specjalnej folii szyba, której nie da się wybić, nie pomoże, jeśli w kilka chwil można podważyć skrzydło. Standardowe okucia obwodowe zapewniają szczelność, lecz - jeśli mają rygle rolkowe (to element okucia, który po zamknięciu skrzydła blokuje się w zaczepach w ościeżnicy) - nie są dużym utrudnieniem dla złodzieja. Poważniejszą przeszkodą będzie okno wyposażone w specjalne rygle grzybkowe i zaczepy antywyważeniowe.
Miejsce, w którym grzybek blokuje się w zaczepie, to tzw. punkt bezpieczny. Im więcej takich punktów na obwodzie okna, tym trudniej je sforsować. Okucia antywłamaniowe powinny być umieszczone przynajmniej w narożnikach okna, w bezpieczniejszym wariancie na całym jego obwodzie. Niektórzy producenci stosują jeszcze rygle hakowe ze stali hartowanej i przeciwbieżne zamknięcia środkowe. Kolejnym zabezpieczeniem może być klamka z kluczykiem, wyposażona w specjalną rozetkę, utrudniającą jej rozwiercenie (to też okucie).
Najpopularniejszą jest mikrowentylacja/rozszczelnienie. Dzięki specjalnemu zaczepowi, po przekręceniu klamki najczęściej o 45°, między ramą a skrzydłem powstaje niewielka luka, zapewniająca dopływ świeżego powietrza. To funkcja bardzo użyteczna ze względu na szczelność nowoczesnych okien, ale nie zastąpi nawiewników, które stale doprowadzają powietrze. Na ogół nie występuje w oknach antywłamaniowych.
Stopniowanie uchyłu pozwala na regulowanie strumienia powietrza wpływającego do wnętrza, gdy uchylimy skrzydło. Dzięki mechanizmom grzebieniowym, w zależności od systemu okuć, można je uchylić w różnym stopniu i ustawić w jednej z trzech, czasami nawet 7 pozycji.
Ogranicznik otwarcia okna to rodzaj hamulca wbudowanego między ramą i skrzydłem, ogranicza jego otwarcie przeważnie do 90°. Zapobiega uderzaniu skrzydła o ościeżnicę i krawędź wnęki okiennej przy silnym wietrze czy przeciągu. W starych oknach tę funkcję spełniał haczyk. Podobne zadanie stoi przed zatrzaskiem drzwi balkonowych, który ma chronić przed ich gwałtownym zatrzaśnięciem właśnie w wyniku przeciągu. Takie zdarzenia, w związku ze znaczną masą drzwi, mogą grozić uszkodzeniem ich konstrukcji czy pękaniem szyb. Wychodząc na balkon, drzwi zamyka się pociągając za uchwyt - żeby się otworzyły, wystarczy lekko je nacisnąć.
Blokada błędnego położenia klamki strzeże prawidłowej obsługi okna i chroni przed jego wyczepianiem się z górnego zawiasu. Jeśli okno jest otwarte, nie powinniśmy móc przestawić klamki w pozycję, w której skrzydło jest uchylone.
Ręczna regulacja docisku zima-lato pojawia się w stolarce z PVC. Profile wykonane z tego materiału zauważalnie kurczą się i rozszerzają w zależności od temperatury (a jej różnice między latem a zimą potrafią być w naszej szerokości geograficznej znaczne), co może prowadzić do utraty szczelności okna. Niektóre okucia wyposaża się zatem w zasuwnice, z możliwością ręcznego ustawienia rolek ryglujących, co pozwala na samodzielną zmianę siły docisku skrzydła do ramy - na słabszy latem i mocniejszy zimą.
Elementy mechaniczne okna należy regulować i konserwować. Okucia powinny być utrzymywane w czystości, zaś te ich części, w których występuje tarcie, trzeba smarować. Producenci okuć podpowiadają, jak o nie zadbać, ale przeważnie odradzają samodzielną regulację, która umożliwia zachowanie właściwej pozycji skrzydła względem ościeżnicy. Regulację wykonuje się kluczykiem imbusowym i nie jest to zadanie skomplikowane, ale wymaga pewnej wiedzy o funkcjonowaniu okien oraz obciążeniach, jakim jest poddawane skrzydło. Większość systemów okuć reguluje się w 3 płaszczyznach. Ważna jest pierwsza regulacja ciężkich skrzydeł, które mają tendencję do opuszczania się. Zauważymy to, bo skrzydło trudniej będzie otworzyć i domknąć, a klamka może stawiać opór przy obracaniu.
Okien nie należy myć środkami o zasadowym pH, bo te szkodzą powłoce antykorozyjnej okuć. Najlepsze będą preparaty o neutralnym pH, przeznaczone do stolarki okiennej. Ruchome części okuć smaruje się specjalnym preparatem do ich oliwienia - zaleca się, aby to robić przynajmniej raz w roku. Dobrze sprawdzają się np. smary silikonowe w aerozolu.
Redaktor: Janusz Werner
fot. otwierająca: Roto
