Jakie rodzaje wentylacji stosowane są w domach jednorodzinnych?

W przeciwieństwie np. do ciepłochronności budynku czy kwestii bezpieczeństwa, jakości powietrza z reguły nie poświęca się wiele uwagi podczas budowy czy modernizacji domu. Tymczasem ma ona ogromny wpływ nie tylko na komfort życia, ale i na zdrowie mieszkańców.

W pomieszczeniach, w których przebywają, może być bowiem wiele substancji groźnych dla zdrowia. To choćby dwutlenek węgla, "produkt" oddychania ludzi, który powstaje też w wyniku pracy kuchenek, pieców, kotłów czy kominków. Sam w sobie nie jest niebezpieczny - stanowi śmiertelne zagrożenie dopiero wtedy, gdy na skutek braku dopływu dostatecznej ilości powietrza zamiast niego przy spalaniu zaczyna powstawać tlenek węgla, czyli czad.

Potencjalnie groźna jest również para wodna, którą wytwarzamy oddychając, gotując czy susząc pranie albo prasując. Jeżeli będzie jej zbyt wiele, może dojść do trwałego zawilgocenia budynku, a w konsekwencji do rozwoju grzybów domowych. W zawilgoconych pomieszczeniach rozwijają się też roztocza, bardzo groźne dla alergików.

Niepożądane z punktu widzenia zdrowia są nawet niektóre substancje zawarte w materiałach budowlanych i elementach wyposażenia wnętrz, np. w farbach czy meblach.

Biorąc pod uwagę powyższe, w każdym domu niezbędny jest skuteczny system wymiany powietrza.

Jak działa wentylacja grawitacyjna?

Zasada działania wentylacji grawitacyjnej. Chłodne powietrze zewnętrzne dostaje się do domu przez nawiewniki lub nieszczelności, zaś ciepłe z wnętrza ucieka pionowymi kanałami wentylacyjnymi.

W budownictwie jednorodzinnym wciąż najpopularniejszym sposobem wymiany powietrza jest wentylacja grawitacyjna. Działa ona dzięki wykorzystaniu naturalnego zjawiska konwekcji, czyli ruchu powietrza wywołanego różnicą jego gęstości i ciśnienia. Chłodne, gęstsze powietrze z zewnątrz wypiera z wnętrza domu powietrze zużyte, które ma wyższą temperaturę i jest rzadsze. Wydostaje się przez pionowe kanały wentylacyjne wyprowadzone ponad dach, które muszą być zawsze drożne.

A jak zapewnić nawiew? W starszych domach nie było z tym problemu - powietrze z zewnątrz dostawało się do budynku przez nieszczelności w oknach i drzwiach. Obecnie, gdy standardem jest bardzo szczelna stolarka, jest to utrudnione.

Dlatego na ramach ościeżnic i skrzydeł okiennych albo w ścianach zewnętrznych zakłada się specjalne nawiewniki. Ze względu na sposób regulowania, wyróżnia się ich trzy rodzaje. Najprostsze, ale i najmniej wygodne, są nawiewniki sterowane ręcznie, w których trzeba samodzielnie ustawiać przysłonę.

Nawiewnik ścienny. (fot. Eureka)

Modele higrosterowane są samoregulujące, a strumień powietrza jest uzależniony od zawartości pary wodnej w pomieszczeniu - przepływ zwiększa się wraz ze wzrostem wilgotności powietrza wewnętrznego. Regulowane automatycznie są również nawiewniki ciśnieniowe. Przy czym działają w zależności od różnicy ciśnienia na zewnątrz i wewnątrz pomieszczenia, utrzymując stały przepływ powietrza, niezależnie od siły wiatru.

Nawiewniki powietrza montuje się w pokojach i ewentualnie w kuchni, ale nie w łazienkach. W jednym pomieszczeniu powinno się przewidzieć przynajmniej jeden nawiewnik albo wyciąg powietrza. Większa liczba będzie potrzebna w pomieszczeniach o powierzchni przekraczającej 25 m².

Same nawiewniki nie wystarczą, trzeba też zapewnić swobodny przepływ powietrza pomiędzy pomieszczeniami. Można to osiągnąć, podcinając oddzielające je drzwi tak, aby między ich dolną krawędzią a podłogą była szczelina wysokości przynajmniej 1 cm. Z kolei w łazienkach i toaletach montuje się przeważnie drzwi ze specjalnym kratkami albo otworami w dolnej części.

Z technicznego punktu widzenia, wentylacja grawitacyjna to układ bardzo prosty. W praktyce nie zawsze spełnia swoją rolę. Intensywność wymiany powietrza zależy bowiem m.in. od wysokości kominów wentylacyjnych (im wyższe, tym lepiej). A te w niewysokich z reguły domach jednorodzinnych są zazwyczaj krótkie, zwłaszcza na poddaszach użytkowych.

Innym elementem wpływającym na skuteczność tego typu systemu wymiany powietrza są warunki atmosferyczne. Pracuje ona lepiej, gdy różnica temperatury w domu i na zewnątrz jest największa. Oznacza to, że w ciepłe dni może w ogóle nie spełniać swojej roli.

Wentylacja grawitacyjna może być więc nieskuteczna, a do tego naraża nas na straty. Trzeba bowiem mieć świadomość, że wraz z usuwanym powietrzem z budynku ucieka drogocenne ciepło.

Jak działa wentylacja mechaniczna?

Zasada działania wentylacji mechanicznej wywiewnej. Nawiew świeżego powietrza odbywa się przez nawiewniki w oknach lub ścianach, ale jego usuwanie wymuszają wentylatory.

Sposób działania mechanicznej wentylacji nawiewno-wywiewnej. Tu zarówno za dostarczanie świeżego powietrza, jak i usuwanie zużytego odpowiadają wentylatory.

Działa inaczej niż grawitacyjna. W tym przypadku naturę zastępują wentylatory, które wymuszają ruch powietrza. Potrzebne jest ich zasilanie, a więc trzeba się liczyć z większymi wydatkami na energię elektryczną. Ale nie jesteśmy już uzależnieni od warunków atmosferycznych - system wymiany powietrza działa skutecznie w każdych warunkach pogodowych.

Dodatkowo mamy możliwość jego precyzyjnej kontroli. W razie potrzeby, np. gdy w domu przebywa więcej osób, możemy zwiększyć dopływ świeżego powietrza. Kolejną zaletą tego wariantu wentylacji jest brak kominów wentylacyjnych - niezbędna jest tylko czerpnia świeżego i wyrzutnia zużytego powietrza.

Wentylacja mechaniczna ma trzy odmiany. W nawiewnej świeże powietrze jest tłoczone do domu przez wentylatory, a zużyte wypychane na zewnątrz specjalnymi kanałami za pomocą stworzonego w ten sposób nadciśnienia. Tej się praktycznie nie stosuje w domach jednorodzinnych.

W wariancie wywiewnym wentylator usuwa zużyte powietrza na zewnątrz, a powstające podciśnienie powoduje zasysanie powietrza z zewnątrz za pomocą nawiewników. Z kolei w najbardziej rozpowszechnionej wentylacji nawiewno-wywiewnej zarówno czerpanie, jak i usuwanie powietrza wymuszane jest przez wentylatory.

Jak działa wentylacja z rekuperatorem?

Infografika: Jak działa rekuperacja?

Wybór wentylacji nawiewno-wywiewnej daje możliwość zastosowania tak popularnej ostatnio rekuperacji. Polega ona na wykorzystaniu zużytego, ciepłego powietrza, do ogrzania świeżego, dostarczanego z zewnątrz.

Jest to możliwe dzięki specjalnemu typowi centrali wentylacyjnej, wyposażonej w wymiennik ciepła, zwany właśnie rekuperatorem. Dzięki pracy wentylatorów, nawiewnego i wywiewnego, trafia do niego powietrze - to z zewnątrz (chłodniejsze) ogrzewa się od usuwanego (cieplejszego). Szacuje się, że dzięki rekuperacji wydatki na ogrzewanie domu można ograniczyć nawet o 50%. To nie jedyna zaleta. Umieszczone w centrali filtry zatrzymują wiele zanieczyszczeń, dlatego do budynku trafia zdrowe i czyste powietrze. Z kolei to domowe, z kurzem, bakteriami, roztoczami, jest skutecznie usuwane na zewnątrz.

Rekuperator pracuje dość głośno, dlatego zaleca się umieszczenie go z dala od pomieszczeń mieszkalnych, np. w garażu, na strychu, w piwnicy itp. Ze względu na opory powietrza, kanały nie mogą być jednak zbyt długie i mieć dużo załamań, bo będzie to wpływało na skuteczność działania systemu.

Wentylacja z odzyskiem ciepła to jeden z wiodących tematów w dyskusjach o nowoczesnym budownictwie. W zasadzie jedynym powodem, dla którego jeszcze się w naszym kraju nie upowszechniła, są dość wysokie koszty inwestycyjne.

Jak poprawić jakość powietrza w domu?

W ostatnim czasie, gdy tak wiele jest doniesień o powietrzu złej jakości w Polsce, rośnie sprzedaż urządzeń poprawiających jego parametry. Nawet kilkusetprocentowe wzrosty rok do roku notują producenci oczyszczaczy powietrza. Te niewielkie, przenośne urządzenia są dobrym uzupełnieniem systemu wentylacji. Są bardzo proste w obsłudze - nie wymagają żadnych instalacji, oczyszczacz wystarczy podłączyć do gniazdka elektrycznego.

Dzięki filtrom zatrzymują alergeny, pyłki, kurz oraz nieprzyjemne zapachy. Bardziej zaawansowane jednostki wyłapują też tworzące smog cząstki pyłów zawieszonych PM10 i PM2,5.

Przed zakupem warto sprawdzić, czy produkt wyposażony jest w skuteczny filtr HEPA, został przebadany i ma rekomendację Polskiego Towarzystwa Alergologicznego. Można też zdecydować się na urządzenie wielozadaniowe, łączące funkcję oczyszczacza i nawilżacza, szczególnie przydatne w sezonie grzewczym.

Nowoczesne oczyszczacze wyłapują niemal 100% szkodliwych cząsteczek zawartych w powietrzu. (fot. Philips)

Inną opcją jest zakup oddzielnego nawilżacza. Jego obsługa ogranicza się do wlania do środka wody. Modele wyposażone w czujnik wilgotności uruchamiają się wtedy, gdy poziom wilgotności w pomieszczeniu jest niższy niż 40%. W takich warunkach wysuszają się błony śluzowe człowieka, co ma negatywny wpływ na zdrowie.

Jak wspomniano na początku, powietrze w domu nie powinno być też zbyt wilgotne. Jeżeli wartość ta przekracza 60%, warto włączyć osuszacz. Takie przenośne urządzenie przyda się zwłaszcza w suszarni i łazience, gdzie problem nadmiaru pary wodnej jest powszechny. W ciągu kilku godzin osuszacz może odciągnąć z powietrza nawet kilka litrów wody.

Jakie są orientacyjne koszty systemu wentylacyjnego dla domu?

Na wykonanie systemu wentylacji grawitacyjnej trzeba przeznaczyć kilkanaście tysięcy złotych. Główny wydatek wiąże się z koniecznością wzniesienia komina. Nie jest on potrzebny w wentylacji mechanicznej, ale - jak wspomniano - w tym wariancie niezbędne są wentylatory, a także czerpnia świeżego i wyrzutnia zużytego powietrza.

Decydując się na wentylację mechaniczną z odzyskiem ciepła trzeba wydać dodatkowo 10 000-20 000 zł. Wiele zależy od tego, jak łatwo rozprowadzić w domu rury wentylacyjne i od ceny rekuperatora. Na najtańsze urządzenia trzeba przeznaczyć kilka tysięcy zł, bardziej zaawansowane kosztują kilkanaście tysięcy.

Z podobnym rozrzutem cen spotkamy się przy wyborze oczyszczacza, nawilżacza i osuszacza. Za najtańsze modele zapłacimy 100-300 zł, ceny bardziej zaawansowanych jednostek dochodzą do 2000 zł.

Redaktor: Norbert Skupiński
Rys. otwierający: Alnor