Budowa więźby dachowej - praktyczny poradnik inwestora

Czego dowiesz się z artykułu?

• Czym charakteryzuje się więźba tradycyjna, a czym prefabrykowana?
• Jaka jest właściwa klasa drewna na więźbę dachową?
• Czy drewno do budowy więźby dachowej powinno być suche, czy wilgotne?
• Czy drewno na więźbę powinno być zabezpieczone biologicznie?
• Jak wykonać oparcie więźby na konstrukcji budynku?
• Jak łączyć elementy więźby?
• Dlaczego, podczas budowy więźby, trzeba zadbać o doświadczonych cieśli i fachowy montaż?
• Jakie są rodzaje więźby dachowej?

Projekt więźby dachowej powstaje na podstawie konkretnych założeń - układu funkcjonalnego poddasza, rodzaju planowanego pokrycia dachu oraz możliwości podparcia konstrukcji na murowanej części budynku lub innych elementach, na przykład żelbetowych.

Jeśli poddasze ma być w pełni użytkowe, to najczęściej stosuje się tradycyjną konstrukcję więźby. Jeżeli ma być nieużytkowe lub użytkowe tylko w pewnej części, a bryła dachu nie jest skomplikowana, to warto rozważyć zastosowanie więźby prefabrykowanej. W takim przypadku projekt konstrukcji jest zazwyczaj wykonywany przez producenta prefabrykowanych drewnianych wiązarów dachowych. Jednak więźby takiej nie da się wykonać dla każdego budynku.

Dom z poddaszem użytkowym z konstrukcją więźby drewnianej tradycyjnej, połączony z garażem, nad którym zamontowano więźbę prefabrykowaną.

Więźba tradycyjna

Tradycyjną więźbę dachową wykonuje się z elementów drewnianych (bali, belek, krawędziaków, łat i desek), które skręca się lub zbija na budowie. Na ogół materiał na nią kupuje się w składach drewna konstrukcyjnego i tartakach. Do budowy stosuje się najczęściej drewno iglaste (świerkowe lub sosnowe).

Klasy drewna oznacza się symbolem np. C18, D20, C22, D24, C30 itd.:

• litera - to rodzaj drewna, C - iglaste, D - liściaste;
• liczba - oznacza wytrzymałość charakterystyczną na zginanie.

Elementy z drewna litego mają długości do 7 m. Jeśli potrzebne są dłuższe, to wykorzystuje się drewno klejone. Tradycyjne więźby wzmacnia się też elementami stalowymi, które stosuje przy dużych rozpiętościach oraz w miejscach, w których przekroje drewniane nie są efektywne (są zbyt duże).

Może cię zainteresować

Skuteczna hydroizolacja dachu płaskiego za pomocą membrany PVC Membrany dachowe premium dla doskonałej izolacji dachu Jaka jest trwałość dachu krytego gontem bitumicznym? Nie wyrzucaj pieniędzy w błoto. Oto sposób na obniżenie podatku od deszczu Jaką blachę użyć do wykończenia elewacji? Drewno klejone - wszystko co powinieneś wiedzieć Zalety i zastosowanie chłodnych dachów SOPREMA Jakie odległości zachować montując haki do rynny? Jak prawidłowo położyć folię paroizolacyjną? Jakie są zalety blachodachówek z posypką skalną? Dach płaski wentylowany czy niewentylowany? Które rozwiązanie jest lepsze w budynku mieszkalnym? 10 kluczowych powodów, by wymienić stare okno dachowe w 2024 roku Jakie wybrać rolety do okien dachowych? Płynna membrana Hyperdesmo - system do renowacji wyeksploatowanych pokryć dachowych Jaka papa na deskowanie? BauderECO - ekologiczna termoizolacja dachu Co to jest blachodachówka hybrydowa i jak się ją montuje? Czy blachodachówka pasuje na dach drewnianego domu? Zasady poprawnego montażu okna dachowego Czym pokryć nowoczesny dom o bryle stodoły? Jak doświetlić pomieszczenia domu z płaskim dachem? Jak podnieść komfort mieszkania na poddaszu? Konstrukcyjne łuki z drewna gięto-klejonego Pokrycia z kruszywem skalnym, czy to rozwiązanie sprawdzi się na każdym dachu? Jak obrobić komin z blachy trapezowej? Bezpieczne poddasze - niepalna wełna i ogniochronne płyty g-k Co to są kratownice drewniane i gdzie je stosować? Rynny stalowe - czy to dobry wybór?

Zobacz więcej Zwiń

Tradycyjna więźba dachowa w trakcie montażu

Więźba prefabrykowana

Elementami takiego rozwiązania są najczęściej kratownicowe dźwigary drewniane, przygotowywane w zakładzie produkcyjnym. Dają one możliwość przykrycia większych rozpiętości dachu, niż więźba tradycyjna. Powstają z odpowiednio zabezpieczonego drewna certyfikowanego o właściwej klasie, jakości, wytrzymałości i wilgotności. Dzięki skratowaniu oraz fabrycznemu wykonaniu złączy, przekroje zastosowanych elementów wiązarów są niewielkie, a ilość potrzebnego drewna mniejsza, niż w więźbie tradycyjnej.

Gotową konstrukcję dachu montuje ekipa producenta i zwykle trwa to jeden lub dwa dni. Jest to więc bardzo wygodne, szczególnie jeśli zależy nam na szybkim tempie budowy domu. Wadą jest ograniczenie przestrzeni poddasza. Wiązary prefabrykowane na ogół montuje się na dachach prostych, bez lukarn i skomplikowanych połaci.

Prefabrykowane dźwigary dachowe ukształtowane tak, aby wygospodarować część użytkową poddasza.

Więźba dachowa - jaka klasa drewna?

Projektanci do obliczeń konstrukcji więźby dachowej zakładają zastosowanie drewna o określonej klasie, czyli o konkretnych parametrach wytrzymałościowych. Następnie dobierają właściwe przekroje poszczególnych elementów. Dlatego tak ważne jest, by materiał kupiony w tartaku miał klasę zgodną z projektem. Nie wolno stosować drewna o niższej klasie. Trzeba na to zwrócić uwagę.

Błędem jest przyjmowanie do obliczeń wysokich klas surowca, którego nie można kupić. Elementy takiej więźby będą miały niewielkie przekroje. Cieśla wykona więźbę z drewna o takich samych przekrojach, ale z dostępnego asortymentu, czyli niższej klasy, co będzie błędem. Konstruktor powinien mieć rozeznanie na rynku i wiedzieć, jakie drewno jest dostępne. Jest bowiem bardzo wiele punktów oferujących elementy drewniane, najczęściej dostępne od ręki, ale bezklasowe.

Składów sprzedających dobrej jakości drewno klasowe jest niewiele. Jak każdy wyrób budowlany, powinno ono być oznaczone znakiem CE, zgodnie ze zharmonizowaną normą PN-EN 14081-1:2016-03. Ponadto od producenta (tartaku) należy oczekiwać deklaracji właściwości użytkowych z podaniem parametrów drewna. Zawsze zakup drewna warto skonsultować z kierownikiem budowy.

Lukarna w dachu mansardowym. Wszystkie elementy drewniane muszą być wykonane z drewna o odpowiedniej klasie i przekrojach zgodnych z projektem.

Jakie drewno na więźbę dachową - suche czy wilgotne?

Oprócz właściwości związanych z wytrzymałością drewna, ważnym parametrem jest jego wilgotność, z którą związana jest odkształcalność podczas wysychania, czyli skurcz - na skutek schnięcia i pęcznienie - przy wzroście wilgotności. Pod wpływem zmian wilgotności zmienia się też wytrzymałość tego surowca. Mokry materiał ma niską wytrzymałość i sprężystość.

Materiał konstrukcyjny musi więc być odpowiednio wysuszony. Drewno iglaste może mieć 13-23% wilgotności, w zależności od wilgotności względnej powietrza. Elementy o wilgotności powyżej 24% nie nadają się do zastosowania na dach. Drewno niewystarczająco suche można dosuszyć, układając je pod zadaszeniem w taki sposób, by pomiędzy belkami mogło krążyć powietrze. Niewłaściwie ułożone drewno nie będzie miało odpowiedniej wentylacji, może też się odkształcić w trakcie wysychania.

Czasem zdarza się, że wykonawcy stosują drewno wilgotne, bo tylko takie jest dostępne. Łączą oni elementy, które schną już na gotowej więźbie, a skręcone nie mają już za wiele swobody na odkształcanie. Między innymi z tego powodu niektórzy wykonawcy wolą zastosować wilgotne, ale proste drewno, niż to o kontrolowanej jakości i wysuszone, które - przy niewłaściwym składowaniu - jest zazwyczaj odkształcone. Gorzej bowiem skręca się takie elementy, które są wprawdzie suche, ale zdeformowane od wilgotnych i prostych. Kierownik budowy powinien zwrócić na to uwagę.

Składowanie drewna powinno umożliwić jego wysychanie i utrzymanie wilgotności w stanie powietrzno-suchym. Ułożenie w ten sposób, w dodatku bez zadaszenia, tego nie zapewnia.

Drewno na więźbę zabezpieczone biologicznie

Ten naturalny surowiec jest szczególnie wrażliwy na działanie czynników biologicznych. Podatność na te czynniki zależy od właściwości materiału, prawidłowych rozwiązań konstrukcyjno-budowlanych, warunków eksploatacji oraz zastosowanych środków ochrony. Ważne jest, by to przewidziane na konstrukcję dachu było chronione przed korozją biologiczną. Najczęściej można kupić drewno zabezpieczone metodą powierzchniową (czyli malowane pędzlem lub natryskiem, kąpane) lub metodami wgłębnymi (ciśnieniowo, próżniowo, ciśnieniowo-próżniowo). Elementy przeznaczone do impregnacji muszą być suche, oczyszczone i okorowane - w przeciwnym razie będą ulegać degradacji biologicznej. Ponadto nie mogą mieć zbyt wielu sęków.

Konstrukcja więźby musi być zabezpieczona przed korozją biologiczną impregnatem do drewna.

Wiązar krokwiowo-jętkowy tradycyjnej więźby drewnianej. Nie widać, czy drewno zostało zaimpregnowane. Producent powinien wydać deklarację to potwierdzającą.

Oparcie więźby na konstrukcji budynku

Więźba dachowa jest konstrukcją, która w miejscu podparcia przekazuje siły pionowe i poziome pozostałym elementom budynku. O ile obciążenia pionowe nie są problemem dla murów, o tyle poziome działają niekorzystnie na tradycyjne konstrukcje murowe (niezależnie od tego, z jakiego materiału są wykonane). Ważnym elementem podparcia więźby dachowej jest zatem wieniec żelbetowy pod murłatą i zamocowanie murłaty. Wieniec i ściany kolankowe (dodatkowo wzmocnione za pomocą słupów żelbetowych) to główne elementy umożliwiające bezpieczne przejęcie sił z konstrukcji dachu. Dlatego są one istotnym elementem, związanym z przygotowaniem podparcia.

Elementem łączącym konstrukcję dachu z murem jest murłata, czyli belka drewniana o przekroju kwadratowym, najczęściej o wymiarach 10 × 10 cm, 12 × 12 cm, 14 × 14 cm. Mocuje się ją za pomocą szpilek (prętów gwintowanych), zatopionych i zakotwionych w wieńcu pod murłatą. Pręty te muszą mieć odpowiednią średnicę i być mocowane w odległościach zgodnych z projektem. Rzadziej ulokowane lub o zbyt małej średnicy, mogą mieć niewystarczającą nośność, by solidnie osadzić murłatę w murze.

Płatwie stalowe podpierają drewnianą konstrukcję dachu.

Odpowiednie przekroje belek

O nośności dachu, jego podatności na ugięcia decydują wszystkie jego elementy. Co prawda, więźba dachowa jest konstrukcją przestrzenną, ale najsłabszym ogniwem zawsze jest jej najsłabszy element lub złącze. Dlatego bardzo ważne jest zastosowanie belek o przekrojach, które przyjął w obliczeniach projektant. Planowanie jakiekolwiek zmian należy bezwzględnie skonsultować z projektantem.

Budowa więźby dachowej - elementy złączne

Elementy więźby dachowej łączy się w węzłach za pomocą różnych technik, zależnie od umiejętności i stylu pracy cieśli. Niektórzy stosują wręby i gwoździe lub łączniki ciesielskie, inni - łączą elementy na sworznie i śruby, a zwolennicy nowoczesności - tylko na wkręty. Jeśli więźba jest wykonywana w zakładzie prefabrykacji, to najczęściej stosowane są pierścienie zębate i płyty kolczaste. Nie są one możliwe do wykorzystania na budowie, ponieważ wymagają ogromnej siły, by je zamocować w drewnie.

Elementy złączne to bardzo ważne ogniwo więźby, które decyduje o właściwościach wytrzymałościowych całej konstrukcji.

Łączniki ciesielskie do zamocowania krokwi na murłacie.

Krokwie i jętki skręcone śrubami i wkrętami.

Podwójne jętki powinny być połączone przewiązkami, by zapewnić ich sztywność.

Budowa więźby dachowej - doświadczeni cieśle i fachowy montaż

Podczas montażu więźby należy szczególnie zadbać o sztywność całej konstrukcji. Dlatego tak ważne jest prawidłowe wykonanie tymczasowych skratowań i wiatrownic. Usztywnienie takie zapewni stateczność konstrukcji aż do skończenia prac i zapobiegnie jej złożeniu.

Na jakość wykonania więźby wpływają nie tylko użyte materiały, ale również doświadczenie i solidność cieśli. Zwłaszcza w tym przypadku warto zatrudnić polecaną, sprawdzoną ekipę, a nadzór nad robotami powierzyć kierownikowi budowy lub inspektorowi nadzoru inwestorskiego (jeśli zdecydujemy się na jego zatrudnienie). W trakcie kontroli fachowcy powinni w pierwszej kolejności zwrócić uwagę na jakość drewna i jego właściwości, a w trakcie montażu zadbać o detale, które decydują o całości i jakości wykonanych robót.

Do wykonania więźby dachowej należy zatrudnić cieśli z doświadczeniem w tego typu konstrukcjach.

Więźba dachowa - odpowiednie warunki pracy konstrukcji

Drewniana konstrukcja dachu ma być zabezpieczona przed nadmiernym wpływem wilgotności folią paro- i wiatroizolacyjną. Folia paroizolacyjna chroni dach przed przepływem pary wodnej z poddasza w kierunku na zewnątrz. Folia wiatroizolacyjna umożliwia odprowadzenie ewentualnego powstałego kondensatu, ale zatrzyma i odprowadzi w kierunku okapu skropliny, które mogą się pojawić tuż pod pokryciem. Tak zabezpieczone elementy zapewnią właściwe warunki pracy konstrukcji więźby oraz trwałość całego dachu.

Płatwie stalowe zastępują elementy drewniane o zbyt dużych przekrojach.

Wykonywanie pełnego deskowania na krokwiach.

Jaka więźba dachowa - rodzaje

Jest kilka podstawowych rodzajów więźby dachowej. Wybór zależy od rozpiętości dachu i nachylenia jego połaci.

Krokwiowa - rozpiętość dachu do 6 m i nachylenie połaci powyżej 40°. Nie występują tu żadne podpory pośrednie (konstrukcja opiera się jedynie na murłatach), co zapewnia całkowicie wolną przestrzeń poddasza. Duży nacisk wywierany na ścianki kolankowe zmusza do ograniczania ich wysokości i stosowania wzmocnień, np. żelbetowymi słupkami lub wieńcem, opasującym ściany na wysokości zamocowania murłat.

Krokwiowo-jętkowa - stosowana dla dachu o rozpiętości do 8,5 m. Na ok. 2/3 wysokości dachu krokwie spinają jętki (patrz słowniczek).

Więźba krokwiowa jest najprostsza

Krokwiowo-jętkowa więźba jest często spotykana w domach jednorodzinnych

Płatwiowa - rozpiętość dachu powyżej 8 m i małe pochylenie połaci. Krokwie opierają się na płatwi kalenicowej - belce biegnącej wzdłuż kalenicy. Płatew podpierana jest w pewnych odstępach przez słupy (stolce). Niekiedy zamiast na stolcach, płatew spoczywa na wewnętrznej ścianie nośnej wzniesionej w osi domu.

Płatwiowo-kleszczowa - ta więźba może podtrzymywać dachy o rozpiętości 12-16 m. Łączy konstrukcję krokwiowo-jętkową z płatwiową. Dwie lub trzy płatwie, podparte słupami, dzielą dach na równe części. Dodatkowe zwiększenie nośności krokwi zapewniają kleszcze. Niekiedy w celu zwiększenia sztywności konstrukcji dodaje się miecze.

Płatwiowa więźba jest stosowana przy dachach o niezbyt stromej połaci

Więźba płatwiowo-kleszczowa także jest często spotykana, ale nadaje się do domów większych

Kratownicowa - stosowana przy rozpiętości dachu powyżej 12 m.

Zamiast krokwi, płatwi, słupów itp. są tu wiązary kratowe (kratownice, dźwigary). Najczęściej wykonuje się je z desek łączonych przy pomocy płytek kolczastych. Wadą kratownic jest to, że nie można wykorzystać poddasza do celów użytkowych.

Wieszakowa - ta więźba jest stosowana w przypadku dachów o rozpiętości do 12 m, gdy nie można wesprzeć konstrukcji na słupach ze względu na brak wystarczająco wytrzymałego oparcia dla nich na stropie.

W domach jednorodzinnych najczęściej stosuje się więźbę krokwiowo-jętkową i płatwiowo kleszczową.

Więźba wieszakowa jest stosowana tam, gdzie nie ma możliwości oparcia słupów na stropie

Więźba dachowa z fabryki

Przygotowywanie elementów więźby dachowej na placu budowy powoduje powstawanie sporych niekiedy odpadów drewna. Więźba prefabrykowana obliczana jest komputerowo i przygotowywana u producenta - dzięki temu nie ma odpadów.

Dodatkową zaletą takiego rozwiązania jest bardzo duża dokładność wymiarów, gdyż proces docinania i łączenia elementów jest w zakładzie produkcyjnym sterowany komputerowo.

Dzięki temu można uzyskać dach o całkowicie równych połaciach. Elementy są łączone nie na gwoździe lecz na płytki stalowe, tzw. kolczaste, wbijane z dużą siłą za pomocą prasy. Tak przygotowana więźba może być zamontowana na budynku jednorodzinnym w ciągu 2-3 dni.

Jeszcze większym ułatwieniem będzie zamówienie paneli, z których można zestawić konstrukcję więźby. Panele składają się z krokwi połączonych łatami. Mogą być odeskowane lub pokryte płytami drewnopodobnymi (sklejka, płyta wiórowa). Poszczególne panele łączy się między sobą, skręcając sąsiadujące krokwie nierdzewnymi śrubami.

Najwyższy stopień prefabrykacji to dwa panele połączone ze sobą zawiasami w miejscu kalenicy. Złożone pary paneli przewozi się na plac budowy i montuje, opierając ich doły na murłatach.

Dachy o takiej konstrukcji mogą mieć rozpiętość do 10 m. Rozwiązanie takie jest przede wszystkim stosowane w domach drewnianych o konstrukcji szkieletowej.

tekst i zdjęcia: Tomasz Rybarczyk