29-37 minut 
Stan surowy zamknięty Podczas planowania stanu surowego budynku inwestor musi rozstrzygnąć kilka istotnych dylematów. Z projektantem trzeba wybrać odpowiednie materiały i ustalić sposób wykonania fundamentów, ścian, stropów i dachu. Na tym etapie każdy dom nabiera już realnych kształtów.
Fundamenty
Fundament to podstawa domu - musi być więc solidny i starannie wybudowany. Sposób jego wykonania zależy od warunków gruntowych i konstrukcji budynku.
Sposoby fundamentowania
Wybierać można pomiędzy dwoma sposobami fundamentowania. W budownictwie jednorodzinnym najczęściej spotykane są ławy fundamentowe. Wykonuje się je jako żelbetowe - z betonu zbrojonego. Na gotowych ławach wznosi się betonowe bądź murowane ściany fundamentowe, czasem będące też ścianami piwnic.
Szczególnie w sytuacji, gdy grunt na działce ma słabą nośność lub jest niestabilny, warto zdecydować się na drugi wariant - płytę fundamentową. Jest ona utworzona ze zbrojonego betonu i gwarantuje, że obciążenia z budynku będą się rozkładać na dużo większą powierzchnię. Ta metoda ma jeszcze inne zalety. Płytę wykonuje się szybciej niż ławę, a ponieważ potrzebny jest znacznie płytszy wykop, ograniczamy na budowie roboty ziemne. Poza tym dobrze zaizolowana i ocieplona płyta fundamentowa może być jednocześnie gotową podłogą na gruncie. Pewnym mankamentem tej technologii są trudności wykonawcze - uformowanie płyty wymaga dużej staranności i fachowości, a nie zawsze uda się znaleźć ekipę z doświadczeniem w tego typu realizacjach.
Strefy przemarzania
Wykonując fundamenty, nie wolno zapomnieć o istotnym parametrze, jakim jest głębokość przemarzania gruntu. To od niego zależy bowiem, jak głęboki wykop pod fundament trzeba przygotować. W różnych regionach kraju ziemia przemarza na odmiennej głębokości. W okolicach Suwałk to 1,4 m, natomiast w zachodniej części Polski - 0,8 m. Fundament umieszcza się poniżej tej granicy, bowiem zamarzający i odmarzający grunt zmienia swoją objętość, tworząc wysadziny mrozowe. Może to skutkować nierównomiernym osiadaniem budynku, czego następstwem będzie pękanie ścian. Głębokość posadowienia może być mniejsza w przypadku, gdy budujemy na gruncie niewysadzinowym, czyli takim, w którym nie ma drobnych, gliniastych cząstek. Do tej grupy zaliczają się żwiry, podłoża skalne i przepuszczalne piaski.
Z kolei wysokość ścian fundamentowych ponad terenem jest powiązana przede wszystkim z rodzajem materiału, z jakiego wykonane są ściany nadziemia. Im bardziej jest on wrażliwy na wilgoć (np. drewno), tym większa powinna być wysokość tych elementów fundamentów. Wynika to z tego, że wrażliwy budulec nie powinien mieć kontaktu z zalegającym śniegiem czy rozpryskującym się deszczem.
Ochrona przed wilgocią
Wyjątkowo ważną kwestią jest zabezpieczenie fundamentów przed wilgocią. Na ogół izolację przeciwwilgociową stanowi papa na lepiku lub termozgrzewalna, ewentualnie folia (najczęściej PVC), umieszczana na zwieńczeniu ścian fundamentowych i poniżej izolacji cieplnej podłogi na gruncie. W przypadku domów podpiwniczonych, należy dodatkowo utworzyć izolację przeciwwodną, chroniącą przed wnikaniem wody do piwnic. Materiały do niej dobiera się w zależności od warunków wodno-gruntowych terenu. Ochronić trzeba również same fundamenty - w tym celu na właściwie przygotowane ściany fundamentowe nakłada się warstwę masy bitumicznej lub roztworu asfaltowego.
Ściany
Przegrody zewnętrzne znacząco wpływają nie tylko na charakter domu, ale także na warunki życia w nim. Powinny być wytrzymałe, stanowić barierę dla ciepła i chronić przed hałasem. Aby spełniały te warunki, musimy wybrać odpowiedni budulec i optymalną technologię budowy.
Wybór materiału
W budownictwie jednorodzinnym w Polsce zastosowanie mają zazwyczaj technologie murowane. Do wznoszenia ścian wykorzystuje się na ogół elementy drobnowymiarowe z trzech grup materiałowych: ceramiki, betonu komórkowego i silikatów. Wszystkie te materiały są łatwo dostępne i dobrze znane wykonawcom. Dobrze użyte, zapewniają ścianom parametry zgodne z normami budowlanymi.
Choć ceny materiałów nieco się od siebie różnią, na tym etapie nie warto oszczędzać. Ostatecznie koszt materiałów ściennych będzie stanowić niewielką pozycję w kosztach całej budowy, a oszczędności poczynione podczas wznoszenia ścian mogą skutkować wyższymi wydatkami eksploatacyjnymi.
Liczba warstw
Ściany zewnętrzne można stawiać w technologii jedno-, dwu- lub trójwarstwowej. Jakie są zalety i wady każdego z tych rozwiązań?
Ściany jednowarstwowe wykonuje się z materiałów o wysokiej izolacyjności cieplnej, takich jak ceramika poryzowana czy beton komórkowy. Elementy te łączy się za pomocą zaprawy klejowej lub specjalnej pianki montażowej. Główną zaletą takich ścian jest szybkość wznoszenia. Do wad należy zaliczyć gorsze parametry akustyczne, w porównaniu ze ścianami warstwowymi, oraz problemy z mostkami termicznymi, które powstają w miejscach, gdzie materiał ścienny, ze względów konstrukcyjnych, musi być zastąpiony betonem. Można je wyeliminować, stosując przy nadprożach okien i drzwi, wieńcu stropowym itp. rozwiązania systemowe, np. docieplone kształtki nadprożowe oferowane przez czołowych producentów. Poza tym można ją wykonać z elementów hybrydowych - pustaków, których szczeliny wypełnione są styropianem lub wełną mineralną. Ten budulec jest co prawda droższy od tradycyjnych, używanych na ściany jednowarstwowe, ale zapewnia lepszą izolacyjność cieplną przy zachowaniu jednowarstwowej technologii wznoszenia.
Najpopularniejszym rodzajem przegród są ściany dwuwarstwowe. Składają się z warstwy nośnej o grubości 20-25 cm, oraz izolującego przegrodę ocieplenia o grubości 15-25 cm. Jest ono mocowane do muru na dwa sposoby. W metodzie lekkiej mokrej styropian bądź wełnę mineralną przytwierdza się bezpośrednio do przegrody i wykańcza elewację tynkiem cienkowarstwowym. W metodzie lekkiej suchej, ocieplenie układa się na ruszcie, a całość osłania wiatroizolacją i okładziną elewacyjną z drewna, sidingu itp. Rozdzielenie funkcji konstrukcji i izolacji w przegrodzie dwuwarstwowej powoduje, że warstwa nośna może być cieńsza, niż w ścianie jednowarstwowej. Inną zaletą - w porównaniu z poprzednio omawianą technologią - jest łatwość wyeliminowania mostków termicznych. Izolacja otula bowiem szczelną warstwą cały budynek, również nadproża, wieńce itp. Mankamentem ścian dwuwarstwowych jest utrudnione mocowanie do elewacji cięższych przedmiotów (np. markiz czy anten telewizyjnych), a także mała odporność tynku cienkowarstwowego na uszkodzenia mechaniczne.
Ściany trójwarstwowe składają się z warstwy nośnej i ocieplenia, zaś dodatkowym elementem jest murowana ścianka elewacyjna o grubości 8-12 cm. Jej zadaniem jest ochrona termoizolacji przed działaniem czynników atmosferycznych i uszkodzeniami mechanicznymi, dlatego wykonuje się ją z materiału odpornego na niską temperaturę, deszcz i słońce. Te warunki bardzo dobrze spełnia np. cegła klinkierowa czy łupane bloczki silikatowe, które dodatkowo podnoszą estetykę elewacji. Na takiej ścianie bez problemu zawiesimy cięższe przedmioty. Mankamentem technologii trójwarstwowej są wyższe - w porównaniu z wcześniej omawianymi metodami wznoszenia ścian - koszty budowy. W dodatku wymaga ona dużej staranności wykonania oraz wzniesienia szerszych fundamentów, by zapewnić oparcie ściance osłonowej.
Poradnik
Strop
Element ten pełni w każdym budynku ważną rolę. Przenosi obciążenia stałe, takie jak ściany działowe i warstwy podłogowe, oraz zmienne - meble czy przebywające w pomieszczeniach osoby. Stanowi również barierę akustyczną pomiędzy kondygnacjami. O to, by był wytrzymały, charakteryzował się zdolnością do tłumienia hałasu i ciepłochronnością, zadba projektant, natomiast rolą inwestora jest zapewnienie nadzoru nad etapem wykonawczym.
Ograniczenia wykonawcze
Planując ten element, trzeba pamiętać, że nie każdy strop da się wykonać na każdej działce. Przykładowo popularne płyty stropowe typu filigran wymagają wjazdu na posesję i operowania na nim dźwigu. Jeżeli więc warunki na naszym terenie nie pozwalają na użycie ciężkiego sprzętu, powinniśmy już na etapie projektowania domu zdecydować się na taką technologię wykonania stropu, którą możną zrealizować w inny sposób. Inwestorom, którzy dysponują już projektem nie uwzględniającym ograniczeń wykonawczych, pozostaje dokonanie zmian konstrukcji stropowej. Nigdy nie wolno tego robić samemu - jest to zadanie dla uprawnionego konstruktora.
Niezbędny nadzór
Inwestor może się natomiast "wykazać" na etapie wykonawczym, który wymaga dużej staranności. W przypadku najbardziej popularnych w budownictwie jednorodzinnym stropów gęstożebrowych (to m.in. teriva, fert czy ackerman), najistotniejszy jest moment tuż po ułożeniu belek konstrukcyjnych i pustaków stropowych, ale przed ich zabetonowaniem. Kierownik budowy i ewentualnie inspektor nadzoru powinni wówczas zwrócić szczególną uwagę na solidność zakotwienia elementów w murze oraz na wysokość stropu w stosunku do podłogi.
W trakcie wykonywania stropów monolitycznych kluczowa jest kontrola deskowania, podparcia oraz poprawności ułożenia zbrojenia, które decyduje o nośności i bezpieczeństwie całej konstrukcji. Oględziny muszą się odbyć przed zalaniem zbrojenia betonem.
Podczas układania stropów prefabrykowanych z płyt kanałowych, należy mieć baczenie na miejsca oparcia płyt na ścianach nośnych oraz na ich równe ułożenie w poziomie.
Ocieplenie domu
Rola ocieplenia domu jest nie do przecenienia. Dobrze dobrana termoizolacja pozwoli bowiem znacznie obniżyć wydatki na ogrzewanie oraz podniesie komfort mieszkania.
Wybór materiału
Przy ocieplaniu ścian zewnętrznych, podłóg na gruncie i dachu, nie ma miejsca na pełną dowolność - każda przegroda ma określoną w przepisach maksymalną przenikalność cieplną. Charakteryzuje ją współczynnik U. Przykładowo dla ścian jego wartość nie może przekraczać 0,2 W/(m²·K). Ponadto do każdego z wymienionych elementów pasuje materiał izolacyjny o nieco innych właściwościach.
Do ocieplania używa się najczęściej wełny mineralnej i styropianu. Wełna mineralna, wykorzystywana do izolowania ścian i dachów, ma bardzo dobre właściwości cieplne. Ponadto doskonale tłumi dźwięki, jest niepalna i odporna na wysoką temperaturę. Wykazuje też wysoką paroprzepuszczalność i dużą elastyczność - wyjątkowo łatwo dopasowuje się do izolowanego miejsca. Największym zagrożeniem dla wełny jest wilgoć - przy dłuższym kontakcie z wodą, traci swoje właściwości izolacyjne.
Styropian używany jest przede wszystkim do izolowania ścian i przegród poziomych. Jego zaletą, obok bardzo dobrych właściwości termoizolacyjnych, jest niska waga, co ułatwia jego transportowanie. Poza tym jest nisko nasiąkliwy, prosty w obróbce i montażu oraz obojętny dla skóry i błon śluzowych. Charakteryzuje się też dużą odpornością na ściskanie. Do wad tego materiału należy słaba izolacyjność akustyczna.
Mostki termiczne
Wznosząc i ocieplając przegrody zewnętrzne należy unikać powstawania mostków termicznych. Są to obszary, w których - z powodu gorszych własności termoizolacyjnych - dochodzi do wzmożonej ucieczki ciepła. Przyczyną ich występowania przeważnie są źle dobrane materiały budowlane oraz błędy wykonawcze.
Potencjalna lokalizacja mostków to przede wszystkim węzły konstrukcyjne oraz miejsca, w których łączą się elementy zewnętrzne wykonane z różnych materiałów. Dlatego takie fragmenty budowli, jak styk podłogi na gruncie ze ścianą fundamentową, płyty fundamentowej ze ścianą zewnętrzną, miejsce osadzenia okien i drzwi czy połączenie dachu ze ścianą kolankową muszą zostać starannie zaizolowane.
Okna
Najważniejszym zadaniem okien jest zapewnienie dopływu do domu naturalnego światła. Elementy te pełnią również ważną funkcję architektoniczną, zatem wybierając je, trzeba zwrócić uwagę zarówno na parametry wpływające na komfort mieszkania, jak i ich estetykę.
Usytuowanie i rozmiary
Przez okna ucieka z budynku o wiele więcej ciepła, niż przez ścianę. Dlatego tak duże znaczenie ma ich prawidłowe usytuowanie i dobranie odpowiedniej wielkości - dzięki temu będziemy mogli pozyskać sporo darmowego ciepła. Przykładowo na południowej elewacji, czyli tam, gdzie najmocniej operuje słońce i gdzie zazwyczaj wychodzą okna pokojów dziennych, warto zaplanować duże przeszklenia. Jeżeli kuchnia jest wydzielonym pomieszczeniem, również należy zadbać o to, aby była wystarczająco nasłoneczniona. Z kolei w łazience okno warto zamontować także z innego powodu - w miejscu tym gromadzi się dużo wilgoci i poza sprawną wentylacją przydaje się możliwość intensywnego przewietrzenia przez otwarcie okna. Przeszklenia są natomiast zbędne w przedpokoju, który jest pomieszczeniem przejściowym.
Ważne parametry
Najistotniejszym z tych, które inwestor powinien uwzględnić przy wyborze okien, jest izolacyjność cieplna. Wyraża się go współczynnikiem U - im jest niższy, tym lepiej, choć okna z wyśrubowanymi normami są odpowiednio droższe. Obecnie wartość U w nowych oknach nie może przekraczać 0,9 W/(m²·K).
Bardzo ważna jest też odporność okna na włamanie. Parametr ten zależy od solidności profilu, rodzaju zastosowanych okuć i oszklenia oraz od dodatkowych zabezpieczeń, np. w postaci klamek z zamkiem. Określa je sześć klas - od 1 do 6. Im niższa, tym mniej problemów ze sforsowaniem okna będzie miał intruz (wyroby o klasie wyższej niż 3 są rzadkością). Dobierając okna należy też zwrócić uwagę na ich dźwiękoszczelność. O zdolności okien do tłumienia hałasów dobiegających z zewnątrz budynku informuje parametr Rw. Jest podawany w decybelach (dB) - im wyższy jest współczynnik, tym okno jest bardziej dźwiękoszczelne. Standardem są modele o współczynniku Rw od 30 do 32 dB, ale do domów położonych w głośnej okolicy lepiej wybrać okna o wskaźniku równym co najmniej 35 dB.
Kolejny znaczący parametr to współczynnik przepuszczalności energii. Określa się go symbolem g, który wyraża stosunek całkowitej przepuszczalności energii szyby do padającej na nią energii słonecznej. Im wyższa jest jego wartość, tym bardziej będzie nagrzewać się pomieszczenie. To istotne w zimie - dobrze przepuszczające szyby pozwalają ograniczyć wydatki na ogrzewanie. Niestety, latem okna o wysokim współczynniku g mogą być przyczyną przegrzewania wnętrz. Dlatego decydując się na takie produkty, należy pomyśleć o zamocowaniu akcesoriów okiennych - rolet lub żaluzji, które ograniczą dopływ promieni słonecznych.
Drewno czy PVC?
Jednym z dylematów przy zakupie okien jest wybór materiału, z jakiego wykonane są profile okienne. Na naszym rynku dominuje drewno i PVC.
Największą zaletą okien drewnianych jest naturalny i elegancki wygląd. Poza tym są stabilne i sztywne, nadają się więc do dużych przeszkleń. Ich największą wadą jest cena, wyższa od okien z PVC o podobnych parametrach. Okna z PVC są też lżejsze od drewnianych, łatwe w konserwacji i nie wymagają malowania. Są dostępne w szerokiej gamie kolorystycznej, dlatego łatwo je dopasować do każdej elewacji.
Okna dachowe
W polskim krajobrazie dominują domy ze spadzistym dachem i poddaszem użytkowym. Trzeba zadbać o to, aby i w takim pomieszczeniu zapewnić dopływ naturalnego światła. Dzięki szerokiej ofercie okien dachowych, doświetlenie poddasza nie stanowi najmniejszego problemu. Można je montować pojedynczo, w parach i sekwencjach. Okna połaciowe różnią się od siebie sposobem otwierania. Obok najpopularniejszych - uchylno-obrotowych - w sprzedaży są i takie, w których np. otwarte skrzydła tworzą balkon. Montując okna dachowe, trzeba pamiętać o wyposażeniu ich w markizy, rolety lub żaluzje - w przeciwnym razie poddasze będzie mocno się nagrzewać. Mankamentem tego typu produktów jest to, że nie można ich otwierać w czasie deszczu.
Doświetlić od góry można także najwyższą kondygnację przykrytą płaskim dachem. Przeznaczone do tego są specjalne okna, przystosowane do działania niekorzystnych warunków pogodowych. Dzięki takiemu rozwiązaniu doświetli się również te pomieszczenia, w których nie ma możliwości zamontowania standardowych okien pionowych (np. korytarze).
Dach
Czas na zwieńczenie domu, czyli dach. Element ten nie tylko chroni budynek przed czynnikami atmosferycznymi, ale pełni także ważną funkcję architektoniczną. Ma być więc solidny i dobrze dopasowany do bryły budynku.
Parametry dachu
Kształt dachu (ale i kąt nachylenia, a czasami nawet kolor), musi być zgodny z wymaganiami stawianymi przez miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. W Polsce, jak wspomniano wyżej, najpopularniejsze są dachy spadziste. Stanowią integralną część elewacji budynku, dlatego mają duży wpływ na jego wygląd. Najlepiej sprawdzają się dachy dwuspadowe – przy większej liczbie połaci wzrasta ryzyko popełnienia błędów podczas prac dekarskich, które mogą skutkować przeciekami. Przy mniej skomplikowanych kształtach jest też mniej problemów podczas eksploatacji - woda deszczowa nie napotyka na przeszkody w postaci załamań połaci, a śnieg nie zatrzymuje się w koszach, które mają dachy wielopołaciowe.
Dachy płaskie wykonuje się obecnie rzadziej. Niektórym kojarzą się bowiem z domami-kostkami, które dominowały w polskim budownictwie w latach 70. ubiegłego wieku. Takiego rozwiązania nie należy jednak przekreślać, ponieważ bardzo dobrze pasuje do budynków o nowoczesnej bryle. Dodatkową zaletą jest to, że na płaskiej powierzchni można urządzić tzw. zielony dach czy taras. Jeżeli zdecydujemy się na ten wariant, powinniśmy pomyśleć o skutecznym systemie odprowadzania wody, a podczas eksploatacji - pamiętać o regularnym usuwaniu śniegu.
Pokrycia dachowe
Istotną rolę przy wyborze pokrycia dachowego odgrywa kąt nachylenia dachu. Dla poszczególnych rodzajów materiałów zalecane są różne kąty nachylenia, lecz generalna zasada jest taka: im kąt mniej stromy, tym szczelniejszym materiałem musi być przykryty. Ważna jest również konstrukcja więźby - im mniej wytrzymała, tym lżejsze ma być przekrycie. Do pokryć lekkich należy blacha dachowa i gonty bitumiczne, natomiast do ciężkich zalicza się dachówki cementowe i ceramiczne oraz strzechę. Z kolei kształt dachu jest istotny ze względu na konieczność dopasowania do niego pokrycia. Poza tym parametr ten ma wpływ na ilość odpadów materiału pokryciowego podczas prowadzenia prac dekarskich.
Do krycia dachów przeznaczone są rozmaite materiały. W naszym kraju najpopularniejsze są dachówki ceramiczne. Znane od wieków i cenione za naturalność oraz wyjątkową trwałość - mogą służyć nawet ponad 100 lat. Wytwarza się je z gliny i mączki ceglanej lub kwarcu. Dzięki niewielkim rozmiarom, można nimi kryć dachy o skomplikowanych kształtach. Niestety, są bardzo ciężkie, dlatego można je kłaść tylko na konstrukcjach o właściwej wytrzymałości. Tańszym odpowiednikiem dachówek ceramicznych są modele cementowe. Z wyglądu trudno je od siebie odróżnić, choć ich budulec stanowi nie glina, a barwiony beton. Charakteryzują się podobną trwałością, ale są lżejsze i większe od dachówek ceramicznych.
Innym popularnym materiałem są blachodachówki. Powstają z wytłoczenia blachy tak, aby pokrycie przypominało dachówki. Ich wierzchnią warstwę okrywa się wieloma warstwami powłok ochronnych i ozdobnych. Są lekkie, układa się je szybko i łatwo, szczególnie na dachach o nieskomplikowanych kształtach.
Kolejny materiał, płaskie blachy dachowe, wytwarzane są ze stali, aluminium, stopu cynkowo-tytanowego i miedzi. Pokrywa się je rozmaitymi warstwami ochronnymi. Najczęściej wybierane są blachy stalowe powlekane, a najpospolitszym sposobem łączenia arkuszy jest rąbek stojący. Są bardzo lekkie, łatwe i szybkie w montażu. Ich wadą jest słaba izolacyjność akustyczna. Z kolei gonty bitumiczne produkowane są z włókien nasycanych bitumem. Ich zewnętrzną warstwę stanowią różnego rodzaju posypki, zaś spodnia płaszczyzna jest samoprzylepna. Są lekkie, łatwe w obróbce i proste w montażu. Można je układać także na skomplikowanych dachach.
Do łask wraca stosowana przed laty strzecha. Świetnie pasuje do budynków o tradycyjnej architekturze, wyjątkowo dobrze prezentuje się na dachach stromych. Charakteryzuje się bardzo dobrą izolacyjnością cieplną i świetnymi właściwościami akustycznymi. Wadą tego materiału jest duży ciężar.
Prawidłowe wykonanie
Dach jest narażony na działanie deszczu, śniegu, wiatru i silnego nasłonecznienia, dlatego musi być poprawnie zaizolowany. Jeśli znajduje się pod nim pomieszczenie mieszkalne, niezbędne będzie wyposażenie go w izolację cieplną. Niestety, podczas prac dekarskich często dochodzi do błędów, na tym etapie należy zatem wyjątkowo pilnować staranności robót. Uwagę trzeba zwrócić zwłaszcza na prawidłową kolejność warstw izolacyjnych, szczelne mocowanie paroizolacji, odpowiednią grubość ocieplenia, staranne zamocowanie pokrycia dachowego i dokładne wykonanie obróbek blacharskich.
Stan surowy zamknięty 
Instalacje 
Wykańczanie i urządzanie 
