Lakierowanie drewna: od klasycznych olejów po nowoczesne poliuretany

Lakiery służą do utworzenia na powierzchni drew-na powłoki chroniącej drewno przed wpływami zewnętrznymi - wilgocią, promieniami UV i uszkodzeniami mechanicznymi. Przezroczystość powłoki lakierniczej uwydatnia naturalny rysunek słojów drewna i podkreśla jego dekoracyjne walory. Mamy do dyspozycji lakiery bezbarwne, zachowujące naturalny kolor drewna lub kolor, który otrzymano w wyniku zastosowania odpowiedniej bejcy. W sprzedaży są też lakiery transparentne (koloryzujące), które zachowują naturalny rysu­nek słojów drewna, ale zmieniają jego kolor. Można je kupić w kilkunastu kolorach naśladujących barwę szlachetniejszych gatunków drewna lub w innych popularnych kolorach takich jak zie­lony, niebieski, czerwony. Lakiery te można barwić w sklepie wg karty kolorów danego produ­centa lub wg wzoru koloru dostarczonego przez klienta.

 

Lakiery podkładowe wnikają głęboko w podłoże, co umożliwia mocne połączenie drewna z powłoką lakierniczą. Wypełniają też pory drewna co zmniejsza zużycie droższych lakierów nawierzchniowych. Zabezpieczają drewno dębu, grabu i inne zawierające dużo garbników przed ciemnieniem, które może wystąpić, po nałożeniu nawierzchniowych lakierów poliuretanowych.

 

Lakiery nawierzchniowe - głównym ich zadaniem jest ochrona drewna przed uszkodzeniem - odznaczają się więc dużą odpornością na ścieranie (szczególnie lakiery podłogowe). Zapewniają, że drewno polakierowane jest trwałe i łatwe w pielęgnacji. Nadają też ostateczny wygląd powłoce lakierniczej. Dostępne są trzy rodzaje lakierów nawierzchniowych: z połyskiem, półmatowe (tzw. satynowe) lub matowe.

Który z nich należy wybrać zależy od charakteru i wystroju wnętrza, ale lakierów matowych nie poleca się na podłogi z powodu trudności w utrzymaniu ich w czystości (powierzchnia jest bardziej porowata). Ze względu na rodzaj rozpuszczalnika i typ substancji błonotwórczej (spoiwa) możemy wyróżnić następujące lakiery:

• rozpuszczalnikowe - rozcieńczane są za pomocą rozpuszczalnika organicznego (spirytusowe, nitrocelulo­zowe, olejno-żywiczne, poliuretanowe, żywiczne chemoutwardzalne),
  
  
• wodorozcieńczalne - po odparowaniu wody tworzą trwałą powłokę.

Do ewentualnego rozcieńczenia lakieru i umycia narzędzi służy zwykła woda (akrylowe, poliuretanowo-akrylowe, poliuretanowe).

Lakiery akrylowe

Są tanie i mało toksyczne, nie zmieniają zabarwienia drewna (dlatego nie wymagają podkładu), ale są mało odporne na ścieranie. Stosuje się je do malowania boazerii i wyrobów drewnianych domowego użytku oraz lakierowania podłóg w pomieszczeniach o niewielkim natężeniu ruchu, na przykład sypialniach, pokojach dziecinnych.

Lakiery poliuretanowe (wodne)

Lakiery poliuretanowo-akrylowe

Są bardziej odporne na ścieranie niż akrylowe, dlatego można lakierować nimi podłogi w pomieszczeniach takich jak salony i pokoje dzienne. Są jednak dosyć drogie. Właściwości lakierów poliuretanowo-akrylowych zależą od proporcji obu składników (te, które zawierają więcej poliuretanu, są twardsze). Lakiery poliuretanowo-akrylowe są jedno- lub dwu-składnikowe z dodatkiem utwardzaczy, które polepszają odporność na ścieranie, ale jednocześnie zwiększają toksyczność.

Są bardzo twarde i odporne na ścieranie. Mogą być: jednoskładnikowe, utwardzające się pod wpływem wilgoci z powietrza oraz dwuskładnikowe, wymagające dodania utwardzacza. Ze względu na dużą twardość i niewielką elastyczność nadają się przede wszystkim na sztywne podłoża (podłogi drewniane przyklejane na całej powierzchni: parkiet, mozaika). Lakiery jednoskładnikowe są nieco mniej twarde niż dwuskładnikowe, ale za to mniej toksyczne. Lakiery poliuretanowe stosuje się do lakierowania podłóg w pomieszczeniach o dużej intensywności ruchu, takich jak: przedpokoje, salony. Powodują ciemnienie drewna po lakierowaniu, dlatego konieczne jest stosowanie lakieru podkładowego (np. lakieru nitrocelulozowego potocznie nazywanego kaponem).

Lakiery olejne, olejno-żywiczne i żywiczne

Zawierają oleje schnące lub półschnące, żywice naturalne lub syntetyczne, rozcieńczalniki i różne dodatki (np. przyspieszające schnięcie). Są odporne na działanie czynników atmosferycznych, szczególnie promieniowania UV, ale mają niewielką twardość i odporność na ścieranie. Nadają się do malowania wszelkiego rodzaju powierzchni drewnianych: boazerii, stolarki okiennej i drzwiowej. Mogą też być stosowane do lakierowania podłóg w pomieszczeniach o niewielkim natężeniu ruchu. Lakiery olejno-żywiczne, które są elastyczne, nadają się do lakierowania posadzek w pomieszczeniach z ogrzewaniem podłogowym. Lakiery alkidowe uretanowane - są to lakiery zmodyfikowane poprzez dodanie składników polepszających parametry wytrzymałościowe. Lakiery żywiczne chemoutwardzalne są bardzo twarde i odporne na ścieranie, ale ze względu na wysoką toksyczność zostały praktycznie wycofane z użycia (przez dość długi czas po polakierowaniu wydzielają formaldehyd, który może mieć działanie rakotwórcze).

Lakiery nitrocelulozowe

Są produkowane na bazie nitrocelulozy, żywicy alkidowej, rozpuszczalników organicznych i dodatków pomocniczych. Są twarde, dają się łatwo szlifować i szybko wysychają, ale są mało odporne na wilgoć i działanie olejów, smarów, ługów, łatwopalne. Stosuje się je przede wszystkim wewnątrz budynku do malowania: boazerii, mebli (oprócz blatów roboczych) i innych elementów drewnianych. Są także stosowane jako lakiery podkładowe (zabezpieczające przed ciemnieniem drewna) pod lakiery rozpuszczalnikowe poliuretanowe i chemoutwar­dzalne (przykładem lakieru nitrocelulozowego podkładowego jest popularny kapon). Podczas lakierowania emitują substancje lotne szkodliwe dla zdrowia, dlatego prace należy prowadzić w pomieszczeniach o dobrej wen­tylacji i przy zachowaniu środków ostrożności.

Lakiery spirytusowe

Są to roztwory żywic naturalnych (kalafonia) lub syntetycznych w alkoholu etylowym. Charakteryzują się krótkim czasem wysychania (10-60 min). Są mało odporne na działanie czynników atmosferycznych i uszkodze­nia mechaniczne. Stosuje się je do malowania zabawek i galanterii drzewnej.

Politura jest to rozcieńczony roztwór żywicy (najczęściej szelaku) w etanolu, służący do uzyskiwania błyszczących powłok na powierzchni przedmiotów drewnianych. Ze względu na trudność malowa­nia politurę stosuje się najczęściej do renowacji starych zabytkowych mebli.

Bejce stosowane są do zmiany zabarwienia drewna znajdującego się wewnątrz domu. Mogą być używane tylko na tzw. surowe drewno, ponieważ muszą wniknąć w głąb drewna. Ich nazwa jest zależna od stosowanego barwnika, który upodabnia pokrywane drewno (najczęściej sosnowe) do gatunków bardziej szlachetnych - najczęściej są to: mahoń, palisander, orzech, heban. W rozpowszechnionych dawniej bejcach wodnych lub spirytusowych, barwnik rozpuszczony był odpowiednio w wodzie lub alkoholu. Obecnie są one mniej popularne, gdyż wymagają większej wprawy, aby równomiernie rozłożyć barwnik i są pracochłonne w użyciu.

W sprzedaży dostępne są bejce, w których nośnikiem barwnika jest spoiwo, co zapewnia łatwiejsze i bardziej równomierne zabarwienie drewna. Dostępne są bejce akrylowe (wodorozcieńczalne) i alkidowe (rozpuszczalnikowe).

Lazury to preparaty zawierające większe ilości spoiwa. Mają w składzie żywice syntetyczne analogiczne do tych, które są spoiwem farb i lakierów, ale w odróżnieniu od nich nie tworzą jednolitej powłoki na powierzchni, ale wnikają w głąb drewna, zmniejszają nasiąkliwość drewna i jednocześnie zapewniają "naturalne oddychanie drewna", czyli przepuszczają parę wodną umożliwiając dzięki temu wysychanie drewna i jednocześnie chronią przed wnikaniem wody.