Polacy polubili użytkowe poddasza. A domy budowane w ubiegłym wieku pod dachem mają na ogół tylko strych - graciarnię. Zagospodarowanie go może być dobrym sposobem na zwiększenie metrażu - choć nie zawsze prostym i raczej nie tanim.
Kiedy pojawia się myśl o zagospodarowaniu strychu, na którym dotychczas trzymaliśmy starą wersalkę, ewentualnie suszyliśmy pranie? Gdy dla rozrastającej się rodziny zaczyna brakować miejsca - dzieci rosną i każde chce mieć własny pokój, albo trzeba zająć się seniorem, który nie może już mieszkać sam, ewentualnie przyjąć pod swój dach dorosłe dziecko ze świeżo poślubionym małżonkiem - do czasu, aż się usamodzielnią.
Oczywiście, poddasze najłatwiej zagospodarować, gdy taką możliwość uwzględniono w czasie budowy domu. Strop ma odpowiednią wytrzymałość, przestrzeń pod dachem jest wystarczająco wysoka i jasna, połacie są ocieplone, a instalacje rozprowadzone. Wtedy wystarczy wykończyć je, jak mieszkanie kupowane w stanie deweloperskim, zaś do starostwa zgłasza się jedynie zmianę sposobu użytkowania pomieszczeń (wzrośnie podatek od nieruchomości).
Każda większa przebudowa poddasza, wiążąca się z ingerencją w konstrukcję i wygląd budynku np. wzmocnienie stropu, zmiana więźby, budowa lukarny, wstawienie okna, wymaga zachowania tych samych procedur, co przy budowie domu. Czyli trzeba ją zgłosić zgodnie z nowymi przepisami albo wystąpić o pozwolenie na przebudowę na starych zasadach. Potrzebny będzie projekt architektoniczno-budowlany. Wcześniej fachowiec musi ocenić stan stropu, więźby, i czy wysokość strychu po ociepleniu połaci i ułożeniu posadzki będzie wystarczająca.
Jeżeli przestrzeni jest zbyt mało, trzeba zmienić konstrukcję dachu bądź podnieść ściankę kolankową. Uwzględniając zapisy Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego, który określa dopuszczalną wysokość budynku, a czasami także np. kolor dachu. Po ustaleniu zakresu prac można oszacować koszty przebudowy i ocenić, czy z ekonomicznego punktu widzenia ma sens.
Do pełnego wykorzystania nadaje się część poddasza o wysokości przynajmniej 1,9 m (tzw. wysokość stania), żeby ustawić sprzęty i meble przy ścianach potrzeba 1,2-1,5 m. Formalnie minimalna wymagana wysokość pomieszczeń mieszkalnych na poddaszu to 2,2 m. Przy czym w pomieszczeniach ze skosami liczy się średnią, poczynając od 1,9 m. Dużo zależy od spadku dachu - im bardziej stromy, tym szybciej przybywa przestrzeni nad głową w miarę oddalania się od ściany zewnętrznej. Efektywnemu wykorzystaniu strychu sprzyjają też: prosty kształt dachu (najlepsze są dwuspadowe); wysoka ścianka kolankowa (ponad 1 m); duża rozpiętość dachu (więcej niż 8 m) i brak słupów podtrzymujących więźbę.
Dla przykładu: w domu na planie prostokąta o wymiarach 9 x 12 m, z dwuspadowym dachem o kącie nachylenia 45°, na poddaszu będzie ponad 60 m2 powierzchni o wysokości powyżej 1,90 m. Jeśli zmienimy dach na czterospadowy kopertowy, ilość użytecznej powierzchni zmaleje o 30%. Znaczenie ma również umiejscowienie schodów. Najlepiej, gdy biegną równolegle do kalenicy, obok ściany zewnętrznej i gdy są blisko środka budynku. Dzięki temu można zaplanować wygodne, bo wysokie pomieszczenia po obu ich stronach i nie traci się cennej przestrzeni pod kalenicą na komunikację.
Jeżeli stara konstrukcja dachu zostaje, trzeba sprawdzić, czy jest wystarczająco mocna. Czy utrzyma nowe pokrycie, jeśli się na nie zdecydujemy, oraz ocieplenie i obudowę z płyt gipsowo-kartonowych? Ważne, żeby nie była zawilgocona, bo wtedy atakują ją grzyby, i żeby w drewnie nie żerowały szkodniki. Jeżeli jakieś elementy są osłabione - należy je wymienić. W razie potrzeby przeprowadza się odgrzybianie i odrobaczanie. Stare pokrycie też może zostać - pod warunkiem, że jest szczelne. Jeśli pojawiły się przecieki, pokrycie naprawia się lub wymienia (w niektórych wypadkach można ułożyć nowe na starym, np. blachodachówkę na goncie bitumicznym).
Nową więźbę stawia się, gdy stara jest w bardzo kiepskim stanie, albo kiedy bez zmiany konstrukcji dachu nie da się uzyskać wymaganej wysokości pomieszczeń. Warto wiedzieć, że na ogół stosuje się jedną z dwóch podstawowych konstrukcji ciesielskich: krokwiowo-jętkową albo płatwiowo-kleszczową. Pierwszą charakteryzuje brak podpór pośrednich - cała konstrukcja opiera się na murłatach zakotwionych w ścianach zewnętrznych. Przestrzeń pod dachem da się zatem zagospodarować dowolnie, a jętki spinające krokwie mogą być konstrukcją nośną dla podwieszanego sufitu.
Dach nie może mieć jednak rozpiętości większej niż 12 m. Tego ograniczenia nie ma przy konstrukcji płatwiowo-kleszczowej. Wymaga ona jednak ustawienia dodatkowych podpór - słupów lub ścianek, na których spoczywają płatwie podpierające krokwie. A dodatkowe podpory ograniczają możliwość zagospodarowania strychu.
Wysokość pomieszczeń na poddaszu można też powiększyć, podnosząc ściankę kolankową - ale to poważna operacja, pociągająca za sobą konieczność zdjęcia dachu. Nazwą kolankowa określa się zewnętrzną ścianę wznoszoną na wieńcu stropowym. To na niej opiera się więźba. W domach z nieużytkowym poddaszem ścianka kolankowa może mieć mniej niż 70 cm wysokości. Ale jeśli chcemy zagospodarować strych, przyda się 80-110 cm. Kiedy ścianka ma 1,5 m wysokości, 0,5 m od niej może się swobodnie poruszać dorosły człowiek.
W budynkach wznoszonych w technologii tradycyjnej ścianki kolankowe muruje się na ogół z tego materiału, co ściany nośne. Ich konstrukcja jest jednak inna - wzmacniają je żelbetowe słupki i spinający je wieniec. Rozstaw słupków jest powiązany z wysokością i grubością ścianki, konstrukcją, kątem nachylenia oraz ciężarem dachu.
Niestety, zwykły beton, z którego można je wykonać, w zależności od składu i temperatury otoczenia, wiąże nawet kilka tygodni. Żeby dom bez dachu nie był tak długo narażony na deszcz i wiatr, stosuje się betony szybkowiążące, które można obciążać już po dwóch dniach. Czas trwania robót skraca również postawienie ścianki kolankowej z drewna. Tę można obciążyć dachem od razu po wykonaniu. Jej szkieletową konstrukcję z belek łączy się ze starą ścianką kolankową lub wieńcem, wykorzystując kotwy, na których była zamocowana murłata.
Drewniana ścianka kolankowa może być również częścią więźby dachowej. Przecież i tak wymieniana jest cała konstrukcja dachu - można zatem zamówić nową, w której elementami prefabrykowanych wiązarów będą pionowe słupy, zastępujące ściankę. Drewniane konstrukcje ścianek wypełniane są materiałem ociepleniowym (np. wełną mineralną) i obudowywane od zewnątrz płytami cementowo-włóknowymi albo drewnianą oblicówką. Po stronie wewnętrznej stosuje się płyty gipsowo-kartonowe lub drewnopochodne. Przy podnoszeniu ścianki kolankowej trzeba jednak zachować umiar - zbyt wysoka może zmienić proporcje budynku i oszpecić go.
Kluczowa jest jego wytrzymałość - po zagospodarowaniu poddasza będzie musiał przenieść wyraźnie większe obciążenia. Konstruktor może zatem zdecydować o konieczności jego wzmocnienia. W przypadku stropów drewnianych z lekkim wypełnieniem wstawia się dodatkowe belki. Przy ciężkim wypełnieniu można - po jego uprzednim usunięciu - utworzyć dodatkową, grubą na kilka centymetrów, płytę nośną z betonu. Nie zwiększy to, co prawda, nośności stropu, ale zapewni równomierny rozkład obciążeń i ułatwi wykończenie podłogi.
Ciężar płyty i usuniętego wypełnienia powinien być zbliżony. Drewniany strop niekiedy jest w tak złym stanie, że jedynym wyjściem jest jego wymiana. Ale wtedy adaptacja poddasza zmienia się w generalny remont. Stropy żelbetowe i gęstożebrowe mają najczęściej wystarczającą nośność. Jeżeli trzeba je wzmocnić, na dolnej kondygnacji dodaje się podciąg.
Strop należy także wygłuszyć, żeby odgłosy kroków czy hałasy dobiegające z góry nie przeszkadzały domownikom na niższej kondygnacji. Najlepszym sposobem jest wykonanie tzw. podłogi pływającej. Bezpośrednio na konstrukcji stropu układa się cienką warstwę (3-5 cm) twardej wełny mineralnej bądź styropianu odmiany akustycznej. Na to idzie folia i 4-5 cm jastrychu cementowego, który oddziela się od ścian, słupów itp. za pomocą styropianu lub piankowej taśmy. Wadą podłogi pływającej jest jej ciężar. Lżejsza, ale i mniej skuteczna, jest posadzka pływająca. W tym wariancie panele, parkiet, czy mozaikę układa się nie bezpośrednio na stropie, ale na specjalnej piance lub miękkich płytach pilśniowych.
Niektóre stropy, np. o konstrukcji z belek stalowych, wymagają wyrównania. Ponieważ nowa wylewka to dodatkowe obciążenie, dobrym rozwiązaniem jest wypełnienie zagłębień warstwą lekkiego kruszywa, np. keramzytu. Na tak przygotowanym podłożu - zamiast wylewki - układa się lżejsze płyty tzw. suchego jastrychu. Jeszcze innym rozwiązaniem jest wykonanie podłogi na drewnianych legarach. W ten sposób da się wyrównać różnice w poziomie posadzki oraz ocieplić i wygłuszyć strop. Na tym etapie prac rozprowadza się też instalacje, które pobiegną pod posadzką.
Adaptacja poddasza często wymaga wybudowania schodów, które zastąpią prowadzącą na górę drabinę albo schody strychowe. Jak powiedziano wcześniej, dobrze jest ulokować je na środku budynku i równolegle do kalenicy. Jeżeli planujemy je obok ściany zewnętrznej, należy sprawdzić, czy w miejscu, w którym kończy się bieg, będzie wystarczająco wysoko - przy ściankach kolankowych wysokość poddasza bywa zbyt mała. W ostateczności, schody można dostawić na zewnątrz budynku, w formie obudowanej klatki schodowej. W domach z dachami dwuspadowymi dobudowuje się ją przy ścianie szczytowej.
Kąt nachylenia schodów to maksymalnie koło 40°. Żeby były wygodne, podwójna wysokość stopnia i jego szerokość mają dać w sumie 60-65 cm. Wysokość stopnia nie powinna przekraczać 19 cm, ale najlepiej jest, gdy wynosi 15. Jego optymalna szerokość to 30-32 cm. Szerokość biegu to przynajmniej 80 cm.
Niestety, przy adaptacji poddasza nie zawsze da się wygospodarować na niższej kondygnacji przestrzeń o długości 4-5 m i szerokości 1 m, potrzebną pod wygodne i proste w wykonaniu schody jednobiegowe. A mniej miejsca to mniej komfortowa komunikacja. Pod opierające się na centralnym słupie schody spiralne (kręte) potrzeba tylko 3-4 m², ale zbyt wygodne to one nie są. Jeszcze mniej przestrzeni potrzebują strome, ale dla mniej sprawnych użytkowników wręcz niebezpieczne, schody kacze.
Ilość miejsca na niższej kondygnacji ogranicza wybór schodów od dołu, od góry podobnie działa otwór w stropie. W większości przypadków staramy się bowiem wykorzystać otwór po istniejącym wyłazie, powiększając go w miarę możliwości. Gdy nie jest to możliwe, schody trzeba wyprowadzić w nowym miejscu, a istniejący wyłaz zabudować. Wymiary i kształt otworu stropowego zależą od rodzaju schodów. Kręte wymagają okrągłego otworu o średnicy nie mniejszej niż 1 m. Schody o biegu prostym i zabiegowe mieszczą się w prostokątnym otworze, którego krótszy bok odpowiada szerokości biegu, a dłuższy zależy od jego nachylenia.
Żeby pomieszczenie było dobrze doświetlone i aby być w zgodzie z przepisami, powierzchnia okien powinna być równa 1/8 powierzchni podłogi (w pomieszczeniach przeznaczonych na stały pobyt ludzi). Poddasze mogą doświetlać pionowe okna fasadowe, umieszczone w ścianie szczytowej lub w lukarnach, oraz okna dachowe - montowane w połaci dachu. Czasami stosuje się także świetliki dachowe.
Okna połaciowe planuje się przy małym i dużym spadku dachu, znaczenia nie ma również rodzaj jego pokrycia ani konstrukcja. Co ciekawe, wpuszczają do wnętrza nawet o 50% więcej światła, niż pionowe okna o tej samej powierzchni. Ich zamontowanie jest prostsze i tańsze od budowy lukarny, nie zmienia też kształtu dachu i bryły budynku.
Na poddaszu można wykorzystać także okna kolankowe - to tak naprawdę dwa okna: umieszczone w ściance kolankowej fasadowe i połaciowe w dachu - oraz balkonowe, składające się z dwóch części: dolnej, która po otwarciu staje się balustradą i górnej, zmieniającej się w daszek. Te z kolei montuje się w dachach bez ścianki kolankowej, o kącie nachylenia 40-50°.
Montaż okna dachowego nie jest skomplikowany, z osadzeniem standardowego produktu w przygotowanym otworze fachowiec poradzi sobie w pół godziny. Wnękę wokół okna wykańcza się najczęściej płytami gipsowo-kartonowymi. Znajdująca się nad oknem płaszczyzna wnęki ma być równoległa, a ta pod nim prostopadła do podłogi. Umożliwi to optymalne doświetlenie wnętrz i w połączeniu z zamontowanym pod oknem grzejnikiem właściwą cyrkulację ciepłego powietrza.
Pod dobrze ocieplonym skośnym dachem zimą powinno być ciepło, a latem chłodno. W suchej izolacji nie rozwiną się grzyby, a w pomieszczeniach wykończonych płytami gipsowo-kartonowymi panuje korzystny mikroklimat. Do ocieplania połaci powszechnie stosuje się produkty z wełny mineralnej z włókna skalnego lub szklanego. I trudno znaleźć materiał, który by się do tego lepiej nadawał. Wełna jest niepalna i dość lekka. Ma dobrą izolacyjność cieplną i zdolność do przepuszczania pary wodnej. Dobrze izoluje akustycznie. Co ważne, jest elastyczna i dobrze wypełnia przestrzenie między krokwiami.
Co ważne, sposób ułożenia ocieplenia zależy od tego, czy do wstępnego krycia dachu użyto folii wysokoparoprzepuszczalnej czy papy lub folii niskoparoprzepuszczalnej. Folia wysokoparoprzepuszczalna odprowadza wilgoć (parę wodną) z izolacji termicznej i chroni ją przed wilgocią z zewnątrz. W tym przypadku ocieplenie można układać na styk z folią. Nie należy go jednak do niej dopychać.
Jeśli na dachu ułożono folię niskoparoprzepuszczalną lub papę, niezbędnym jest pozostawienie 3-4 cm szczeliny wentylacyjnej między wełną i folią bądź wełną i poszyciem z desek. Szczelinę tworzy się, rozciągając między krokwiami ocynkowany drucik, żyłkę, albo mocny sznurek. Jeśli jej nie będzie, para wodna z pomieszczeń skropli się na wewnętrznej stronie folii lub deskowania, co doprowadzi do pogorszenia właściwości izolacyjnych ocieplenia, a z czasem do konieczności jego wymiany.
Ocieplenie należy układać tak, aby nie było w nim przerw np. na wysokości murłaty. W zależności od wysokości poddasza układa się je na całych połaciach dachu, albo na ich fragmencie i podsufitce opartej na jętkach. Zawsze jednak musi być ciągłe. Często, gdy ścianka kolankowa jest niska, stawia się ślepe ścianki działowe, by skos zaczynał się przynajmniej metr nad podłogą. Takie ścianki z płyt gipsowo-kartonowych na stelażu stalowym lub drewnianym także ociepla się wełną, zaś od strony pomieszczenia należy na nie założyć paroizolację.
Przeważnie buduje się właśnie z płyt gipsowo-kartonowych, najlepiej sprawdzą się te o grubości 12,5 mm. Płyty mogą być też cieńsze, o grubości 6,5 mm - zbrojone dodatkowo włóknem szklanym - służą do wykonywania zabudowy łukowej, i grubsze - 15 lub 25 mm - te zwiększają sztywność konstrukcji, na której mocujemy okładziny ceramiczne czy miskę WC.
Płyty gipsowo-kartonowe dzielą się na kilka rodzajów - najpopularniejsze to typ A (starsze oznaczenie GKB) do stosowania w pomieszczeniach suchych, w których wilgotność nie przekracza 70%. Do pomieszczeń mokrych, jak łazienka czy kuchnia, przeznaczone są zielone płyty o zwiększonej odporności na wilgoć H2 (GKBI). Te mogą być stosowane przy wilgotności dochodzącej okresowo (góra 12 godzin na dobę) do 85%, ale nie są odporne na bezpośrednie działanie wody! Płyty typu F (GKF) mają podwyższoną odporność ogniową.
Swą popularność karton-gipsy zawdzięczają łatwej obróbce i prostemu oraz względnie niebrudzącemu montażowi. A także gładkiej i równej powierzchni, która jest dobrym podłożem pod wszelkiego rodzaju materiały wykończeniowe. Ruszt lekkich ścianek działowych zazwyczaj buduje się z profili stalowych, choć może być także drewniany.
Standardowa szerokość profili stalowych to 50 mm, ale gdy wewnątrz ściany chcemy prowadzić instalacje, albo umieścić grubszą warstwę izolacji akustycznej, potrzebne będą takie o szerokości 75 lub 100 mm. Między profilami a przegrodami (ścianą, podłogą, sufitem) umieszcza się taśmę z pianki lub filcu, tłumiącą drgania i dźwięki. Jeśli w ścianie zaplanowano drzwi, krawędzie otworu w którym zostaną zamontowane, wzmacnia się profilami ościeżnicowymi.
Nad wykonywanym z płyt g-k podwieszanym sufitem można ukryć instalacje, izolację cieplną i akustyczną oraz elementy konstrukcyjne budynku. Można w nim również zamontować budujące nastrój oświetlenie.
Trzeba jednak wiedzieć, że zamocowanie i prawidłowe wypoziomowanie sufitu podwieszanego jest trudniejsze, niż budowa ścianki działowej. Do rusztów na skosach karton-gipsy mocuje się tak samo, jak do ścianek, należy jednak pamiętać o izolacji paroszczelnej.
Nowe pomieszczenia wymagają doprowadzenia instalacji. W prostszym wariancie, kiedy na górze urządzamy tylko sypialnie, wystarczy doprowadzenie elektryczności i ogrzewania. Jeżeli chcemy urządzić na poddaszu łazienkę czy kuchnię, potrzebne będą także woda i kanalizacja.
Rozprowadzenie instalacji elektrycznej nie stanowi problemu, bo przewody mają niewielką średnicę i można je układać niemal dowolnie. Zwykle prowadzi się je w elastycznych peszlach wewnątrz ścianek szkieletowych i pod pokryciem skosów dachu. Niezbędne jest utworzenie nowych obwodów i rozbudowa rozdzielnicy, ewentualnie montaż dodatkowej, przeznaczonej dla poddasza.
Najprostszym sposobem na ogrzanie nowych pomieszczeń jest zastosowanie grzejników elektrycznych. Jeśli zechcemy rozbudować istniejącą instalację grzewczą, konieczna może być wymiana kotła na wydajniejszy. Ale zazwyczaj moc starego jest zupełnie wystarczająca. Poddasza można ogrzewać grzejnikami ściennymi (warto montować je pod oknami dachowymi) albo wykonać ogrzewanie płaszczyznowe - podłogowe lub ścienno-sufitowe.
Najtrudniejsze jest wykonanie instalacji wodno-kanalizacyjnej. Bo należy zapewnić przyłączenie przyborów sanitarnych do pionu - a rury mają średnicę do 110 mm i trzeba zachować 2-3% spadek. Przyłącza mają być jak najkrótsze i prowadzone bez zmian kierunku, dlatego łazienkę na poddaszu najlepiej zaplanować nad tą na niższej kondygnacji, co ułatwi również doprowadzenie wody. Rury wodociągowe mają niewielkie średnice (16-20 mm) i łatwo je ukryć w bruzdach wykutych w ścianach, czy pod pokryciem podłogowym.
W przypadku łazienki oddalonej od pionu, kwestię odprowadzenia ścieków można rozwiązać montując zestaw rozdrabniająco-przepompowujący. Ten może odbierać ścieki ze wszystkich przyborów sanitarnych (miska ustępowa, zlew, umywalka) i po rozdrobnieniu przepompować je nawet na znaczną odległość. Rura odpływowa nie musi być ułożona ze spadkiem (ścieki da się pompować pod górę), a poza tym ma dość małą średnicę.
Trudne może być także zapewnienie na poddaszu skutecznej wentylacji. Niewielka różnica poziomów między wlotem i wylotem kanałów wentylacyjnych skutkuje brakiem ciągu i sprawia, że tradycyjna wentylacja grawitacyjna nie działa. Pomóc może zamontowanie na kominie wspomagającej ciąg nasady hybrydowej. Dobrym rozwiązaniem jest wentylacja mechaniczna wyciągowa. Do rozprowadzenia rur da się wykorzystać przestrzeń nad sufitem ułożonym na jętkach i za tzw. przedściankami.
Janusz Werner
fot. otwierająca: Velux
Skomentuj
