Taniej niż myślisz. Jak skutecznie ochronić dom przed burzą i pożarem

Kilka niewielkich urządzeń zabezpieczających może uratować nasze zdrowie, dom, sprzęt. Z piorunem jest jak w znanej myśli: "doświadczenie życiowe wskazuje, że umierają tylko inni". Myślimy sobie - niebezpieczeństwo trafienia pioruna właśnie w nas jest tak niewielkie, że prawie żadne. Tymczasem Polska nie jest wyjątkiem na mapie Europy - średnio przez 20-35 dni w roku dochodzi u nas do burz, a w Tatrach czy Bieszczadach liczba ta sięga nawet 40 dni. Dlatego lepiej jednak wyposażyć dom w zabezpieczenia odgromowe i przeciwprzepięciowe. Szczególnie te drugie, chroniące sprzęt elektroniczny, są istotne, gdyż przepięcia w instalacji mogą się zaindukować nawet od wyładowań atmosferycznych odległych o kilometr. 

Jak działa piorunochron i dlaczego warto go mieć?

Na wykonanie instalacji zabezpieczających przed piorunem inwestorom często brak cierpliwości i szkoda pieniędzy. Skoro prawo mówi, że zabezpieczone muszą być budynki publiczne, z materiałów łatwopalnych, wyższe niż 15 m, lub większe niż 500 m2, to w przypadku przeciętnych domów jednorodzinnych chętnie "zapominamy" o niebezpieczeństwie wyładowań atmosferycznych. Tym samym narażamy się na straty od kilku do kilkuset (!) tysięcy złotych. O ryzykowaniu życia i zdrowia nie wspominając.

Wyładowania atmosferyczne wyzwalają energię o dużej sile. Tak naprawdę to, że trafi ona w nasz dom lub jego okolice, jest bardziej prawdopodobne, niż nam się wydaje. Szczególnie w czasie wiosennych i letnich burz, w przypadku domów stojących na wzgórzu czy wolnej przestrzeni oraz usytuowanych w najwyższym punkcie otoczenia. Jeżeli nagromadzona energia nie zostanie odprowadzona do ziemi, poprzez metalowy przewód połączony z instalacją odgromową, możemy spodziewać się zniszczenia budynku, urządzeń, a nawet pożaru.

System odgromowy - potocznie zwany piorunochronem - to instalacja, która przejmuje energię wyładowania atmosferycznego i bezpiecznie odprowadza ją do ziemi. Dzięki temu prąd nie przedostaje się do wnętrza budynku, nie uszkadza konstrukcji i nie powoduje pożaru. Choć prawo budowlane nie nakłada obowiązku montażu piorunochronu w domach jednorodzinnych, to warto go zainstalować niezależnie od wymagań formalnych. Właściwie zaprojektowany system może ograniczyć skutki uderzenia pioruna aż w 98%. Najlepiej przewidzieć go już na etapie projektowania domu - na przykład przez wykonanie uziomu fundamentowego w czasie wylewania ław.

Instalacja odgromowa składa się z kilku podstawowych elementów:

• zwodów,
• przewodów odprowadzających,
• przewodów uziemiających
• oraz uziomu.

Na najwyższych punktach dachu - kalenicy, kominie - montuje się zwody, czyli stalowe linki, które przejmują uderzenie. Przewody odprowadzające mogą być wykonane ze stali, miedzi lub aluminium. Należy je ułożyć na zewnętrznych ścianach budynku wykorzystując narożniki - z daleka od okien, drzwi, bez załamań i z zachowaniem między nimi odległości 20 cm (muszą być min. dwa). Przewody układa się w linii prostej, najkrótszą drogą do uziomu - zwykle w narożach domu lub wzdłuż rynien i rur spustowych. Poprzez zacisk pobierczy umieszczony w puszcze ochronnej (na elewacji budynku) przewód ochronny łączy się z przewodem uziemiającym, prowadzącym do uziomu. Do wyboru mamy dwa uziomy: otokowe i fundamentowe.

Wykonanie uziomu zapewnia skuteczną ochronę i bezpieczeństwo pracy urządzeń elektrycznych w domu, a jednak mało inwestorów go wykonuje. Zazwyczaj instalacja odgromowa nie jest uwzględniona w projekcie domu, dlatego warto tego dopilnować na etapie budowy, bo wtedy jest najłatwiej ją wykonać. 

Kłopotliwe jest zabezpieczenie dachów naturalnych, jak np. słoma. Odległość zwodów od pokrycia musi wynosić wówczas min. 40 cm. Taką instalację najlepiej zlecić wykonawcy pokrycia - nieznacznie zwiększy to koszt inwestycji, a będziemy mieli pewność, że została ona przeprowadzona zgodnie ze specyfiką dachu.

Nie zapomnij o ochronie sprzętu - zabezpieczenia przeciwprzepięciowe

Uderzenie pioruna to nie tylko ryzyko pożaru. Równie poważnym zagrożeniem są przepięcia indukowane w instalacji elektrycznej - mogą one wystąpić nawet wtedy, gdy wyładowanie nastąpi kilometr dalej. Skutkiem bywają zniszczone telewizory, routery, lodówki, komputery, cz kotły. Naprawa lub wymiana takiego sprzętu kosztuje nierzadko więcej niż sama instalacja ochronna.

Dlatego domy powinny być wyposażone w zabezpieczenie przeciwprzepięciowe. Chroni ono przed zniszczeniem urządzenia elektroniczne podłączone do sieci. Zabezpieczenie przeciwprzepięciowe ma za zadanie: wytrzymać prąd piorunowy, sprowadzić go po bezpiecznego poziomu i zgasić prądy następcze. Są to zadania trudne, dlatego instalację powinien projektować specjalista, najlepiej legitymujący się uprawnieniami do wykonywania tego typu systemów. Całość składa się z połączeń wyrównawczych i aparatury niezbędnej do zachowania trzech stref ochronnych. W każdej strefie zastosowane są ograniczniki przeciwprzepięciowe (klasy B,C i D), które przejmują przepięcia i przekazują je do uziomu.

Ograniczniki klasy B montowane są przy rozdzielnicy, tak, aby wstępnie stłumić falę przepięciową. Ograniczniki drugiego stopnia C, montuje się tak samo - przy głównej rozdzielnicy budynku. Ich zadaniem jest obniżenie wartości przepięcia do wielkości bezpiecznej dla ograniczników typu D, które są zakładane bezpośrednio przy chronionych urządzeniach. Zmniejszają przepięcia tak, aby nie uszkodziły one urządzeń. Można również zastosować rozwiązanie kompleksowe - inwestując w urządzenie, które składa się z ograniczników wszystkich trzech klas.

Do całości systemu włącza się także tzw. szynę wyrównawczą. Podłącza się do niej wszystkie metalowe elementy w domu - rury, zbrojenie, wanny, a także uziemienie odgromowe. Dzięki temu prąd nie przeskakuje niekontrolowanie z jednego punktu do drugiego, co mogłoby doprowadzić do porażenia.

Tylko dobry projekt i fachowy montaż gwarantują skuteczność

Zarówno instalację odgromową, jak i przeciwprzepięciową powinien zaprojektować specjalista z odpowiednimi uprawnieniami. Błędy mogą być kosztowne, a co gorsza - niebezpieczne. Źle dobrany uziom lub niewłaściwe połączenia przewodów potrafią zwiększyć ryzyko porażenia, zamiast je ograniczyć.

Warto też pamiętać o regularnych kontrolach. Co najmniej dwa razy w roku - najlepiej na wiosnę i jesienią - należy sprawdzić, czy wszystkie elementy instalacji są sprawne, nie ma korozji, obluzowanych uchwytów czy uszkodzonych izolacji. Raz do roku powinno się wykonać pomiar rezystancji uziomu - to jedyny pewny sposób, by ocenić, czy ochrona działa skutecznie. Podwyższona wartość rezystancji wskazuje na niesprawną instalację.

A jeśli jednak zlekceważysz burzę?

Wielu inwestorów rezygnuje z ochrony odgromowej, uznając ją za zbędny wydatek. To błąd. Piorun nie pyta o to, czy masz polisę ubezpieczeniową, ani czy urządzenia w twoim domu mają gwarancję. Jego energia to setki milionów woltów - tyle wystarczy, by w sekundę zniszczyć lata oszczędzania.

Gdy dojdzie do awarii w wyniku burzy - nie gaś instalacji wodą. Użyj gaśnicy proszkowej lub śniegowej, natychmiast odetnij zasilanie i wezwij pogotowie energetyczne.

Wnioski? Zabezpiecz się, zanim będzie za późno

Nie potrzebujesz miliona złotych ani rozległych analiz ryzyka, by zabezpieczyć swój dom przed skutkami burzy. Wystarczy dobra wola, konsultacja z elektrykiem i zainwestowanie w instalację odgromową i zabezpieczenia, które naprawdę działają. Burza może i przychodzi nagle, ale to, czy Cię zaskoczy - zależy tylko od Ciebie.

Fot. Adobe Stock