O rodzaju konstrukcji dachowej decyduje planowany kształt dachu, ale także wymiary zewnętrzne budynku.
Opisując dachy zarówno architekci, konstruktorzy, jak i wykonawcy nazywają różnie ich kształty (rys. 2) i posługują się rozmaitymi terminami fachowymi. Warto je poznać, by łatwiej było prowadzić rozmowy (rys. 1).
Kształt dachu wpływa nie tylko na wygląd domu, ale również w znacznym stopniu na możliwość wykorzystania poddasza. Dużo miejsca zapewniają np. proste, dwuspadowe dachy o dużej rozpiętości i znacznym kącie nachylenia połaci (powyżej 40°) oraz dachy z wysoką ścianką kolankową. Swoboda w zagospodarowaniu poddasza zależy też od rodzaju konstrukcji dachu, gdyż jej elementy mogą ją znacznie ograniczać.
W domach jednorodzinnych godne polecenia są przede wszystkim dachy o prostych kształtach (głównie dwuspadowe) i - co się z tym wiąże - nieskomplikowanej konstrukcji. Takie konstrukcje dachowe są tańsze i łatwiej prawidłowo ułożyć na nich pokrycie, lepiej więc nie urozmaicać ich licznymi lukarnami, dymnikami i wieżyczkami.
Wykonanie skomplikowanego wielopołaciowego dachu wymaga bardzo wysokich kwalifikacji oraz dużej staranności zarówno od cieśli, jak i dekarzy. Łatwiej wtedy o błędy, a liczne kosze pomiędzy połaciami sprzyjają zaleganiu śniegu i utrudniają odprowadzanie wody deszczowej.
W tych najprostszych więźbach (rys. 3 i 4) pary krokwi zbiegających się w kalenicy tworzą konstrukcję wiązarów - identycznych w całym dachu. Jeśli strop poddasza jest drewniany, dolnymi pasami wiązarów mogą być belki stropowe (rys. 3), a gdy strop jest żelbetowy lub ceramiczny, funkcję pasów dolnych może też przejąć jego konstrukcja nośna (rys. 4). Wówczas zwykle krokwi nie opiera się bezpośrednio na murze, lecz na zakotwionym w nim krawędziaku.
Uwaga! Drewniane elementy więźby muszą być oddzielone od muru warstwą izolacji przeciwwilgociowej. Najczęściej wykonuje się ją z papy.
Jętka, poziomy element pomiędzy krokwiami, służy ich usztywnieniu i zmniejsza uginanie się krokwi pod obciążeniem.
Wiązary wiąże się usztywniającymi więźbę wiatrownicami, ponadto usztywnia je deskowanie lub ołacenie.
Największą zaletą tej konstrukcji jest jej prostota. Jednak przy typowym wykonaniu poważne wady to niewielka dopuszczalna rozpiętość - do 6-7 m, oraz wymagany duży spadek dachu - 40°-60°. Jednak podpierając jętkę dwoma słupami na krańcach oraz wzmacniając połączenie krokwi w kalenicy (z nakładkami i deską kalenicową - rys. 5) oraz wykonując zakotwienie dolnego końca krokwi można zwiększyć rozpiętość konstrukcji do 12 m, a spadek dachu obniżyć do 20°.
Przy niewielkich rozpiętościach, gdy nie ma słupów, przestrzeń poddasza można dowolnie dzielić. Jętki są często wykorzystywane jako element konstrukcyjny sufitu albo pozostawia się je widoczne, by dodawały charakteru pomieszczeniom pod skosami.
Płatwie to belki równoległe do kalenicy, na których opierają się krokwie (rys. 6). Dolne płatwie spoczywają na stropie lub ściance kolankowej, pozostałe zaś są podparte słupami. Obciążenia są przekazywane za pośrednictwem płatwi na ściany nośne i strop.
Najczęściej elementem wiązarów są też kleszcze - umieszczone poniżej płatwi pary belek lub desek obejmujących obustronnie krokwie i słupy. Natomiast miecze pozwalają zwiększyć odległości pomiędzy słupami. Słupy i kleszcze rozmieszcza się tylko co 3-4 pary krokwi (wiązarów), reszta wiązarów składa się z samych krokwi.
Więźba płatwiowa występuje w wielu odmianach i jest bardzo uniwersalna. Rozpiętość dachu może sięgać 12 m, a jego rzut może być nawet bardzo skomplikowany.
Dobierając odpowiednio liczbę płatwi i słupów można zaś zaprojektować dach o niemal dowolnym, nawet minimalnym spadku (rys. 7).
Utrudnieniem w zagospodarowaniu poddasza o takiej więźbie są słupy, jednak są rozstawione co 3-4 metry, czasem udaje się zaś ukryć je w ściankach działowych.
Wiązary kratowe (kratownice) to nowoczesne konstrukcje złożone ze cieńszych elementów niż tradycyjne więźby ciesielskie. Wiązar taki składa się z pasa górnego i dolnego, pomiędzy którymi znajdują się cienkie pionowe słupki i ukośne krzyżulce. Dzielą one powierzchnię wiązara na stosunkowo niewielkie trójkąty (rys. 8).
Wiązar kratowy ma bardzo dużą sztywność i wytrzymałość, jest przy tym lekki, a do jego wykonania potrzeba niewiele drewna. Takie wiązary mają oczywiście także wady - ich wykonanie jest bardzo pracochłonne i wymaga dużej dokładności.
Dlatego najlepiej, jeśli są przygotowywane nie na budowie, lecz w wyspecjalizowanej wytwórni. Korzystne (i najtańsze) jest wówczas wykonanie wielu identycznych wiązarów. Cienkie elementy są bardziej wrażliwe na działanie ognia i korozję biologiczną (grzyby i owady), dlatego szczególnie ważna jest odpowiednia jakość drewna. Na szczęście wytwórnie na ogół dbają o jakość surowca.
W domach jednorodzinnych stosuje się wiązary kratowe o rozpiętości do 12 m, choć można wykonać znacznie większe. Ich zaletą jest to, że nie wymagają podpór pośrednich (wewnętrznych ścian nośnych ani podciągów). Choć wiązary kratowe można zaprojektować do każdego dachu, spadki dachów o konstrukcji z wiązarów kratowych są zwykle niewielkie (do 20°), gdyż przestrzeń poddasza podzielona takimi wiązarami w zasadzie nie nadaje się do wykorzystania.
Wyjątkiem są tu dachy o konstrukcji jak na rys. 9. Wiązary zastosowano tu w konstrukcji dachu krokwiowego - wiązar kratowy o wysokości 30-40 cm zastępuje tu krokiew z litego drewna. Rozpiętość dachu może sięgać nawet 12 m, a dopuszczalny kąt jego nachylenia to 21-44°. Powstałe w ten sposób poddasze można bardzo dobrze wykorzystać jako mieszkalne.
To szczególny rodzaj konstrukcji, przydatny głównie wtedy, gdy odległości pomiędzy ścianami nośnymi są bardzo duże (ok. 10 m), gdy np. wszystkie obciążenia muszą być przekazane na ściany zewnętrzne (brak wewnętrznych ścian nośnych).
Krokwie przekazują obciążenia np. na płatwie, a te zaś - na wieszaki zamiast na słupy (rys. 10). Więźby o konstrukcji wyłącznie wieszarowej nie są popularne i rzadko spotyka się je o rozpiętości ponad 12 m. Jednak wieszaki bywają wykorzystywane w zastępstwie słupów, w więźbach o różnej konstrukcji.
2
