Smog przyspiesza starzenie skóry, atakuje płuca i układ krążenia, osłabia układ odpornościowy, prowadzi do nowotworów, może stać się przyczyną udaru i zawału...
O tym, że jest szkodliwy wiemy od dawna. W wyniku tzw. Wielkiego Smogu Londyńskiego z 1952 r. odnotowano ok. 12 tys. przedwczesnych zgonów. Już sama nazwa, będąca zbitką angielskich słów "smoke" (dym) i "fog" (mgła), trafnie oddaje istotę tego zjawiska. W ostatnich tygodniach mogliśmy na własne oczy zobaczyć i poczuć smog unoszący się w powietrzu.
Krajowe badania też potwierdzają, że jest się czego bać. Jak wskazują dane z raportu Głównej Inspekcji Ochrony Środowiska, normy stężenia pyłu zawieszonego PM10 w 2014 r. przekroczone bywały na 90% monitorowanej powierzchni Polski. W przypadku rakotwórczego i mutagennego benzo(a)pirenu sytuacja jest jeszcze gorsza - jego nadmiar odnotowywano we wszystkich strefach monitoringu powietrza w kraju. Niejednokrotnie są to przekroczenia te sięgają 1000% normy. Z kolei w 2015 r. ocena stanu zanieczyszczenia powietrza wielopierścieniowymi węglowodorami aromatycznymi (WWA) wykazała, że średni poziom benzo(a)pirenu w miastach przekracza pięciokrotnie dopuszczalne stężenie.
Zanieczyszczenia powietrza w Polsce są w znacznej mierze efektem ogrzewania domów za pomocą węgla i innych paliw stałych, często w piecach niespełniających standardów emisyjnych (tzw. "niska emisja"). Według szacunków Krajowego Ośrodka Bilansowania i Zarządzania Emisjami (KOBIZE) aż 87% unoszących się w powietrzu rakotwórczych cząsteczek WWA pochodzi z domowych palenisk! Składniki smogu wykazują stosunkowo niską toksyczność ostrą (czyli podczas momentu bezpośredniego kontaktu z organizmem), ale bardzo wyraźną toksyczność przewlekłą. Oznacza to, że mogą gromadzić się w tkankach latami, powodując tam rozwijające się stopniowo uszkodzenia i prowadząc do chorób przewlekłych.
Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (substancje pojawiające się głównie w sezonie grzewczym podczas procesów spalania) oraz znajdujący się w smogu pył przenikają do wnętrza skóry. Wykazano, że podobnie jak nadmierna ekspozycja na promieniowanie słoneczne, są przyczyną objawów starzenia się skóry, takich jak wzrost pigmentacji i powstanie przebarwień. Już po kilku dniach przebywania w zanieczyszczonym powietrzu można zauważyć, że skóra staje się szorstka, odwodniona, poszarzała i bardziej wrażliwa.
Negatywne skutki zanieczyszczenia powietrza wpływają na mieszkańców Polski jeszcze przed ich urodzeniem i towarzyszą im przez całe życie powodując gorszą jego jakość i przedwczesne zgony. Dotychczas przeprowadzone badania udowodniły wpływ pyłu zawieszonego na rozwój dróg oddechowych u niemowląt urodzonych przez matki narażone w okresie ciąży na zanieczyszczenia powietrza.
Obserwacje przeprowadzone w Krakowie pokazały, że płuca takich dzieci wykazują istotnie niższe wartości całkowitej objętości wydechowej o ok. 100 ml, a dzieci te są znacznie częściej narażone na infekcje dróg oddechowych niż w grupie kontrolnej. Prawdopodobnie ekspozycja na zanieczyszczenia powietrza w okresie prenatalnym może prowadzić również do defi cytów koncentracji i uwagi oraz zwiększonej nadpobudliwości (ADHD). Ponadto, zanieczyszczenia powietrza zostały wskazane jako jeden z czynników mogących wpłynąć na ryzyko obumarcia płodu, wcześniactwa oraz niskiej wagi urodzeniowej noworodków.
Cząstki o średnicy aerodynamicznej 5-10 μm (czyli takie, jakie dostają się do powietrza w wyniku niskiej emisji) są w większości zatrzymywane w nosie, ale mniejsze z nich mogą docierać do gardła, a nawet do tchawicy.
Zanieczyszczenia powietrza wpływają również na wzrost zachorowań na astmę, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP) oraz na częste infekcje górnych dróg oddechowych, w tym powstawanie stanów zapalnych. Badania naukowe pracowników Politechniki Warszawskiej potwierdziły korelację między ekspozycją na zanieczyszczenia pyłowe, a występowaniem POChP. W zależności od miejsca zamieszkania, odsetek osób dotkniętych obturacją wynosił od 5,1% do 12,3%. W przypadku grupy kontrolnej wynosił od 2,0% do 2,6%.
Cząstki o średnicy 1-5 μm mogą przenikać do oskrzeli i oskrzelików. Submikronowe cząstki pyłu o średnicy mniejszej niż 1 μm docierają do pęcherzyków płucnych, skąd mogą przenikać do krwioobiegu. Badania przeprowadzone na znacznie szerszej grupie Polaków wykazały, że w 11 przebadanych aglomeracjach można przypisać pyłowi PM2.5 średnio 6044 zgonów z powodu chorób układu krążenia lub oddechowego (w tym 3057 przypadków choroby niedokrwiennej serca), a także 1104 przypadki nowotworów płuc.
Zwiększona ekspozycja na smog powoduje wzrost ciśnienia tętniczego krwi oraz wykazuje dodatnią korelację z przypadkami pozaszpitalnego nagłego zatrzymania krążenia. Zgodnie z wynikami analiz przeprowadzonych przez zespół kardiologów z III Katedry i Oddziału Klinicznego Kardiologii SUM Śląskiego Centrum Chorób Serca w Zabrzu istnieje zależność między występowaniem wzmożonego zanieczyszczenia powietrza, a częstością pojawiania się ostrych incydentów sercowo-naczyniowych i udarów mózgu oraz ich śmiertelnych przypadków. W dniach, w których ogłaszano alerty smogowe w aglomeracji górnośląskiej śmiertelność wzrastała o 6% i utrzymywała się na podwyższonym poziomie do 14 dni po okresie najwyższego stężenia szkodliwych związków w powietrzu.
Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) 33 z 50 miast Unii Europejskiej o największym stężeniu pyłu PM2,5 znajduje się w Polsce. Najbardziej zanieczyszczone miasta to Żywiec, Pszczyna, Rybnik, Wodzisław Śląski, Opoczno, Sucha Beskidzka, Godów, Kraków, Skawina i Nowy Sącz.
Marta Borek-Białecka
Redaktor Naczelna "O Czym Lekarze Ci Nie Powiedzą"
fot. Bru-nO / pixabay.com
Poradnik
