Jak montować oświetlenie ogrodowe? Poradnik krok po kroku

Instalacja oświetleniowa w ogrodzie - krok 1. Narzędzia

Najbardziej pracochłonne będzie wykopanie odpowiednich rowów, co wymaga użycia szpadla i łopaty. Niezbędna też będzie solidna wiertarka udarowa, a jeszcze lepiej młotowiertarka z wiertłami SDS - jeśli zaprojektowano lampy stojące na betonowym fundamencie. Do podłączeń elektrycznych potrzebować będziemy noża, ściągacza do izolacji, szczypiec płaskich, kompletu wkrętaków o różnych rozmiarach oraz próbnika napięcia. Przy dokręcaniu śrub i dławików wykorzystamy klucze płaskie, zaś pistolet do klejenia na gorąco przyda się przy mocowaniu przewodów i uszczelnieniach.

Instalacja oświetleniowa w ogrodzie - krok 2. Materiały

Dobór potrzebnych materiałów wynika z zakresu planowanych działań i rodzaju osprzętu elektrycznego i oświetlenia. Przy zakupie lamp ogrodowych powinniśmy sprawdzić, jaką mają klasę ochrony IP (najlepiej IP 67 lub 68) i jakie źródła światła można w nich założyć (wielkość, rodzaj oprawki, napięcie pracy).

Przewidując rozmieszczenie gniazd, można zakupić lampy zespolone (oświetlenie i gniazdko), co ułatwi instalację. W przypadku oddzielnego zakładania gniazdek, konieczny będzie słupek z osłoną przed opadami i gniazdko o klasie przynajmniej IP 44. Oddzielną rozdzielnicę należy wyposażyć przynajmniej w wyłączniki nadmiarowoprądowe, oddzielnie do każdego obwodu (oświetlenie, gniazdka), a także różnicowoprądowy o prądzie zadziałania 30 mA - jako zabezpieczenie przed porażeniem. Zależnie od przyjętej konfiguracji sterowania instalacją ogrodową, potrzebne będą czujniki czasowe, zmierzchowe i ruchu.

Może cię zainteresować

Agrowłóknina, geowłóknina oraz agrotkanina - co je różni? Kiedy sypać wapno na trawnik? Niebieski czy czarny? Kolor folii do oczka ma znaczenie! Jak ukryć kosz na śmieci na posesji? Jak zbudować kuchnię ogrodową? Czas na inteligentne ogrody! Jak ukryć szambo w ogrodzie? Nawadnianie. To łatwe. Skróć czas pracy z lakierobejcą – bejca i lakier za jednym zamachem! Ekologiczna nawierzchnia w ogrodzie i nie tylko - z czego ją wykonać? Z mieszkania w bloku na parterze prosto do ogrodu - z drewnianymi meblami ogrodowymi Jak zaprojektować ogród marzeń? Palisada - efektowna aranżacja ogrodu

Zobacz więcej Zwiń

Transformator obniżający napięcie dobiera się do wymaganej mocy oraz do rodzaju oświetlenia. Żarowe halogeny można zasilać z dowolnego transformatora, ale oświetlenie LED-owe na napięcie 12 V AC/DC przyłącza się do transformatora klasycznego na stalowym rdzeniu lub według wskazań producenta lampy.

Instalacja oświetleniowa w ogrodzie - krok 3. Dobór i rozmieszczenie oświetlenia

Oświetlenie nie tylko uatrakcyjni wygląd ogrodu, ale zapewni bezpieczną komunikację po zmroku oraz wygodne podłączenie do prądu elektronarzędzi. Oczywiście, sposób rozlokowania i rodzaj punków świetnych zależeć będą przede wszystkim od wielkości ogrodu i formy jego zagospodarowania. Jeśli postanowimy skorzystać z usług architekta krajobrazu, zaprojektuje on również oświetlenie i dobierze funkcjonalne i efektowne lampy. Jeżeli jednak sami zajmujemy się planowaniem oświetlenia posesji, w dodatku już zagospodarowanej, musimy skupić się najpierw na technicznych warunkach wykonania takiej instalacji. Najważniejsze będzie zdecydowanie o napięciu zasilania oświetlenia i umieszczeniu przewodów na powierzchni lub w podłożu, czy nawet w oczku wodnym.

Lampy stojące - najłatwiejsze do zamontowania, dzięki wyprowadzeniu przewodów ponad grunt - mogą być zasilane napięciem sieciowym 230 V (które umożliwia zasilanie z gniazdka sprzętu ogrodniczego).

Lampy osadzone w gruncie albo w utwardzonej nawierzchni, tzw. najazdowe, mogą być także zasilane w ten sposób, ale komplikuje to ich podłączenie i stwarza potencjalnie zagrożenie wystąpieniem przebicia. Lepiej zasilić je więc obniżonym napięciem 12 V, które jest niezbędne do zasilania oświetlenia w oczku wodnym. Oczywiście, można zdecydować się na układ mieszany o napięciu 230 i 12 V, zakładając w terenie - odpowiednio do potrzeb - transformatory obniżające napięcie w wybranych obwodach.

W rozbudowanej instalacji powinniśmy zaplanować również sposób sterowania nią, pozwalający na niezależne włączanie oświetlenia na wydzielonym obszarze. Znacznym udogodnieniem i obniżeniem kosztów eksploatacyjnych jest używanie LED-owych źródeł światła, które są przystosowane do obu napięć.

Instalacja oświetleniowa w ogrodzie - krok 4. Roboty ziemne

Prace rozpoczynamy od wyznaczenia miejsc, w których będą punkty świetlne. Trasy przebiegu wykopu oznaczamy wbitymi palikami, a na utwardzonym podłożu znakujemy kredą. Trzeba przyjąć zasadę prostoliniowego poprowadzenia przewodów między poszczególnymi punktami, starając się zachować czytelne (zmiany kierunku pod kątem prostym) ich rozmieszczenie w terenie. Wykop przechodzący przez trawnik zaczynamy od wycięcia i odłożenia darni na jedną stronę dołu i ziemi – na drugą.

Przy osadzaniu lamp najazdowych w nawierzchni z kostki będziemy musieli rozebrać pas nawierzchni. Kłopotliwe może być też przeprowadzenie przewodów pod betonowym podjazdem czy inną twardą przeszkodą. Przy niewielkiej jej szerokości, możemy zrobić przebicie w gruncie długą stalową rurą, którą należy pozostawić do czasu rozłożenia przewodów, wykorzystując ją do ich przeciągnięcia. Głębokość, na jakiej układane będą przewody, zależy od sposobu użytkowania posesji. Przyjmuje się, że przewody w obwodach z napięciem sieciowym powinny być umieszczone nie płycej niż 50 cm pod powierzchnią gruntu, czyli poniżej strefy prac ogrodowych. W przypadku przewodów niskonapięciowych, które nie stanowią zagrożenia w razie przecięcia izolacji, lepiej ulokować je na głębokości przynajmniej 30 cm, czyli poza obszarem oddziaływania szpadla w razie realizowania jakichś prac ziemnych.

Warto też, na planie ogrodu (np. na kartce), zaznaczyć wszystkie punkty oświetleniowe oraz trasy doprowadzonych do nich przewodów. Ułatwi to uniknięcie uszkodzenia kabli w przyszłości.

Instalacja oświetleniowa w ogrodzie - krok 5. Układamy przewody

Przed rozprowadzeniem instalacji, musimy dobrać rodzaj kabla ze względu na jego obciążenie i spadki napięcia na długich odcinkach. Przy obecnie montowanych lampach LED-owych, których moc jednostkowa nie przekracza z reguły 10 W, prąd w obwodzie ich zasilania - nawet przy podłączeniu wielu punktów świetnych - będzie na tyle mały, że nie wymaga doboru przekroju żyły do obciążenia. Jednak jeśli kablem zasilane też będą gniazdka ogrodowe, przyjmuje się obciążenie obwodu mocą 2-2,5 kW przy używaniu elektronarzędzi ogrodowych. Odpowiada to przepływowi prądu o natężeniu ok. 12 A. Spadek napięcia na zasilaniu nie powinien być większy niż 3% wartości nominalnej, tj. ok. 7 V. W praktyce, przy przewodach zasilających o długości do 50 m, można użyć tych o przekroju żyły 1,5 mm2.

W przypadku wyższych parametrów obciążenia i bardziej rozległej instalacji, potrzebny przekrój można obliczyć, korzystając np. z kalkulatora dostępnego w Internecie. Przy zasilaniu bezpośrednim i bez możliwości sterowania oświetleniem, kabel może mieć tylko trzy żyły.

W rozbudowanym systemie powinniśmy zastosować kabel pięciożyłowy, co pozwoli np. na centralne zarządzanie oświetleniem i utworzenie zasilania obwodu niskonapięciowego. Podstawą przy zasilaniu napięciem sieciowym 230 V będzie kabel przystosowany do układania w gruncie o symbolu YKY 5 × 1,5 mm2. Po jego ułożeniu w wykopie i obsypaniu ok. 20 cm warstwą gruntu, należy rozciągnąć niebieską taśmę ostrzegawczą. W obwodach niskonapięciowych, przy znacznej liczbie lamp LED-owych, pobierany prąd może osiągać duże wartości, ale z reguły nie przekracza 10 A, co odpowiada łącznemu obciążeniu 120 W, czyli wywoływanemu przez kilkanaście punktów oświetleniowych. W praktyce możemy więc wykorzystać wielożyłowe przewody o przekroju 1-1,5 mm2, przy czym mogą to być zwykłe kable z żyłami w formie linki lub drutu.

Przewody zasilające wyprowadzamy w postaci zagiętej pętli, której długość musi pozwolić na wygodne podłączenie do nich opraw oświetleniowych.

Instalacja oświetleniowa w ogrodzie - krok 6. Mocujemy lampy stojące

Osadzenie lampy na słupku i zamontowanie gniazdka przyłączeniowego najwygodniej zrobimy, stosując gotowy fundament w postaci betonowego bloczka fundamentowego. Typowy element ma wymiary 24 × 38 × 12 cm. Wystarczy wywiercić w nim otwór na przeciągnięcie przewodu oraz zagłębić kołki mocujące bazę lampy. Do wiercenia w betonie najlepiej nadaje się młotowiertarka z wiertłem widiowym SDS o średnicy 16-20 mm, ale w ostateczności można użyć zwykłej wiertarki udarowej. Pod kołki rozporowe szykuje się otwory o średnicy 8 mm, w rozstawieniu odpowiadającym otworom montażowym w lampie.

Po przeciągnięciu przewodów przez otwór centralny, osadzamy bloczek fundamentowy w gruncie na podsypce piaskowej, poziomując go w obu kierunkach. Istotne jest takie skorygowanie długości przewodów, aby można było wygodnie połączyć je z zaciskami, i żeby jednocześnie zmieściły się w obudowie lampy. Sposób podłączenia elektrycznego, a także ostateczny montaż lampy - zależy od jej konstrukcji i tu należy posłużyć się instrukcją konkretnego produktu. Niemniej w każdym przypadku konieczne jest odizolowanie przewodów - zarówno z izolacji zewnętrznej, jak i żył - pilnując, aby nie uszkodzić jej w nieprzewidzianych miejscach.

Do zdjęcia izolacji potrzebny będzie ostry nożyk i ściągacz powłoki żył. Długość odizolowanej końcówki wynika z metody łączenia z oprawką czy zaciskami - przy szybkozłączkach zdejmujemy ją z reguły na długości 11 mm. Zależnie od konfiguracji zasilania, przewody łączymy bezpośrednio z zaciskami lub z wykorzystaniem złączek rozgałęźnych. Najprostszy wariant to zasilanie końcowe, przy którym wystarczy doprowadzić trzy przewody do zacisków roboczych. Żyłę w kolorze niebieskim kierujemy do zacisku N (albo dowolnego roboczego), żółto-zieloną do - ochronnego (uziemienia), czarną albo brązową - do zacisku L (bądź drugiego roboczego).

Przy podłączeniu równoległym (dalej zasilana jest kolejna lampa), żyły z dwóch końcówek przewodów w takich samych kolorach prowadzimy wspólnie do odpowiednich zacisków. Jeśli możliwe jest podłączenie tylko jednego przewodu, to zakładamy złączki trójbiegunowe i wyprowadzamy z nich przewód zasilający.

Bardziej skomplikowane będzie niezależne podłączenie np. lampy i gniazdka. Wspólny może być przewód ochronny (żółto-zielony) i neutralny (niebieski). Odrębne żyły prądowe prowadzi się do odpowiednich zacisków. Przed ostatecznym zmontowaniem lampy trzeba sprawdzić, czy zaciski śrubowe złączy są mocno dokręcone, przewody nie mają uszkodzonej izolacji i luźno mieszczą się w obudowie lampy.

Instalacja oświetleniowa w ogrodzie - krok 7. Osadzamy oprawy najazdowe

Zamontowanie oświetlenia ukrytego w gruncie lub w nawierzchni utwardzonej wymaga wyjątkowej staranności przy podłączaniu, które musi zapewniać szczelność przeprowadzenia przewodu przez obudowę. Lampy te mają klasę szczelności IP 67-68. Przewód zasilający kieruje się przez szczelnie zaciskany gumowy dławik.

Zależnie od konstrukcji lampy, może być ona wyposażona w dwa dławiki, które umożliwią włączenie jej w obwód równoległego zasilania kilku punktów świetnych. Jeśli dławik jest jeden, to taka oprawa może pracować tylko jako końcowa, bądź zasilana napięciem 12 V - dwóch równoległych przewodów nie da się uszczelnić.

Teoretycznie można też podłączyć je przez hermetyczne mufy trójdrogowe, ale ich koszt przekracza cenę większości opraw. Trzeba ponadto zwrócić uwagę na wymaganą średnicę przewodu zasilającego, bo jedynie taki zapewni szczelność instalacji.

Przy niewielkiej liczbie lamp najazdowych, problem można rozwiązać, stosując oddzielne zasilanie każdej lampy z rozgałęzienia ulokowanego np. w lampach stojących albo słupkach z gniazdkiem. Zastępczym ich podłączeniem będzie doprowadzenie napięcia 12 V i odpowiedniej lampy LED, co zagwarantuje bezpieczne użytkowanie.

Lampy do montażu w gruncie i nawierzchni osadzane są w obudowie osłonowej, a w miejscu ich założenia nie może gromadzić się woda. Podłoże powinno więc być przepuszczalne i nie znajdować się w zagłębieniu terenu. W razie potrzeby, zagłębienie wypełnia się żwirem lub gruboziarnistym piaskiem. Podłączenie do zacisków wykonuje się w taki sam sposób, jak w lampach stojących, zaś dławik uszczelniający przejście przewodu dokręca się po wsunięciu oprawy w budowę.

Instalacja oświetleniowa w ogrodzie - krok 8. Gniazdka zasilające

Gniazdko elektryczne do podłączania elektronarzędzi ogrodowych może być:

• zintegrowane z lampą stojącą;
• zamontowane na oddzielnym słupku;
• osadzone w większej skrzynce rozdzielczej, w której zmieści się także transformator obniżający napięcie i osprzęt sterujący oświetleniem lub generujący efekty świetlne. Jako obudowę można wykorzystać gotowe skrzynki przyłączeniowe, a wyposażenie założyć na standardowej szynie montażowej TH. Skrzynkę osadza się na prefabrykowanym fundamencie, zaś wszystkie przewody wprowadza do środka od dołu.

W przypadku instalowania pojedynczego gniazdka, słupek i płytkę mocującą można zrobić samodzielnie, zaś gniazdko, o klasie przynajmniej IP 44, osłonić szerokim daszkiem. W ten sposób można również zamontować hermetyczną puszkę rozgałęźną, dzięki której możliwe będzie zasilanie wielu lamp pojedynczym przewodem. Należy przyjąć zasadę mocowania ich zawsze od dołu, co uchroni obudowę przed wnikaniem wody ściekającej po przewodzie, oraz osłonięcia dostępnego odcinka kabla, np. plastikową rurką ochronną.

Instalacja oświetleniowa w ogrodzie - krok 9. Tablica rozdzielcza

Ogrodowa instalacja oświetleniowa i zasilająca gniazdka elektryczna musi być zabezpieczona przed zwarciem, przeciążeniem i przebiciem izolacji.

Niezbędny osprzęt najlepiej umieścić w oddzielnej rozdzielnicy wewnątrz domu. Konieczne jest też sterowanie oświetleniem - manualne centralnym włącznikiem lub automatyczne, oparte na czujnikach ruchu, zmierzchu lub zaprogramowanego zegara. Podstawowe zabezpieczenie przeciwzwarciowe i przeciążeniowe to wyłączniki nadmiarowoprądowe o prądzie zadziałania dostosowanym do mocy chronionego obwodu.

W obwodzie oświetleniowym wystarczą produkty o prądzie 6 albo 10 A.

Do gniazd należy zamontować wyłącznik przynajmniej 16 A, niekiedy - ze względu na duży prąd rozruchu - nawet 20 A.

Uwaga! Dla bezpieczeństwa istotne jest wyposażenie instalacji w ochronnik różnicowoprądowy, chroniący przed porażeniem w wyniku tzw. dotyku pośredniego i bezpośredniego. Eksploatacja urządzeń elektrycznych na zewnątrz domu jest bowiem szczególnie niebezpieczna z powodu bezpośredniego kontaktu z gruntem, będącym też uziemieniem. Poszczególnymi obwodami oświetlenia można sterować centralnie. W dużych instalacjach z wydzielonymi strefami korzysta się z miejscowych czujników. Na przykład lampy wzdłuż ciągów ścieżek włączają się po zapadnięciu zmroku i świecą do rana, a modele dekoracyjne - tylko przez kilka wieczornych godzin.

Oświetlenie podjazdu może aktywować się w momencie otwarcia bramy, zaś furtki - gdy ktoś przed nią stanie.

Instalacja oświetleniowa w ogrodzie - krok 10. Zasilanie niskim napięciem

Oprawy podwodne i umieszczane w oczkach wodnych stanowią znaczne zagrożenie porażeniem prądem, dlatego powinny być zasilane bezpiecznym napięciem przez transformator obniżający je do 12 V. Oczywiście, nie ma potrzeby kierowania przez całą posesję niskonapięciowych przewodów zasilania do takich urządzeń - wystarczy skorzystać z najbliższego punktu z doprowadzonym napięciem sieciowym i podpiąć do niego transformator bezpieczeństwa. Mogą mieć one różny stopień ochrony przed wnikaniem wody (klasę IP).

Ze względów estetycznych należy umieścić je w zamykanej obudowie nad poziomem terenu. Transformator musi też być przystosowany do mocy pobieranej przez odbiorniki niskonapięciowe. W przypadku oświetlenia, moc transformatora wyrażona w volto-amperach (VA) odpowiada w przybliżeniu mocy podawanej w watach (W). Jej wartość powinna być nieco wyższa, niż suma mocy zasilanych urządzeń. Mimo zasilania bezpiecznym napięciem, wszystkie styki i złącza narażane na kontakt z wodą mają być hermetycznie zamknięte, a przejścia przewodów przez dławiki i zamknięcia obudów dokręcone.

Do takiej instalacji nie można stosować zbyt cienkich przewodów, z uwagi na ich wytrzymałość mechaniczną i prądowe obciążenie. Przykładowo, podłączenie do transformatora obciążenia o mocy 100 W spowoduje przepływ prądu o wartości ponad 8 A.

Redakcja BudujemyDom
fot. otwierająca: Lilianna Jampolska