Jak zagospodarować poddasze nieużytkowe na mieszkalne? Adaptacja, izolacja, ocieplenie

Zdecydowana większość domów jednorodzinnych w naszym kraju to budynki parterowe z poddaszem. Często jest ono mieszkalne, ale bywa też, że znajduje się tam strych, pełniący np. rolę schowka albo suszarni. Gdy na dole zaczyna brakować miejsca, naturalnym jest, że szuka się go właśnie na poddaszu. Zagospodarowanie poddasza nieużytkowego ma wiele zalet. Pomieszczenie na poddaszu wyposażone w odpowiedniej wielkości okna, jest dobrze nasłonecznione, a wieczorami można przez nie spoglądać na gwiaździste niebo. Dlatego dobrym pomysłem jest urządzenie tam sypialni. Zwłaszcza, że na poddaszu jest z reguły ciszej niż na niższych kondygnacjach domu. Ponadto skosy dają możliwość niebanalnej aranżacji poddasza (choć może być to też pewnym wyzwaniem).

Kiedy możliwe jest zagospodarowanie poddasza nieużytkowego na mieszkalne?

Możliwość zagospodarowania poddasza nieużytkowego oraz zakres niezbędnych do przeprowadzenia prac zależy od wielu czynników, m.in. od tego, jaki jest kształt, konstrukcja i ocieplenie dachu, w jakim stanie jest strop, jak doświetlona jest ta część domu, jak rozwiązano kwestię schodów na poddasze, w jakie instalacje wyposażona jest ta kondygnacja czy jak jest wykończona. Katalog prac związanych z adaptacją poddasza może być bardzo szeroki, dlatego w tym artykule skupimy się na wybranych zagadnieniach.

Adaptacja poddasza nieużytkowego na mieszkalne - jakie formalności?

Pierwszym krokiem przedsięwzięcia adaptacji poddasza nieużytkowego na mieszkalne powinno być przeprowadzenie wizji lokalnej i zapoznanie się z dokumentacją techniczną budynku. Po ustaleniu zakresu prac należy dopełnić niezbędnych formalności.

Sprawdzając możliwość zaadaptowania poddasza należy zwrócić uwagę, w jakim stanie jest konstrukcja dachu. Może się np. okazać, że jest ona zawilgocona, fot. archiwum redakcji

Najpierw trzeba sprawdzić, czy w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego nie znajdują się zapisy dotyczące np. dopuszczalnej liczby kondygnacji czy wysokości budynku. Następnie w lokalnym urzędzie trzeba zgłosić ewentualną przebudowę domu związaną z adaptacją poddasza, a także dopełnić formalności związanych ze zmianą sposobu użytkowania znajdujących się na poddaszu pomieszczeń.

Jak zagospodarować poddasze nieużytkowe - minimalna wysokość poddasza

Aby myśleć o zagospodarowaniu poddasza nieużytkowego i włączeniu go do przestrzeni mieszkalnej, w pierwszej kolejności trzeba ustalić, jaki jest kształt i konstrukcja dachu. Nie da się bowiem urządzić na poddaszu części mieszkalnej, gdy kondygnacja będzie za niska.

Zagospodarowanie poddasza nieużytkowego na mieszkalne wiąże się z koniecznością dopełnienia formalności związanych ze zmianą sposobu użytkowania znajdujących się tam pomieszczeń oraz uzyskania zgody na roboty budowlane, fot. PAROC

Minimalna wysokość poddasza to 2,2 m, z tym, że w pomieszczeniach ze skosami liczy się tę wartość jako średnią, poczynając od 1,9 m. W praktyce oznacza to, że jeżeli mamy skosy na wysokości 1,9 m lub mniejszej, to w najwyższym miejscu pod skosami musi być przynajmniej 2,5 m (da to średnią wysokość 2,2 m). Do ustawienia mebli i sprzętów przy ścianach potrzebna jest natomiast wysokość 120-150 cm.

Najłatwiej zaaranżować przestrzeń poddasza pod dachem dwuspadowym, o znacznym kącie nachylenia połaci (powyżej 30°). Wynika to z tego, że w takim pomieszczeniu wysokość szybko rośnie, w miarę oddalania się od ściany. Ułatwieniem jest też duża rozpiętość dachu (ponad 8 m), jak również brak lub niewielka liczba elementów konstrukcyjnych - podpór dachu, ścian nośnych, kominów, kanałów wentylacyjnych itp. Niektóre z nich być może da się usunąć lub przerobić, ale nie wolno tego robić bez zgody konstruktora! Z pomocy specjalisty warto skorzystać nie tylko w przypadku oceny dachu, ale również nośności stropu czy możliwości wykonania niezbędnych instalacji.

Przeczytaj

Może cię zainteresować

Czym najlepiej kleić aluminium? Jaka farba na zacieki po zalaniu? Profesjonalny system renowacyjny do usuwania wilgoci i...

Dowiedz się więcej

• Jak nie stresować się w czasie budowy?
• Wymiana okien za grosze. Tak uzyskasz dofinansowanie
• Zabudowa z płyt gipsowo-kartonowych. Praktyczne porady
• Jakie płyty, profile i akcesoria będą potrzebne do zabudowy poddasza?
• Wnętrza w duchu glamour z farbami Tikkurila
• Jak urządzić sypialnię na poddaszu?
• Jak urządzić wnętrza w stylu loftowym?

Zobacz więcej Zobacz mniej

Adaptacja poddasza na użytkowe - zbyt niska ścianka kolankowa

Zaadaptowanie poddasza nieużytkowego może też utrudnić zbyt niska ścianka kolankowa. To element stojący na wieńcu ostatniej kondygnacji, który jest oparciem dla konstrukcji dachowej. Jeżeli ścianka kolankowa ma poniżej 70-100 cm, a tym bardziej, jeżeli nie ma jej wcale, to położona tuż obok niej spora część powierzchni strychu będzie niemożliwa lub trudna do wykorzystania ze względu na zbyt małą wysokość pomieszczenia.

Podwyższenie ścianki kolankowej jest możliwe, ale skomplikowane, bo wiąże się z koniecznością podniesienia całej konstrukcji dachowej. Dlatego praktykuje się je z reguły tylko wtedy, gdy remont poddasza obejmuje także przebudowę bądź wymianę więźby dachowej.

Zaaranżowanie przestrzeni na poddaszu będzie łatwiejsze wtedy, gdy znajduje się tam niewiele elementów konstrukcyjnych, np. słupów czy kominów. Sprawę ułatwi odpowiednio wysoka ścianka kolankowa, fot. M. Szymanik

Aby podnieść ściankę kolankową, można wykonać żelbetowe słupy i wieniec, które przejmą na siebie ciężar dachu i będą podparciem więźby dachowej, a pomiędzy nimi umieścić elementy murowe (bloczki, pustaki) i je ocieplić. Ściankę kolankową można też wykonać w całości z żelbetu, ewentualnie zastosować konstrukcję z drewna. Trzeba jednak pamiętać, że wszystkie te opcje wiążą się z wystawieniem poddasza na czas prac na działanie czynników atmosferycznych.

Warto jeszcze wspomnieć o jednym wariancie w przypadku braku ścianki kolankowej - wykonaniu na poddaszu tzw. ślepej ścianki (przedścianki). Polega on na postawieniu stalowego lub drewnianego stelaża w miejscu, gdzie skos dachu ma przynajmniej 1 m wysokości. W stelażu umieszcza się wełnę, a całość wykańcza płytami g-k. Takie rozwiązanie sprawdzi się jednak tylko wtedy, gdy poddasze jest szerokie i ma odpowiednio dużą powierzchnię. Bo choć wykonanie przedścianki pozwala zasłonić najtrudniejszą do zagospodarowania część poddasza, to przecież nie zwiększa jego wysokości i ogranicza przestrzeń do zagospodarowania.

Jak doświetlić poddasze podczas adaptacji na mieszkalne? Montaż okien dachowych

Niezamieszkałe poddasza nieużytkowe bardzo często są słabo doświetlone. Jeżeli chcemy je zaadaptować, zdecydowanie nie wystarczy tam mały lufcik w ścianie szczytowej czy wyłaz dachowy - potrzebne będzie inne rozwiązanie. Chodzi nie tylko o komfort mieszkania, ale i zgodność z przepisami. Prawo stanowi bowiem, że w pomieszczeniach przeznaczonych na stały pobyt ludzi powierzchnia okien powinna być równa przynajmniej 1/8 powierzchni podłogi.

Najprostszym sposobem wydaje się wykucie w ścianach szczytowych lub kolankowych odpowiedniej wielkości otworów, osadzenie nadproży i zamontowanie okien fasadowych. W praktyce takie rozwiązanie na poddaszu rzadko się sprawdza, bo okna doświetlą tylko pomieszczenia przylegające bezpośrednio do ścian. Jeżeli budynek jest długi lub szeroki, trzeba zastosować inny wariant.

Przed laty obowiązkowym elementem poddasza była lukarna. Rozwiązanie to jest obecnie rzadko praktykowane, zwłaszcza podczas remontu najwyższej kondygnacji. Wiąże się bowiem z przebudową konstrukcji dachu - wzmocnieniem krokwi i wstawieniem wymianów, dobudowaniem konstrukcji lukarny oraz wykonaniem jej pokrycia, wraz z dość pracochłonnymi obróbkami blacharskimi. Jest to skomplikowane i kosztowne.

Podczas adaptacji poddasza musi je doświetlić. Bez problemu można kupić okna połaciowe, które da się wstawić pomiędzy krokwie dachowe. Dzięki temu nie trzeba ingerować w konstrukcję dachu. Wpierw jednak należy wyciąć otwory w pokryciu, fot. FAKRO

Dlatego najlepszą opcją na doświetlenie poddasza jest wstawienie okien dachowych, przez które wpada o wiele więcej światła niż przez modele fasadowe o podobnej powierzchni. Co prawda wymaga to wycięcia otworów w pokryciu dachowym, ale zazwyczaj nie wiąże się z koniecznością ingerencji w konstrukcję dachu. Najpopularniejsze w sprzedaży modele okien dachowych (o wymiarach 78 × 140 cm i 78 × 118 cm) dostosowane są bowiem do typowego rozstawu krokwi i kąta nachylenia dachu.

Zamontowanie szerszych okien na poddaszu też jest możliwe, ale wtedy trzeba zrobić wymian, czyli poprzeczną belkę, która stanowi oparcie dla wyciętych krokwi. Wstawia się ją pomiędzy pozostałe krokwie, aby przenosiła obciążenia na krawędziach otworu na elementy konstrukcyjne. Z kolei okna węższe od rozstawu krokwi przytwierdza się do łat, które są zamocowane do konstrukcji dachu.

Wysokość okna dachowego dopasowuje się natomiast do kąta nachylenia połaci - im jest mniejszy, tym powinno być ono wyższe.

Cieszące się największym zainteresowaniem okna dachowe obrotowe, uchylne i uchylno-obrotowe umieszcza się z reguły tak, aby ich dolna krawędź znajdowała się 100-130 cm nad podłogą. Pozwoli to utrzymywać kontakt wzrokowy ze światem zewnętrznym, zarówno osobie stojącej, jak i siedzącej. W sprzedaży są też okna kolankowe, składające się z dwóch części.

W ściance kolankowej montuje się okno fasadowe, natomiast w dachu - połaciowe. Taki model gwarantuje szerokie pole widzenia i uatrakcyjnia fasadę. Z dwóch części składają się też okna balkonowe. Dolna po otwarciu staje się balustradą, a górna zmienia się w daszek. Takie okno, które pozwala zyskać dodatkową przestrzeń, montuje się w dachach bez ścianki kolankowej, o kącie nachylenia 40-50^o.

Okien połaciowych na poddaszu nie powinno być zbyt dużo, bo efektem będzie przegrzewanie się pomieszczeń na poddaszu latem (dlatego powinno się je wyposażyć w osłony przeciwsłoneczne) oraz straty ciepła zimą. Aby uzyskać najbardziej równomierne oświetlenie na poddaszu, lepiej zastosować 2 lub 3 okna w różnych miejscach, niż jedno duże, o takiej samej powierzchni. Okna dachowe montuje się pojedynczo, w parach i sekwencjach - rzędami, jedno nad drugim, albo obok siebie. Przy ich planowaniu warto pamiętać o tym, by rozmieszczenie komponowało się z bryłą budynku.

Jak i czym wygłuszyć strop na poddaszu - izolacja akustyczna

Strop pomiędzy poddaszem mieszkalnym a niższymi kondygnacjami nie musi być ocieplony. Powinien być on jednak zaizolowany akustycznie, bo odgłosy kroków czy hałas dobiegający z góry mogą być sporym problemem dla domowników przebywających na niższym piętrze.

W celu wygłuszenia na stropach żelbetowych i monolitycznych wykonuje się zazwyczaj tzw. podłogę pływającą, która składa się z kilku warstw. Pierwszą tworzy twarda wełna mineralna lub styropian (odmiany tzw. akustycznej) grubości 3-5 cm. Jej zadaniem jest eliminowanie drgań. Na izolacji układa się folię, a na niej wylewa 4–5 cm jastrychu cementowego lub anhydrytowego. Płyta utworzona przez jastrych musi być oddzielona od ścian, słupów itp. za pomocą taśmy dylatacyjnej bądź pasków styropianu. W ten sposób eliminuje się sztywne połączenia, które przenoszą dźwięk.

Trzeba pamiętać, że wykonanie podłogi pływającej oznacza dodatkowe obciążenie stropu - warstwa zwykłego jastrychu o wspomnianej grubości waży 75-100 kg/m2. Ponadto w efekcie poziom podłoża podnosi się o kilka centymetrów, co może stanowić problem na niskim poddaszu. Dlatego taką modernizację poddasza nieużytkowego na mieszkalne należy omówić z konstruktorem.

W przypadku stropu kluczowe znaczenie dla komfortu akustycznego ma wykonanie tzw. podłogi pływającej. Będąca jej elementem płyta z jastrychu musi być oddylatowana od ścian i innych elementów konstrukcyjnych, fot. T. Rybarczyk

Mniej skutecznym sposobem na wygłuszenie stropu jest wykonanie samej posadzki pływającej. W tym wariancie panele, parkiet bądź płytki ceramiczne układa się nie bezpośrednio na warstwie konstrukcyjnej stropu, ale na specjalnej piance lub miękkich płytach pilśniowych, które stanowią cienką warstwę izolacji akustycznej.

W przypadku płytek ceramicznych, na izolacji akustycznej spoczywa dodatkowo warstwa płyt gipsowo-włóknowych, gipsowo-kartonowych lub drewnopochodnych.

Jak zrobić izolację stropu drewnianego?

Trudniejsze do zaizolowania akustycznego są stropy drewniane. Bo choć w tym przypadku zastosowanie ma wełna mineralna (umieszcza się ją w środku konstrukcji, pomiędzy drewnianymi belkami, które są elementem nośnym stropu), cechująca się bardzo dobrymi własnościami tłumienia dźwięków, to takie konstrukcje mają znacznie mniejszą masę od stropów żelbetowych i monolitycznych. W związku z tym przenoszą drgania i dźwięki uderzeniowe.

Nie da się na nich wykonać typowej podłogi pływającej, bo byłaby zbyt ciężka. Na stropie drewnianym można natomiast wykonać wspomnianą posadzkę pływającą.

Niezależnie od typu konstrukcji, pod stropem warto wykonać sufit podwieszany. Wypełniając go wełną mineralną można poprawić izolacyjność akustyczną stropu.

Ocieplenie poddasza wełną mineralną podczas adaptacji na mieszkalne

Podczas adaptacji poddasza nieużytkowego na mieszkalne musi je ocieplić. Jeżeli skosów nie zaizolowano podczas budowy domu, trzeba to zrobić w trakcie remontu poddasza.

Najczęściej do ocieplenia poddasza używa się wełny mineralnej, która nie tylko skutecznie chroni przed hałasem, ale ma też znakomite właściwości termoizolacyjne. Jednak to inna cecha przesądza o tym, że jest niezastąpiona do ocieplania poddasza. Mowa o elastyczności i łatwości dopasowania się do izolowanego miejsca. Dzięki sprężystym włóknom wełna dokładnie wypełnia ocieplaną przestrzeń - pomiędzy krokwiami dachowymi można ją ułożyć na wcisk, bez dodatkowego mocowania.

Trzeba jednak pamiętać, że wełna mineralna musi być chroniona przed zawilgoceniem, w związku z czym w ocieplonym nią dachu musi być zapewniona wentylacja (pozwala to uniknąć skroplin w konstrukcji).

Jeżeli dach nie ma deskowania, to od strony poddasza trzeba ułożyć folię paroprzepuszczalną. Natomiast w konstrukcji z deskowaniem, pomiędzy nim a wełną należy zachować szczelinę wentylacyjną. Co ważne, w szczelinach pomiędzy folią i pokryciem oraz między ociepleniem i deskowaniem musi cyrkulować powietrze. Dlatego konieczne może być wycięcie szczelin w deskowaniu, dodanie dachówek i kominków wentylacyjnych itd.

Samo ocieplenie dachu wełną nie jest skomplikowane. Prace zaczyna się od zamocowania do boków krokwi wieszaków rusztu, który będzie stanowił oparcie dla wykończenia skosu. Następnie pomiędzy krokwiami umieszcza się pierwszą warstwę wełny (nie zapominając o zaizolowaniu przestrzeni przy murłacie). Kolejnym krokiem jest zamocowanie do wieszaków profili nośnych i wypełnienie ich wąskimi pasami wełny. Pozwala to uniknąć powstania liniowych mostków termicznych.

Folia paroizolacyjna osłaniająca wełnę umieszczoną pod skosami dachu, zapobiega kondensacji pary wodnej w warstwie ocieplającej i chroni konstrukcję dachu przed
zawilgoceniem, fot. ISOVER

Potem pomiędzy rusztem układa się drugą warstwę wełny. Ponieważ osłania ona elementy nośne więźby dachowej, to w tych miejscach nie będą powstawały mostki termiczne. Natomiast grubość ocieplenia (dwie warstwy po 15 cm) gwarantuje, że dach będzie skutecznie chroniony przed ucieczką ciepła.

Ważnym elementem jest jeszcze folia paroizolacyjna, którą osłania się wełnę, przyklejając do rusztu np. za pomocą taśmy dwustronnej. Jej zadaniem jest zapobieganie kondensacji pary wodnej w warstwie ocieplającej i ochrona konstrukcji dachu przed zawilgoceniem. Układa się ją z 10 cm zakładem, a zakłady skleja się taśmą.

Ostatnim krokiem przy ocieplaniu poddasza wełną mineralną jest wykończenie skosów, a także sufitu i ścianki kolankowej - najczęściej używa się do tego płyt g-k. Jeżeli na poddaszu planowane jest pomieszczenie mokre (łazienka, kuchnia), należy zastosować płyty zielone, o większej odporności na wilgoć.

Jak zaplanować adaptację poddasza nieużytkowego na mieszkalne? Wyjaśnia ekspert

Na to pytanie odpowiada Monika Lisowska-Łętocha - dyrektor Pracowni Projektowej w ARCHON+. - Najlepiej adaptację poddasza uwzględnić ją już na etapie wyboru projektu domu, co pozwoli uniknąć kosztownych przeróbek konstrukcyjnych w przyszłości. Projekt przewidujący możliwość późniejszej adaptacji poddasza zapewnia solidne podstawy do przekształcenia strychu w funkcjonalną część mieszkalną, bo strop i więźba dachowa są dostosowane do dodatkowego obciążenia, a miejsce na schody oraz otwór w stropie - zaplanowane w sposób umożliwiający łatwe połączenie kondygnacji.

Istotnym aspektem adaptacji poddasza jest lokalizacja schodów, które mogą zapewnić płynne połączenie stref lub wyodrębnić niezależne poddasze. Z uwagi na aspekty konstrukcyjne, otwór na schody należy przewidzieć na etapie budowy. Istotne jest także naturalne doświetlenie, które można uzyskać na przykład poprzez dodatkowe okna dachowe.

Jeśli adaptacja poddasza na mieszkalne ma nastąpić w przyszłości, warto już na etapie budowy wykonać kluczowe prace przygotowawcze - doprowadzić instalacje, ocieplić dach oraz zaślepić otwór na schody. Tak przygotowane poddasze można w dowolnym momencie dostosować do nowych potrzeb domowników, bez konieczności przeprowadzania kosztownych i czasochłonnych prac modernizacyjnych.