Czy kominek w nowym domu to nadal dobry pomysł? Rozwiewamy wątpliwości!

Trwa nagonka na kominki. Ostatnio pojawiła się informacja, że trzeba będzie je odinstalować w domach, jeśli chcemy skorzystać z dopłat z programu Czyste Powietrze. Kiedyś kominek był jedną z zalet mieszkania w domu jednorodzinnym. Można było cieszyć się ciepłem i urokiem palącego się drewna. Czy dziś warto w nowym domu zamontować kominek? Na początek rozprawmy się z kwestią zakazów dotyczących kominków. Obecnie już prawie wszystkie województwa przyjęły tzw. dyrektywy antysmogowe. Jednak w żadnej z nich nie zakazuje się, ani nie ma takich planów (np. za 10 lat), używania kominków spełniających wymagania unijnej dyrektywy Ecodesign. Jedynym wyjątkiem są tu lokalne regulacje dla samego Krakowa, gdzie zakazano używania jakichkolwiek paliw stałych. Pomimo „czarnego PR” robionego kominkom, problem dotyczy więc tak naprawdę tylko starszych urządzeń, nie tych spełniających obecne normy.

Czy kominek może być dodatkowym źródłem ciepła w nowym domu?

Kominek jest przede wszystkim postrzegany jako element wystroju wnętrza oraz coś, co pozwala na relaks w salonie. Ale korzyści jest znacznie więcej. Kominek lub koza to także efektywne źródło ciepła. Co bardzo ważne, działające najczęściej niezależnie od tego podstawowego, które zasila układ c.o. Daje to poczucie bezpieczeństwa, bo mamy możliwość zabezpieczenia domu przed mrozem w razie awarii kotła lub braku prądu. Ponadto kominek może wspomagać zasadniczą instalację grzewczą. W tym także taką z pompą ciepła, która może okazać się po prostu zbyt mało wydolna przy dużym mrozie. Istotne jest to, że nie musimy wykonywać w tym celu żadnej skomplikowanej instalacji ani ingerować w układ c.o. Można powiedzieć, że kominek działa niejako równolegle względem kotła lub pompy. Wyjątkiem od tej zasady jest kominek z płaszczem wodnym.

Czy kominek wystarczy, żeby ogrzać dom?

Zgodnie z polskim prawem kominek lub piec nie może być jedynym źródłem ciepła w domu, w którym ze względu na sposób jego użytkowania niezbędne jest ogrzewanie. Zakazuje tego wprost przepis zawarty w tzw. warunkach technicznych (WT), czyli Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (tekst jednolity Dz.U. 2022 poz. 1225 z późniejszymi zmianami).

Tak zaczyna się jego Rozdział 4 Instalacje ogrzewcze: § 132. 1. Budynek, który ze względu na swoje przeznaczenie wymaga ogrzewania, powinien być wyposażony w instalację ogrzewczą lub inne urządzenia ogrzewcze, niebędące piecami, trzonami kuchennymi lub kominkami. 

Przy czym w takich przepisach określenie „powinien” oznacza konkretny wymóg (obowiązek). Wprawdzie w niektórych artykułach publikowanych w Internecie i prasie można przeczytać, że ten zapis nie obejmuje kominków z płaszczem wodnym lub z systemem dystrybucji gorącego powietrza (DGP), ale nie jest to prawdą. W przepisach prawa takiego rozróżnienia po prostu nie ma. 

Osobną sprawą jest to, czy kominek lub piec jest w stanie wystarczająco skutecznie ogrzewać dom. Jak najbardziej tak, o ile zostanie on prawidłowo dobrany do konkretnego budynku. Ponadto warto zauważyć, że aby spełnić wymagania zawarte w cytowanym przepisie, wystarczy - poza kominkiem - mieć chociażby grzejniki elektryczne. Nie określa on też w jakim stopniu te inne źródła ciepłą mają być wykorzystywane. W praktyce więc może być i tak, że pokrywa praktycznie całe zapotrzebowanie na ciepło. Zaś inne jego źródła nie są faktycznie wykorzystywane, ale założono je jako rezerwę.

DGP, czyli dystrybucja gorącego powietrza, to najczęściej spotykany system umożliwiający ogrzewanie nawet całego domu za pomocą kominka. Niekiedy istotną zaletą jest fakt, że działa 
on niezależnie od wodnego c.o., fot. M. Szymanik

Inna rzecz to, czy faktycznie jesteśmy gotowi obsługiwać takie ogrzewanie oraz czy założyliśmy odpowiedni kominek. Ewentualnie kominek wraz z instalacją DGP lub c.o. zasilane przez płaszcz wodny. Generalnie przypominałoby to przecież dość absorbujące użytkowanie kotła na drewno. Z tą zasadniczą różnicą, że niejako przenosimy kotłownię do salonu. Zdecydowanie nie będzie to rozwiązanie dobre dla wszystkich, no i nie każdy oczekuje właśnie czegoś takiego.

Jakie ma zalety kominek w domu? Do czego można go wykorzystać?

Już czytając wstęp do tego tekstu łatwo zorientujemy się, że kominek może pełnić w domu różne funkcje. Kominek w domu może być więc traktowany jako:

• ozdoba salonu, czyli jest przede wszystkim elementem dekoracji;
• źródło ciepła używane sporadycznie, głównie dla relaksu i przyjemnego nastroju;
• rezerwowe ogrzewanie, z którego korzystamy w razie braku prądu lub awarii systemu c.o.;
• drugie pełnoprawne źródło ciepła, wspomagające działanie kotła lub pompy ciepła;
• jedyne urządzenie grzewcze, chociażby w domku na działce rekreacyjnej.

Ma się rozumieć, że te funkcje nie muszą się wzajemnie wykluczać. Kominek może chociażby grzać bardzo efektywnie, a niezależnie od tego być ozdobą wnętrza. Równocześnie jednak, pewnych rzeczy nie warto łączyć. Jaki sens ma np. zakładanie drogiego kominka z płaszczem wodnym i wykonywanie na jego potrzeby skomplikowanej instalacji hydraulicznej, jeżeli w kominku palić będziemy sporadycznie?

Ponadto w niektórych zastosowaniach kominek musi mieć pewne szczególne cechy. Jeżeli chcemy, aby kominek w domu służył jako rezerwa na wypadek braku prądu lub awarii c.o., to po pierwsze powinien móc działać bez prądu. Po drugie, lepiej żeby kominek nie był włączony w wodny system c.o. (model z płaszczem). To oznacza, że te warunki najlepiej spełni kominek lub piec bez jakiegokolwiek systemu rozprowadzenia ciepła, ewentualnie tylko z DGP działającym bez dmuchawy. Dobrym pomysłem będzie natomiast wykonanie ciężkiej obudowy kominka, która skutecznie akumuluje zapas ciepła na później.

Natomiast, gdy zechcemy efektywnie i jak najbardziej równomiernie rozprowadzać ciepło po całym domu, to DGP lub „wpięcie” kominka w wodny system c.o. będzie bardzo pożądane. Z zastrzeżeniem, że jeżeli moce cieplne kominka i pompy ciepła lub kotła mają się sumować (wspomaganie w czasie dużych mrozów), to dystrybucja gorącego powietrza sprawdzi się lepiej, gdyż działa zupełnie niezależnie od wodnego c.o.

DGP jest również chętnie wybierane w domkach letniskowych (rekreacyjnych), gdyż w tym układzie nie ma wody, która mogłaby zamarznąć, gdy budynek nie jest użytkowany i ogrzewany.

Z tych wszystkich względów bardzo ważne jest, aby przed zakupem kominka lub pieca doprecyzować swoje oczekiwania. W ten sposób unikniemy nie tylko rozczarowań, ale również sporych niepotrzebnych wydatków.

Kominek umieszczony blisko otwartych schodów będzie przekazywał sporo ciepła na górną kondygnację, nawet gdy nie wyposażymy go w DGP lub jakikolwiek inny system rozprowadzenia ciepła, fot. KOMINKI DOVRE

Dlaczego kominek tylko z Ecodesign?

Należy kupować tylko wkłady kominkowe spełniające wymagania Ekoprojektu (Ecodesign). Oznacza on bardzo dobrą czystość spalania i wysoką sprawność. W zasadzie ten warunek powinien spełniać każdy nowy wkład do kominka, ale czasem ktoś kupuje produkt używany, ze względu na jego walory dekoracyjne albo niską cenę. Nawet Ci, którzy kominek już mają, najpewniej będą go musieli z czasem wymienić na model spełniający wymogi Ekoprojektu. Uchwał antysmogowych w poszczególnych województwach jest coraz więcej, nie przyjęły ich już tylko dwa województwa. Niekiedy dopuszczalne jest w nich dalsze eksploatowanie już posiadanych kominków, które wymogów Ekoprojektu nie spełniają. Generalnie trzeba się jednak liczyć z koniecznością wymiany wkładów w dłuższej lub krótszej perspektywie.

Kto nie może używać kominka w domu?

Warto dodać również, że ci, którzy chcą skorzystać z dotacji na wymianę kotła i docieplenie budynku w ramach programu „Czyste Powietrze”, nie mogą mieć kominka. A jeśli go mają w domu, musi on zostać odłączony! Także właściciele nowych domów, jeśli chcą zamontować pompę ciepła i skorzystać z dofinansowania do niej w ramach programu Moje Ciepło, również nie mogą mieć kominka. 

Kominek w domu: jaka powinna być wentylacja?

W praktyce zdecydowanie najlepszym rozwiązaniem jest zakup kominka lub kozy z doprowadzeniem powietrza zewnętrznego wprost do paleniska. Najczęściej służy do tego kanał pod podłogą, ewentualnie przechodzący przez ścianę zewnętrzną (gdy stoi przy niej kominek). W takiej sytuacji kominek pracuje w zasadzie niezależnie od sposobu działania wentylacji w pomieszczeniu. Piszemy w zasadzie, gdyż wkład bywa i tak wyposażony np. we wlot powietrza także w popielniku. 

Zgodnie z prawem jakikolwiek kominek można zamontować tylko w pomieszczeniu w którym wentylacja jest:

• grawitacyjna;
• mechaniczna zrównoważona (ilość powietrza dostarczanego i usuwanego z budynku jest identyczna);
• mechaniczna nadciśnieniowa (do budynku więcej powietrza jest nawiewane, niż usuwane).

W praktyce oznacza to przede wszystkim zakaz przy kominkach stosowania wentylacji mechanicznej wyciągowej (z wentylatorami wyciągowymi). Natomiast wentylacja z rekuperatorem jest dopuszczalna, o ile nie powoduje podciśnienia w pomieszczeniach. Do tego zjawiska dochodzi zaś, gdy strumień powietrza usuwanego jest większy, niż nawiewanego.
Dlaczego zbilansowanie jest takie ważne? Bez niego, gdyby powstało podciśnienie, to produkty spalania zaczęłyby być zasysane z kominka przez nawet najdrobniejsze nieszczelności. To potencjalnie bardzo niebezpieczne!

Każdy kominek zużywa przy spalaniu znaczną ilość powietrza. Najlepiej, jeżeli jest ono doprowadzone prosto z zewnątrz do wnętrza wkładu, fot. NUNNAUNI

Jak dobrać moc kominka?

Najczęściej głównym kryterium wyboru wkładu i obudowy kominkowej są walory dekoracyjne. Stąd znaczna popularność naprawdę dużych palenisk - kominków z wręcz ogromną szybą i pięknym widokiem na płonące szczapy. Jednak nie należy tu popadać w przesadę. Duża szyba i palenisko oznacza zwykle także odpowiednio wysoką moc. Takie modele kominków mają moc niekiedy nawet ok. 20 kW. Niejako na drugim biegunie znajdują się najmniejsze wkłady i piecyki o mocy zaledwie 4-6 kW. Trzeba jednak zdawać sobie sprawę, że nawet takie minimum to wcale nie tak mało we współczesnych dobrze izolowanych domach oraz w niezbyt dużych pomieszczeniach.

Ideałem jest bowiem sytuacja, w której kominek pracuje z mocą zbliżoną do nominalnej i nie przegrzewa przy tym pomieszczenia. Ewentualnie kilku wnętrz, do których rozprowadzane jest wytworzone ciepło (za pośrednictwem DGP lub układu wodnego c.o.). W takich warunkach spalanie przebiega w sposób czysty i z najwyższą sprawnością. Natomiast sytuacja gdy bardzo tłumimy ogień, ledwie się on tli, a komora spalania nigdy się porządnie nie rozgrzewa jest wybitnie niekorzystna. Dopalenie substancji lotnych, które w dużych ilościach uwalniają się z drewna, po prostu wymaga wysokiej temperatury. Prosty, lecz dość dobrym wskaźnikiem jakości spalania jest to czy szyba kominka oraz wnętrze wkładu pozostają niemal zupełnie czyste. Jeżeli zaś pokrywają się sadzą i nalotem to znak, że albo sposób palenia w kominku jest zły, albo drewno zbyt wilgotne. Warto też sobie uświadomić, że jeżeli szyba i palenisko mocno się brudzą, to wnętrze komina najpewniej wygląda jeszcze gorzej.

Podstawową zasadą jest - poza kupnem wkładu o wysokiej jakości - także dobór modelu kominka o mocy cieplnej, którą jesteśmy w stanie zagospodarować. Ale nie ma tu jednego prostego przelicznika. Generalnie, jeżeli kominek współpracuje z DGP lub wodnym układem c.o. to jego moc może być wyższa, niż gdy przekazuje ciepło tylko do salonu. Ponadto ogromne znaczenie ma również układ pomieszczeń w domu. Przecież ciepłe powietrze z salonu samoistnie rozchodzi się również choćby do położonej obok otwartej kuchni, a nawet „ucieka” na wyższą kondygnację po schodach. Ważna jest także zdolność obudowy kominka do akumulacji ciepła (lub brak tej możliwości). Pod tym względem pierwszeństwo należy się wszelkim ciężkim materiałom, chociażby tradycyjnej pełnej cegle. Wreszcie znaczenie ma sama konstrukcja domu. Ten o ciężkich, masywnych ścianach i stropach będzie w stanie przejąć znacznie więcej ciepła, niż lekka konstrukcja drewniana.