Czy warto ocieplić stary dom? 13 najważniejszych pytań o ocieplenie domu

Czy stare domy trzeba będzie ocieplać? Tak. W Polsce mamy do ocieplenia nawet 3 mln domów. Z unijnych raportów wynika, że budynki odpowiadają za 40% europejskiego zużycia energii i ponad połowę zużycia gazu ziemnego (głównie do ogrzewania i przygotowania ciepłej wody użytkowej). Oraz za 36% emisji gazów cieplarnianych. Przeszło 1/3 budynków w UE ma więcej niż 50 lat, a prawie 3/4 zasobów budowlanych jest nieefektywnych energetycznie. Presja na ocieplenie starych domów będzie tylko rosnąć. W dyrektywie o charakterystyce energetycznej budynków zapisano, że każde państwo członkowskie powinno przyjąć własny, krajowy plan obniżenia zużycia energii pierwotnej w budynkach mieszkalnych, o 16% do 2030 r. i 20–22% do 2035 r. Nowo budowane budynki użyteczności publicznej od 2028 r. mają być zeroemisyjne, budynki mieszkalne od 2030 r. Czy opłaca się ocieplić stary dom? Dom zużywa minimalną ilość energii na ogrzewanie tylko wówczas, gdy jest solidnie ocieplony. 

Jak skutecznie ocieplić stary dom, żeby termomodernizacja przyniosła zamierzony efekt? Jakie materiały są potrzebne do ocieplenia domu?Przygotowaliśmy poradnik i odpowiadamy na 13 kluczowych zagadnień związanych z tym, jak i czym ocieplić stary dom. Warto wiedzieć, że w starych domach o dużym zapotrzebowaniu na ciepło, zanim przystąpimy do modernizacji systemu ogrzewania, ważniejsze na początku jest dobre ocieplenie. Termomodernizacja może obejmować ocieplenie ścian zewnętrznych, stropu, dachu. Dopiero po prawidłowym dociepleniu możemy zainwestować w wymianę źródła ciepła. Taka kolejność przyniesienie największe korzyści i umożliwi obniżenie kosztów ogrzewania starego domu.

1. Czy opłaca się ocieplać stary dom?

Tak. Zgodnie z prawem budowlanym (Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie) współczynnik przenikania ciepła U ścian zewnętrznych nie może w nowym domu przekraczać 0,20 W/(m2·K). Przed rokiem 2021 było to 0,23, w starszych budynkach jest on zwykle kilkukrotnie wyższy. Dopuszczalny poziom współczynnika przenikania ciepła U dla dachów i stropodachów wynosi dziś 0,15 W/(m2·K), dla podłóg na gruncie 0,3. To wartości wyśrubowane – wystarczy zauważyć, że przed wejściem w życie Warunków Technicznych 2021, spełniające je budynki powszechnie uznawano za energooszczędne. Żeby ściana warstwowa osiągnęła wymagany obecnie poziom współczynnika przenikania ciepła U, nie wyższy niż 0,20, obkłada się ją termoizolacją o grubości 15–20 cm.

2. Czy można dostać dofinansowanie do ocieplenia starego domu?

W 2024 roku istnieje możliwość otrzymania dofinansowania do ocieplenia starego domu. Jedną z możliwości jest otrzymanie dopłaty do termomodernizacji domu z programu Czyste Powietrze. Wysokość dofinansowania zależy od zakresu planowanych prac, ale maksymalna kwota wynosi 135 000 zł. Inną opcją jest otrzymanie dopłaty do ocieplenia starego domu w ramach tzw. ulgi termomodernizacyjnej. Polega ona na odliczenie od dochodów wydatków, które pochłonęła termomodernizacja domu. W ramach ulgi termomodernizacyjnej można odliczyć do 53 000 zł od podstawy do opodatkowania. Pamiętaj, aby móc odliczyć wydatki na ocieplenie starego domu, konieczne jest przedstawienie faktur VAT potwierdzających te wydatki.

Najpopularniejsza w naszym kraju metoda ocieplania ścian - lekka mokra. Izolację cieplną przykleja się do muru i pokrywa tynkiem cienkowarstwowym (fot. TERMO ORGANIKA)

3. Co to jest termoizolacyjność materiałów i współczynnik przenikania ciepła U? Jaki parametr jest najważniejszy?

Podstawowym parametrem określającym termoizolacyjność materiałów budowlanych i izolacyjnych jest współczynnik przewodności cieplnej λ (lambda). Jego jednostką jest W/(m·K). Współczynnik informuje, jak intensywnie ciepło przepływa przez materiał w wyniku różnicy temperatury. Im jest niższy, tym materiał słabiej przewodzi ciepło, czyli lepiej izoluje termicznie. Wartość współczynnika przewodności cieplnej λ jest  charakterystyczna dla danego materiału i nie ma związku z jego grubością. Dla przykładu, współczynnik przewodzenia ciepła pełnej cegły wynosi
0,7, zaś grafitowego styropianu 0,031–0,033.

Co to jest współczynnik przenikania ciepła U? Współczynnik przenikania ciepła U to parametr, który informuje o izolacyjności cieplnej przegrody (ściany, podłogi, dachu) o określonej budowie i grubości. Jego jednostką jest W/(m2·K). Tu też im niższa wartość parametru, tym lepsze właściwości izolacyjne przegrody. Przy czym dwie ściany zbudowane z tego samego materiału, o identycznym współczynniku λ, mają inny współczynnik U, jeśli różnią się grubością. W odniesieniu do przegrody jednorodnej zależność między U i λ kształtuje się następująco:

• U = λ/d, gdzie d to grubość przegrody

λ informuje zatem, jaką ochronę cieplną zapewnia dany materiał, zaś współczynnik U jaka jest izolacyjność konkretnej przegrody, np. ściany z betonu komórkowego o grubości 24 cm, ocieplonej 15 cm styropianu.

Przeczytaj

Może cię zainteresować

Czym najlepiej kleić aluminium? Jaka farba na zacieki po zalaniu? Profesjonalny system renowacyjny do usuwania wilgoci i...

Dowiedz się więcej

• Jak nie stresować się w czasie budowy?
• Wymiana okien za grosze. Tak uzyskasz dofinansowanie
• Zabudowa z płyt gipsowo-kartonowych. Praktyczne porady
• Jakie płyty, profile i akcesoria będą potrzebne do zabudowy poddasza?
• Wnętrza w duchu glamour z farbami Tikkurila
• Jak urządzić sypialnię na poddaszu?
• Jak urządzić wnętrza w stylu loftowym?

Zobacz więcej Zobacz mniej

4. Czym ocieplić stary dom?

Czym najlepiej ocieplić stary dom? Przegrody zewnętrzne ociepla się przeważnie styropianem (ściany, podłogi, dachy płaskie) bądź wełną mineralną (ściany, dachy). Tam, gdzie styropian (polistyren ekspandowany EPS) ma kontakt z wodą, np. przy fundamentach, lepiej zastosować jego odmianę hydrofobową (o obniżonej nasiąkliwości) albo styrodur, czyli polistyren ekstrudowany XPS. Do izolacji poddaszy i dachów poza wełną stosowana jest piana poliuretanowa – nanoszona natryskowo (PUR) albo w postaci gotowych płyt (PUR i PIR). Pianki odpowiednich odmian można stosować także do ocieplenia innych części budynku (podłogi, ściany, nawet fundamenty), ale na razie w domach jednorodzinnych to rzadkość. Podstawowe materiały ociepleniowe, tj. styropian i wełna mineralna, wykazują podobne właściwości izolacyjne, jednak poza tym istotnie się różnią – nasiąkliwością, elastycznością, izolacyjnością akustyczną, wytrzymałością na obciążenia i odpornością na chemikalia.

5. Jaki najlepszy materiał termoizolacyjny do ocieplenia domu?

Styropian. To najpopularniejszy materiał do cieplenia domu. Ociepla się nim wszystkie przegrody – podłogi, ściany, dachy płaskie, fundamenty (choć prawie do każdej zalecana jest inna odmiana). Styropian ma bardzo dobre właściwości termoizolacyjne, jego współczynnik przewodności cieplnej λ wynosi 0,031-0,045 W/(m·K). Jest lekki (zatem łatwy w transporcie i użyciu), sztywny, wytrzymały na ściskanie, obojętny dla skóry i błon śluzowych.

Styropian to materiał samogasnący, który słabo izoluje akustycznie. Dość odporny na wilgoć, lecz nie na działanie niektórych rozpuszczalników, dlatego nie wolno stosować go razem z lepikami, farbami rozpuszczalnikowymi i niektórymi klejami. Cechuje go niska paroprzepuszczalność, co ma znaczenie przy ocieplaniu wilgotnych ścian – obłożenie ich styropianem utrudni wysychanie.

6. Jaki styropian do ocieplenia domu wybrać? Czym różni się polistyren ekspandowany EPS od XPS?

Styropian powstaje w wyniku spienienia granulek polistyrenu. Polistyren stanowi ok. 2% jego składu, reszta to powietrze. Występuje w dwóch podstawowych rodzajach, jako polistyren ekspandowany i polistyren ekstrudowany. Czym się różnią? Polistyren ekspandowany EPS na etapie produkcji jest formowany w bloki, które następnie są cięte na płyty o różnej grubości. Jego powierzchnia jest porowata, co zwiększa podatność na nasiąkanie wodą. Trzeba jednak zauważyć, że w porównaniu z wełną mineralną, styropian i tak dobrze wypada na tym polu. Na rynku jest też jego odmiana o obniżonej nasiąkliwości (płyty mają zwykle niebieski kolor), przeznaczona do ocieplania fundamentów. Jeżeli szukamy styropianu do ocieplenia podłogi lub płaskiego dachu, powinniśmy zwrócić uwagę na wytrzymałość na ściskanie. Parametr oznaczany jako CS(10) informuje, jak duży nacisk jest potrzebny, żeby sprasować płytę o 10% jej grubości. Do izolowania podłóg przeznaczone są płyty, dla których wielkość tego wskaźnika wynosi przynajmniej 80 – oznaczane CS(10)80.

Polistyren ekstrudowany XPS powstaje w innym procesie technologicznym. Granulki są spieniane w specjalnych formach, o wymiarach odpowiadających określonej grubości płyt, a następnie taśmowo przecinane. Takie płyty mają wyraźnie mniejszą nasiąkliwość, także większą wytrzymałość i lepszą izolacyjność. Co wpływa na cenę materiału.

7. Czy styropian grafitowy jest lepszy od białego do ocieplenia domu?

To jeden z głównych dylematów inwestorów planujących ocieplenie domu. Styropian grafitowy (może być też szary albo czarny) pojawił się na rynku
kilka lat temu. Od białego jest droższy, lecz lepiej izoluje. Odmiana biała ma zwykle λ na poziomie 0,038–0,045 W/(m·K), szara – 0,031–0,033. To spora różnica, która przekłada się na grubość ocieplenia. Upraszczając, można powiedzieć, że zamiast 20 cm białego styropianu wystarczy zastosować 15 cm szarego. Ten drugi jest jednak bardziej wymagający w montażu. Ze względu na ciemny kolor, mocno nagrzewa się pod wpływem słońca. Co skutkuje naprężeniami i odkształceniami, a w rezultacie odspajaniem się świeżo przyklejonych płyt. Żeby uniknąć tego problemu nasłonecznioną elewację osłania się siatką, można też użyć płyt, w których ciemny rdzeń pokrywa cienka warstwa białego styropianu.

8. Co jest najlepsze na ocieplenie poddasza?

Do ocieplania dachów skośnych najczęściej stosuje się produkty z wełny mineralnej skalnej lub szklanej. To materiał, który wyjątkowo dobrze nadaje się do tego celu. Wełna jest niepalna i dość lekka (choć cięższa od styropianu). Ma dobrą izolacyjność cieplną i zdolność do przepuszczania pary wodnej. Skutecznie izoluje akustycznie, jest elastyczna i sprężysta, dzięki czemu szczelnie wypełnia przestrzenie, w których jest układana. Jest odporna na chemikalia i wysoką temperaturę. Niestety, także nasiąkliwa. Zamoczona traci właściwości izolacyjne, dlatego należy zabezpieczyć ją przed wilgocią. Do ocieplania ścian stosuje się płyty z wełny mineralnej półtwarde i twarde, na poddaszach wystarczą płyty miękkie albo rolowane maty, które są tańsze.

Współczynnik przewodzenia ciepła λ wełny i styropianu jest podobny, na poddaszu sztywny styropian trudno jednak dopasować do ocieplanej powierzchni. Zgodnie z przepisami, współczynnik przenikania ciepła U dachu nie może być wyższy niż 0,15 W/(m2·K). Żeby to osiągnąć, termoizolacja z wełny powinna mieć przynajmniej 25 cm grubości. Tyle nie mieści się między krokwiami, dlatego układa się ją w dwóch warstwach – pierwszą pomiędzy nimi, drugą – prostopadle poniżej. Dolna warstwa pozwala nie tylko zwiększyć grubość ocieplenia, ale również zniwelować wpływ krokwi jako mostków termicznych.

Ocieplenie poddasza - wełnę na połaci dachu skośnego układa się w dwóch warstwach (fot. ISOVER)

9. Co zamiast wełny na poddaszu do cieplenia? 

Piana PUR. Ocieplanie poddasza nanoszoną natryskowo pianą poliuretanową PUR to rozwiązanie stosowane w Polsce od kilku, a na Zachodzie od kilkudziesięciu lat. Pianę cechuje świetna przyczepność do różnych materiałów budowlanych – drewna, betonu, metalu, płyt g-k. Wytwarza się ją na budowie i aplikuje za pomocą agregatu. Nie zrobimy tego samodzielnie – trzeba zatrudnić fachowców, dysponujących sprzętem do natrysku, do prac zakłada się strój ochronny, kask, maskę. Robota idzie szybko – na zaizolowanie całego poddasza wystarczy kilka do kilkunastu godzin, przy układaniu wełny czas pracy liczy się podobnie, ale w dniach.

Żeby spełnić wymagania WT 2021, warstwa izolacji powinna mieć jakieś 25 cm grubości. Pianka nie obciąża istotnie konstrukcji dachu. Jest rozprężna, więc wciska się we wszelkie zakamarki i dokładnie wypełnia przestrzeń, w której jest układana. To izolacja bezspoinowa – jej prawidłowe naniesienie eliminuje ryzyko powstania mostków cieplnych. Jest też odporna na działanie pleśni, ale w odróżnieniu od wełny mineralnej jest materiałem palnym.

10. Jaka wełna do ocieplenia skalna czy szklana?

Wełnę skalną (bazaltową) wytwarza się z bazaltu, gabro, dolomitu lub kruszywa wapiennego. Także z pochodzących z recyklingu brykietów mineralnych. Materiał jest topiony w wysokiej temperaturze (1400°C), co wywołuje proces rozwłókniania. Do włókien, jako lepiszcze, dodaje się specjalne żywice i formuje z nich gotowe produkty – płyty, maty itd. Te poddaje się procesowi hydrofobizacji, dzięki czemu słabiej chłoną wodę. Wełna szklana powstaje w podobny sposób, ale wytwarza się ją z piasku kwarcowego i stłuczki szklanej z recyklingu, czasami z dodatkiem materiału skalnego.

Oba rodzaje mają prawie identyczną paroprzepuszczalność i nasiąkliwość. Wełna szklana może mieć nieco lepszą izolacyjność cieplną – jej współczynnik przewodzenia ciepła λ wynosi nawet 0,030 W/(m·K), wełny skalnej 0,034. Ta ostatnia ma większą gęstość, jest też odporniejsza na ściskanie. Szklana jest z kolei lżejsza i bardziej sprężysta (do transportu można ją ścisnąć tak, że zajmuje trzy razy mniej miejsca, niż skalna).

11. Co to jest izolacja nakrokwiowa?

W ofercie rynkowej, obok płyt z piany poliuretanowej PUR, znajdziemy takie z piany PIR (poliizocyjanurowej). Ich λ jest niska – od 0,0 22 do 0,026 W/(m·K), co oznacza, że izolacja może być stosunkowo cienka. Płyty są lekkie, wodoodporne, wytrzymałe mechanicznie, samogasnące (klasa reakcji na ogień E), łatwe w montażu. Na skośnym dachu taką izolację układa się jako nakrokwiową, tj. nie między krokwiami, lecz na nich. To dobry sposób na docieplenie połaci dachu skośnego przy okazji wymiany pokrycia.

Płyty z piany PIR mocowane nakrokwiowo (fot. BAUDER)

12. Do ocieplenia piana PUR otwarto- czy zamkniętokomórkowa?

Piana PUR układana natryskowo występuje w dwóch rodzajach, jako otwarto- i zamkniętokomórkowa. Na poddaszach stosuje się zwykle tę pierwszą. Ma dobrą izolacyjność termiczną (λ 0,036–0,040 W/(m·K)), jest bardzo lekka (do 10 kg/m3 ) i paroprzepuszczalna. Od strony wnętrza budynku zaleca się ułożenie na niej paroizolacji. Zamkniętokomórkowa jest cięższa i lepiej izoluje termicznie (λ nawet 0,023). Nie jest paroprzepuszczalna, lecz cechuje ją wysoka odporność na wodę. Po wyschnięciu jest sztywna, zatem bardziej narażona na konsekwencje rozmaitych naprężeń. Odporność na wodę sprawia, że można ją stosować na zewnątrz, do izolowania fundamentów czy płaskich dachów.

13. Do czego służy keramzyt izolacyjny?

Keramzyt to lekkie kruszywo budowlane, wypalane z gliny. Niepalne, odporne na wodę, działanie pleśni i gryzoni. Ten zasypowy materiał sprawdza się przy izolacji podłóg. Izoluje gorzej niż styropian, więc trzeba układać go mniej więcej dwa razy grubiej. W przypadku podłóg na gruncie przy keramzycie można jednak zrezygnować z chudziaka (podkładu z betonu) i piaskowej podsypki. Ten materiał, układany w warstwie o grubości 25–50 cm, zastępuje trzy warstwy podłogi: podsypkę, podkład i ocieplenie.

Fot. otwierająca: Austrotherm