Jak rozpoznać drewno dobrej jakości? Sprawdź to przed zakupem, żeby uniknąć problemów z wilgocią i pleśnią

Trwałe drewno to przede wszystkim takie, które zostało dobrane odpowiednio pod względem gatunku do określonego zastosowania. Elementy konstrukcyjne w domu możemy więc z powodzeniem wykonywać z popularnej u nas sosny i świerku. Jednak na tarasy i elewacje znacznie lepsze będą gatunki drewna odporne na czynniki atmosferyczne (choćby modrzew). W przypadku drewnianych tarasów bardzo pożądana jest dodatkowo twardość i odporność na ścieranie. Takie cechy ma np. drewno dębowe oraz gatunki egzotyczne - niestety kosztowne. Jednak niezależnie od gatunku oraz zastosowania, zawsze musimy zwracać baczną uwagę na jakość drewna. Niektóre wady, np. ślady grzybów i szkodników są po prostu dyskwalifikujące. W przypadku drewna konstrukcyjnego najprostszym sposobem zapewnienia sobie spokoju na lata jest zakup drewna certyfikowanego, o określonej klasie wytrzymałości.

Jak rozpoznać dobre drewno? Bardzo ważne jest, aby kupić drewno odpowiednio suche. Mokre może łatwo stać się pożywką dla grzybów. Nawet jeżeli wyschnie już po wbudowaniu, to może się okazać, że uległo przy tym wypaczeniu, pojawiły się w nim pęknięcia itd. Dlatego nie warto ryzykować takich kłopotów. Najpewniejsze jest suszenie komorowe drewna, w czasie którego podwyższona temperatura niszczy zarodniki grzybów oraz larwy owadów.

Z kolei impregnacja drewna powinna być traktowana jako swoiste uzupełnienie pozostałych działań służących zapewnieniu trwałości drewna. Ona nie zastąpi wyboru drewna o wysokiej jakości czy jego wysuszenia. Sam impregnat, choćby był najlepszy, nie przyda się na wiele, jeżeli nie wniknie odpowiednio głęboko. To zaś będzie praktycznie niemożliwe, jeżeli drewno nie będzie odpowiednio wysuszone. Tak więc zawsze musimy pamiętać, że o trwałości i jakości drewna decyduje cały szereg działań.

Jakie drewno do budowy domu jest w Polsce najpopularniejsze i dlaczego?

Sosna lub świerk - obecnie to w naszym kraju jedyne powszechnie używane gatunki drewna konstrukcyjnego. Mają dość podobne właściwości, dlatego w praktyce stosuje się je zamiennie. Oba pochodzą z drzew iglastych, mają zbliżoną wytrzymałość, gęstość itd. Trzeba podkreślić, że z takiego drewna konstrukcyjnego powstają nie tylko całe domy drewniane - szkieletowe czy z bali - ale również elementy typowych murowanych budynków. Warto sobie uświadomić, że niemal w każdym domu jednorodzinnym ze spadzistym dachem, cała konstrukcja tego dachu (czyli więźba) jest wykonana właśnie z drewna (krokwie, jętki, słupy itd.).

Uzupełnieniem tej konstrukcji są łaty i kontrłaty, na których opiera się pokrycie dachowe. Oczywiście, nie można zapominać, że powszechnie wykonywany jest także podkład pod pokrycie w postaci tzw. pełnego deskowania. Jednak obecnie bardzo często robi się go nie ze zwykłych desek, lecz z płyt drewnopochodnych (np. OSB, wiórowych). 

W przypadku jakichkolwiek elementów z drewna podstawą jest zawsze jakość samego surowca. Drewno to przecież materiał naturalny, którego cechy zależą od warunków, w których rósł las, fot. SÖDRA

Dawniej, jeszcze kilkadziesiąt lat temu, niektóre szczególnie mocno obciążone lub narażone na działanie wilgoci, elementy konstrukcyjne wykonywano z drewna gatunków o jeszcze większej wytrzymałości i trwałości, np. dębu czy modrzewia. Dlatego w starych domach do dziś możemy się czasem natknąć choćby na dębowe podwaliny i murłaty. Dziś się już tak nie buduje. Z jednej strony ze względu na wysoką cenę takich szlachetnych gatunków drewna, a z drugiej ze względu na dostępność nowoczesnych, bardzo skutecznych sposobów zabezpieczenia drewna, takich jak użycie rozmaitych impregnatów, suszenie komorowe itd.

Pisząc o trwałości drewna oraz metodach jego zabezpieczania nie można pominąć faktu, że z drewna wykonuje się nie tylko elementy konstrukcyjne. Deskami powszechnie pokrywa się przecież tarasy i elewacje. Drewniane są często także ramy okienne oraz najróżniejsze elementy wykończenia wnętrz. W tej ostatniej grupie mamy niemal wszystko - od parkietów na podłogach, przez boazerię, aż po drewniane parapety wewnętrzne, blaty kuchenne, drzwi, meble. Właśnie tu różnorodność gatunków krajowych i egzotycznych jest największa.

Możemy więc wyodrębnić trzy zasadnicze grupy drewna do budowy domu:

• drewno konstrukcyjne;
• drewno do wykończenia elementów zewnętrznych (np. tarasy, elewacje, podbitki);
• drewniane elementy wystroju wnętrz (podłogi, parapety itd.).

Nie można do nich przykładać tej samej miary, gdyż wymogi, które trzeba spełnić przy okazji danego zastosowania drewna są zupełnie odmienne. Dla przykładu, z buku - jako drewna twardego i po prostu ładnego - chętnie robi się np. blaty kuchenne. Jednak absolutnie buk nie nadaje się on do użytku na zewnątrz, chociażby na drewniane elewacje. W takich warunkach bardzo szybko ulega rozkładowi, okazuje się o wiele mniej trwały od zwyczajnej, miękkiej i taniej sosny.

Przez pryzmat planowanego zastosowania drewna trzeba też patrzeć na sposób obróbki elementów oraz ich ewentualnej impregnacji. Wreszcie jest kwestia ceny drewna. Wiele gatunków jest wytrzymałych i trwałych, ale po prostu zbyt drogich. Dlatego z modrzewiowych desek robi się tarasy, ale nie elementy konstrukcyjne.

Na trwałość drewna trzeba patrzeć kompleksowo. Nie ma tu jednego decydującego czynnika, fot. SÖDRA

Jak kupić drewno dobrej jakości? Od czego zależy klasa drewna

Drewno, nawet to pochodzące z tych samych gatunków drzew, może być bardzo różnej jakości. W efekcie będzie charakteryzować je odmienna gęstość, wilgotność, wytrzymałość, odporność na działanie szkodników, grzybów itd. Co bardzo ważne, pierwszym istotnym czynnikiem wpływającym na jakość drewna są już warunki, w których rosły drzewa. Drewno to przecież materiał naturalny, powstający przez lata, na który ogromny wpływ ma otoczenie. Nie jest to „syntetyk” który można ujednolicić pod każdym względem. Niektóre cechy drewna wynikają wprost z warunków, w których rósł konkretny las.

Tego rodzaju różnice fachowcy dostrzegają bez trudu i dla nich są to ważne czynniki pozwalające ocenić jakość drewna. Na przykład w ramach tego samego gatunku, drewno o większej gęstości ma wyższą wytrzymałość i jest trwalsze. Z tych samych względów korzystne jest również gęste usłojenie, będące konsekwencją umiarkowanych przyrostów rocznych.

Są jednak również rzeczy, które jest w stanie dostrzec nawet amator kupujący drewno. Elementy konstrukcyjne (belki, deski itp.) nie powinny mieć spróchniałych ani wypadających sęków. Chociaż dobrze wrośnięte sęki o umiarkowanej wielkości są dopuszczalne i nie osłabiają drewna. Elementy drewniane nie mogą być też wypaczone, skręcone, z wyraźnie widocznym skrętem włókien, silnym spękaniem. Takie drewno będzie bowiem słabsze oraz z czasem będzie się dalej odkształcać.

Na drewnie nie powinno być resztek kory, której obecność oznacza faktyczne zmniejszenie przekroju elementów. Korę koniecznie trzeba usunąć, tym bardziej, że pod nią mogą kryć się szkodniki. ślady ich żerowania, a już szczególnie sięgające w głąb otwory należy uznać za dyskwalifikujące drewno. Do celów budowlanych nie wolno też używać drewna porażonego przez grzyby. Wyjątkiem jest tzw. sinizna, którą w przypadku elementów konstrukcyjnych z drewna (a nie dekoracyjnych), uznaje się za dopuszczalną.

Co oznacza klasa drewna C24?

Ostatecznie ocena jakości drewna jest w praktyce bardzo trudna dla kogoś bez doświadczenia. Tym bardziej, że w praktyce trzeba uwzględniać nie tylko samo występowanie jakiejś cechy, ale również jej nasilenie i rozmaite szczegóły. Na przykład sama obecność sęków nie jest problemem, ale ich liczba, wielkość i umiejscowienie na danej belce może przesądzać, czy nadaje się ona np. na krokiew. Dlatego najbezpieczniejszy wariant to zakup drewna certyfikowanego o określonej klasie wytrzymałości. Generalnie wymagana minimalna klasa wytrzymałości drewna powinna być określona w projekcie domu, najczęściej jest to C24. Z założenia użycie drewna o niższej klasie jest dopuszczalne tylko za zgodą konstruktora i może to wymagać zwiększenia przekroju elementów nośnych. Użycie drewna o wyższej klasie, a więc większej wytrzymałości technicznie nie stanowi problemu. Podnosi jednak koszty, bo takie drewno jest droższe.

Poza gwarantowaną wytrzymałością mechaniczną certyfikowane drewno ma jedną zasadniczą zaletę. Mianowicie z założenia powinno być wolne od jakichkolwiek wad dyskwalifikujących je od użycia na elementy konstrukcyjne.

Jaka powinna być wilgotność drewna?

Drewno konstrukcyjne musi być odpowiednio wysuszone. Zwykle przyjmuje się, że wilgotność drewna nie powinna przekraczać 18%. Warto jednak wiedzieć, że chętnie używane, szczególnie w przypadku domów prefabrykowanych, są specjalne rodzaje drewna, np. belki z drewna klejonego oraz klejone płyty drewniane mają wyraźnie mniejszą wilgotność (np. 12-14%). Jeszcze ostrzejsze wymogi obowiązują w przypadku drewna używanego we wnętrzach - na parkiety czy parapety. Z kolei elementy drewniane, które i tak będą stale narażone na działanie deszczu i wiatru, czyli użyte np. do budowy wiat lub do pokrycia elewacji, mogą mieć wilgotność nieco wyższą, ok. 20%. Z zastrzeżeniem, że tu dużo zależy od sposobu ich ułożenia. O ile w przypadku desek ułożonych na zakładkę ich ewentualnego kurczenia i rozszerzania się w ogóle nie zauważymy, to w przypadku połączenia na pióro i wpust nawet drobne ruchy mogą być widoczne, gdyż pojawią się szpary.

Tradycyjne suszenie na wolnym powietrzu ustępuje komorowemu. Tylko w tym drugim przypadku na drewno działa podwyższona temperatura, zabijając zarodniki grzybów oraz jaja i larwy owadów, fot. JAF POLSKA

Tak czy inaczej, każde drewno używane do celów budowlanych, powinno być starannie wysuszone, zanim zostanie użyte. Jak z pewną złośliwością mówią cieśle, mokre drewno nawet do palenia się nie nadaje. Mają całkowitą rację, gdyż należałoby je wcześniej wysuszyć. Warto przy tym wiedzieć, że w świeżo ściętym drewnie masa wody może być większa od masy pozostałej części drewna.

Dlaczego najlepsze jest drewno suszone komorowo?

Drewno może wysychać naturalnie - ułożone np. pod wiatą, na odpowiednich przekładkach. Alternatywą jest suszenie komorowe drewna. Ten drugi wariant jest droższy, ale ma istotne zalety. Z punktu widzenia dostawcy drewna suszenie w komorach wymaga dostarczenia znacznych ilości energii (ciepła), co przy obecnych cenach paliw i energii stanowi zasadniczy problem. Za to ostatecznie musi zaś zapłacić odbiorca, czyli budujący swój dom inwestor. Zaletą jest zaś fakt, że cały proces przebiega szybko, unika się przechowywania drewna całymi miesiącami pod zadaszeniem. Ponadto cały proces suszenia drewna jest w pełni kontrolowany i przewidywalny, czyli z góry wiadomo kiedy zostanie osiągnięty określony poziom wilgotności.

Suszone komorowo i strugane drewno nie jest podatne na grzyby i szkodniki. Wykonane z niego elementy konstrukcyjne nie muszą być impregnowane, fot. WOODECO

Jest jednak jeszcze jeden bardzo ważny aspekt suszenia komorowego drewna, z którego nie wszyscy zdają sobie sprawę. Mianowicie, w wysokiej temperaturze - powyżej 60°C - giną zarodniki grzybów oraz larwy szkodników drewna. Tak więc suszenie komorowe niejako sterylizuje drewno i to w sposób bardzo głęboki. Takiego efektu nie osiągnie się przez suszenie drewna po prostu na powietrzu. Nie zapewni go również powierzchniowa impregnacja, gdyż środki chemiczne działają tylko na powierzchni elementów oraz bardzo płytko w głąb.

Czym grozi używanie mokrego drewna? Skutki wilgoci

Nazbyt wilgotnego drewna nie wolno używać z wielu względów. Większość osób zdaje sobie sprawę, że nadmiernie wilgotne drewno jest atakowane przez grzyby i szkodniki. Co ważne, w związku z tym nie wolno również dopuścić do jego trwałego wtórnego zawilgocenia, na skutek przecieków wody deszczowej czy kondensacji pary wodnej w nieprawidłowo zbudowanych dachach i ścianach. Taka sytuacja, gdy niewidoczne już (zabudowane choćby płytami g-k na poddaszu) drewniane elementy konstrukcyjne ulegają zawilgoceniu jest szczególnie niebezpieczna, gdyż mieszkańcy domu mogą przez długi czas nie być tego świadomi. Nie podejmują więc jakichkolwiek środków zaradczych.

Jednak użycie mokrego (świeżego) drewna nie jest dobrym pomysłem również w miejscach, gdzie jest ono bardzo dobrze wentylowane i może swobodnie wysychać. Dotyczy to chociażby poddaszy nieużytkowych i wiat. Przy dobrej wentylacji drewno faktycznie z czasem wyschnie, lecz może to mieć rozmaite niepożądane skutki uboczne. W czasie tego procesu będzie się drewno kurczyć, w pewnym stopniu wypaczać, być może również pękać. W efekcie połączenia pomiędzy elementami ulegną rozluźnieniu, gdy łaty pod pokryciem dachowym się wykrzywią to samo pokrycie zacznie „falować” psując efekt estetyczny itd.

Trzeba podkreślić, że poddasza bywają szczególnie kłopotliwe. Bowiem niekoniecznie są dobrze wentylowane, nawet jeżeli połacie dachu nie są pokryte ociepleniem. Zagrzybienie takiej świeżo ułożonej więźby wcale nie jest rzadkością. Dość często na takich strychach brakuje bowiem jakichkolwiek otworów wlotowych i wylotowych. Tak więc wentylacji - czyli wymiany powietrza - faktycznie tam nie ma. Podobny problem dotyka poddaszy przerobionych na mieszkalne. Przed adaptacją poddasza nieużytkowego hulał tam wiatr (niekiedy dosłownie), zaś drewniana więźba była widoczna. Po adaptacji poddasza nie tylko wszystko zostaje zakryte, ale gdy pomieszczenia na poddaszu zostają zasiedlone, pojawiają się tam nowe źródła wilgoci. Nawet my sami oddajemy do otoczenia sporo pary wodnej, nie wspominając już o braniu prysznica czy gotowaniu.

Impregnacja drewna - jakie są rodzaje impregnatów i dlaczego nie wolno ich używać dowolnie?

Drewno używane na budowie zwykle jest impregnowane. Dotyczy to zarówno elementów konstrukcyjnych, jak i tych dekoracyjnych umieszczonych na zewnątrz, czyli przede wszystkim desek elewacyjnych i tarasowych. Znacznie rzadziej impregnaty stosuje się w przypadku drewna we wnętrzach. Podłogi, parapety, meble są za to powszechnie barwione i lakierowane, ale w tym przypadku chodzi głównie o efekt dekoracyjny.

Drewno narażone na działanie warunków atmosferycznych prawie zawsze wymaga impregnacji, olejowania i tym podobnych zabiegów, które trzeba regularnie powtarzać. Bez impregnacji drewna nie zachowamy na długo jego atrakcyjnego wyglądu. Szybko zaatakują je też grzyby i szkodniki., fot. ARCHIWUM STOWARZYSZENIA EDG

Impregnaty to bowiem specyficzne produkty, które mają wnikać w drewno i zabezpieczać je przed działaniem rozmaitych czynników. Najbardziej znane są te chroniące przed grzybami i szkodnikami, a przy okazji nadające kolor. Przy czym nawet wśród właśnie takich mamy bardzo wyraźny podział na dwie grupy impregnatów do drewna.

Impregnaty do drewna konstrukcyjnego

Pierwszy rodzaj tworzą impregnaty przeznaczone przede wszystkim do drewna konstrukcyjnego. To głównie produkty wodne, mniej lub bardziej odporne na późniejsze wymywanie przez wodę deszczową. Używa się ich raczej do elementów, które następnie zostają zabudowane lub przynajmniej osłonięte przed bezpośrednim działaniem wpływów atmosferycznych. W ich przypadku barwienie, chociaż powszechne, nie służy celom dekoracyjnym. Barwnik, najczęściej zielony lub pomarańczowy, ma ułatwić jedynie ocenę czy cały drewniany element został odpowiednio pokryty preparatem oraz na ile głęboko wniknął w strukturę drewna. Takie impregnaty do drewna są powszechnie używane na skalę przemysłową, do impregnacji zanurzeniowej i ciśnieniowej. Jednak występują też w odmianach dostępnych dla amatorów, z przeznaczeniem do nakładania pędzlem lub natryskiem.

Przede wszystkim trzeba jednak zdawać sobie sprawę z faktu, że impregnaty stosowane głównie do zabezpieczenia elementów konstrukcyjnych z drewna (więźba, konstrukcja ścian szkieletowych) są niezwykle zróżnicowane pod względem składu chemicznego. Nieuchronną konsekwencją tego stanu rzeczy są zaś fundamentalne różnice ich właściwości. Jedne impregnaty będą np. odporne na wymywanie przez wodę deszczową, inne zaś nie. Niektóre impregnaty można stosować wewnątrz pomieszczeń mieszkalnych, innych zaś można użyć co najwyżej na nieużytkowym strychu.

Impregnaty do drewna ochronne i dekoracyjne

Drugą grupą impregnatów przeznaczonych do drewna są te, których używa się zarówno w celach ochronnych, jak i dekoracyjnych. Takie impregnaty stosuje się przede wszystkim na zewnątrz, do zabezpieczenia drewnianych elewacji, tarasów, wiat, altan, nawet mebli ogrodowych. Często są to preparaty na bazie rozpuszczalników, wykazujące wyjątkowo dużą odporność na działanie czynników atmosferycznych (promieniowanie słoneczne, wymywanie przez wodę). Takie impregnaty do drewna dostępne są w bardzo szerokiej gamie kolorów, gdyż mogą tworzyć ostateczną warstwę wykończeniową. Oczywiście, zabezpieczone impregnatem elementy drewniane można również pokryć lakierem lub kryjącą farbą do drewna. Znaczna część tego rodzaju impregnatów nie jest przeznaczona do użytku we wnętrzach mieszkalnych. Warunki stosowania trzeba więc koniecznie sprawdzić i ściśle się ich trzymać.

Jak rozpoznać dobre drewno: podsumowanie

Drewno do budowy domu musi być odpowiedniego gatunku i wysokiej jakości. Ponadto koniecznie musi być dobrze wysuszone, gdyż największym wrogiem elementów drewnianych jest utrzymujące się długo zawilgocenie. Wreszcie dzięki odpowiedniej impregnacji możemy dodatkowo uodpornić drewno na grzyby, szkodniki i wpływy atmosferyczne.

Fot. otwierająca: SÖDRA