Oświetlenie zewnętrzne krok po kroku: od projektu do realizacji

Właściwe oświetlenie posesji - ścieżek, podjazdu, schodów, wejścia do domu czy elewacji - sprawi, że nie będziemy potykać się o stopnie, nie wpadniemy w kałużę i bez kłopotów trafimy kluczem w zamek. Ponadto będzie skutecznie odstraszać włamywaczy. Najwygodniej skorzystać z usług architekta krajobrazu, który zaprojektuje oświetlenie w poszczególnych strefach ogrodu.

Na zewnątrz domu (podobnie jak wewnątrz) stosowane są różnego typu oprawy - lampy stojące, wiszące, kinkiety, reflektorki itd. - wykonane z rozmaitych materiałów (zwykle ze stali nierdzewnej i aluminium). Oprawy często pełnią również rolę dekoracyjną i stają się istotnym elementem wyposażenia ogrodu czy tarasu. Dopasowuje się je do charakteru przestrzeni, wybierając produkty o formie minimalistycznej lub bardziej ozdobnej. Wyroby dostępne dziś na rynku zadowolą zarówno miłośników tradycji, jak i nowoczesności. Pamiętajmy, że oprawy oświetleniowe, jak również inne urządzenia elektryczne (np. puszki instalacyjne) zaplanowane w ogrodzie muszą być przystosowane do montażu na zewnątrz.

Oświetlenie elewacji

Pełni ono zarówno rolę dekoracyjną, jak i zwiększa poczucie bezpieczeństwa - zwłaszcza, gdy posesja znajduje się w odosobnionym miejscu wśród pól lub lasów. Nieproszeni goście mogą być łatwo zauważeni na tle rozświetlonych ścian.

Aby uwypuklić ciekawą fakturę ściany (w przypadku ceglanej lub wykończonej kamieniem) strumień światła powinien być skierowany równolegle do niej. W tym celu można zastosować kinkiety montowane na fasadzie albo reflektorki instalowane w podsufitce. Bardzo ważne, aby lampy zamontowane na elewacji nie świeciły w okna oraz by oświetlenie nie było zbyt silne - nawet delikatne światło za oknem może zakłócać sen.

W przypadku gładkiej, tynkowanej elewacji lepiej, gdy światło pada na nią prostopadle, np. z reflektorków ustawionych na trawie lub zamontowanych w opasce wokół domu. W przeciwnym razie podkreślone zostaną wszelkie nierówności i niedoskonałości otynkowanej fasady.

Za pomocą kinkietów przeznaczonych do montażu na ścianie domu można oświetlić zarówno elewację, jak i wejście do budynku. (fot. z lewej: Steinel (Lange Łukaszuk), fot. z prawej: Philips)

Odpowiednio dobrane lampy ścienne podkreślą charakter budynku oraz uwydatnią fakturę fasady. (fot. Philips)

Lampy przy drzwiach i przy bramie

Oświetlone wejście do domu, drzwi tarasowe, furtka i brama wjazdowa oraz garażowa działają zachęcająco na przybywających gości, natomiast odstraszająco na włamywaczy. Dzięki odpowiednio rozmieszczonym oprawom domownicy nie potykają się o stopnie schodów i nie muszą szukać po omacku klamki, dzwonka, zamka w drzwiach czy kluczy. Oświetlenie tych stref jest też najistotniejsze, jeśli chodzi o bezpieczeństwo.

W strefie wejścia do domu oraz przy furtce często stosuje się kinkiety albo oprawy umieszczane w daszku lub podsufitce. Dla bezpieczeństwa - przynajmniej przy wejściu na posesję i przy bramie garażowej - warto zainstalować reflektor z czujnikiem ruchu, dzięki czemu światło będzie zapalać się automatycznie, gdy ktoś pojawi się w tej strefie.

Niektórzy producenci oferują także ogrodzenia zintegrowane z oświetleniem. (fot. Plast-Met Systemy Ogrodzeniowe)

Widne przejścia i zakamarki

Istotne jest także oświetlenie ścieżek, szczególnie wąskich przejść, zakamarków, okolic oczka wodnego, schodów oraz miejsc, gdzie teren jest pochyły albo nierówny. Ścieżki czy chodniki zwykle oświetla się, planując przy nich lampy słupkowe o różnej wysokości. Słupki przeważnie montuje się po obydwu stronach ścieżek (często także na rabatach czy wokół tarasu). W przypadku wybrukowanego podłoża przykręca się je do płyt lub kostki. Jeżeli mamy do czynienia z nawierzchnią ziemną - osadza się je w gotowych podstawach albo w wylanych na miejscu betonowych fundamentach. Na dużych posesjach sprawdzają się także kilkumetrowe latarnie, które potrzebują jednak bardzo solidnego fundamentu.

Ciekawym rozwiązaniem są oprawy najazdowe wpuszczane w podłoże. Montuje się je w utwardzonej nawierzchni ścieżek i podjazdów. Również schody dobrze jest oświetlić lampkami montowanymi w stopniach. W sprzedaży jest spory wybór opraw tego typu - znajdziemy wersje okrągłe i prostokątne. Dzięki hermetycznej stalowej obudowie wytrzymują one nacisk kół. Ponadto są odporne na zalanie. Należy stosować w nich źródła światła o małej lub średniej mocy, inaczej mogą razić przechodzące osoby.

Lampy słupkowe mają różną wysokość i stylistykę. (fot. Philips)

Różnego typu oprawy przeznaczone do montażu w nawierzchniach ogrodowych. (fot. Paulmann (Lange Łukaszuk))

Oprawy najazdowe można osadzać także w gruncie. Są odporne zarówno na obciążenie, jak i na wilgoć. (fot. z lewej: Paulmann (Lange Łukaszuk), fot. z prawej: Milantex)

Światło na tarasie i w altanie

Odpowiednio oświetlone miejsce wypoczynku w ogrodzie może w pełni służyć domownikom także po zapadnięciu zmroku. Taras czy wnętrze altany wyposażone w rozmaite lampy staje się np. miejscem wieczornych spotkań z przyjaciółmi czy rodziną. Sprawdzą się w tej roli oprawy montowane do podsufitki, stojące oraz kinkiety. Nad stołem warto zaplanować lampę górną, która dobrze oświetli blat. W strefie z fotelami czy kanapami przyda się delikatne nastrojowe światło z kinkietów na ścianach lub wolno stojących lamp. Dobrze, żeby natężenie światła dało się regulować, dostosowując je do potrzeb.

Taras można oświetlić zarówno za pomocą lamp ściennych, jak i montowanych w nawierzchni. (fot. z lewej: Philips, fot. z prawej: Paulmann (Lange Łukaszuk))

Popularnością cieszą się ostatnio zewnętrzne lampy mobilne wyposażone w akumulator. Są one lekkie i można je bez problemu przenosić z miejsca na miejsce. (fot. Ardant)

Oświetlenie dekoracyjne

Ciekawe efekty uzyskamy, kierując strumień światła punktowego na ogrodowe rzeźby, detale architektoniczne, ozdobne donice czy krzewy i drzewa o oryginalnym pokroju. Odpowiednio podświetlone obiekty mogą zmieniać się w magiczną dekorację po zmroku. W tym celu można wykorzystać reflektorki ustawiane na trawniku albo wśród roślin (przykręcane śrubami do utwardzonej nawierzchni albo wbijane ostrzem w grunt). Dla ozdoby możemy zastosować światło kolorowe, ale nie zapominajmy, że to w odcieniu niebieskim bardziej przyciąga nocne owady.

Reflektorki montuje się na stałe w podłożu albo wbija ostrzem w grunt. Ich światło można skierować na rośliny o oryginalnym pokroju lub ciekawe detale architektoniczne. (fot. Steinel (Lange Łukaszuk))

Rozprowadzenie instalacji

Zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz domu do zasilania oświetlenia niezbędna jest instalacja elektryczna. Na etapie układania przewodów w budynku należy też pomyśleć o ich montażu w ogrodzie. Najpóźniej trzeba to zrobić przed ułożeniem nawierzchni czy zasianiem trawnika, tak aby nie ingerować w nie podczas układania kabli w wykopach. Jeśli planujemy oświetlenie elewacji, o zamontowaniu wszystkich przewodów należy pomyśleć przed pokryciem jej tynkiem. Instalację zasilającą oświetlenie zewnętrzne podłącza się do instalacji domowej (najlepiej do oddzielnego obwodu chronionego wyłącznikiem nadmiarowoprądowym i przeciwporażeniowym).

Trasa, którą będzie prowadzony kabel zasilający lampy, nie może przebiegać blisko dużych drzew, wzdłuż fundamentów i w odległości mniejszej niż 80 cm od rur wodociągowych. Kable (specjalne przewody przeznaczone do układania w ziemi) układa się w 10-20 cm warstwie piasku, w wykopie, na głębokości 70 cm. Ponad nimi rozkłada się niebieską folię ostrzegawczą, aby uniknąć uszkodzenia instalacji podczas prac w ogrodzie.

Z uwagi na bezpieczeństwo, oprawy oświetleniowe, puszki instalacyjne i inne urządzenia w ogrodzie muszą być przystosowane do montażu na zewnątrz, a więc szczelne, odporne na długotrwałą wilgoć, strugi deszczu, mróz, zmiany temperatury czy podmuchy wiatru. Nie wolno używać produktów przeznaczonych do wnętrz. Oprawy powinny być oznakowane kodem IP, zawierającym liczbę dwucyfrową. Pierwsza z nich (od 0 do 6) oznacza pyłoszczelność, zaś druga (od 0 do 8) wodoszczelność. Oprawy pod zadaszeniem powinny mieć min. IP 44, słupki IP 55, najazdowe IP 65, natomiast zaplanowane w oczku wodnym IP 68.

Do zasilania oświetlenia ogrodowego niezbędna jest instalacja elektryczna. Najlepiej ułożyć ją przed wykonaniem nawierzchni i założeniem trawnika. (fot. Philips)

Oszczędność energii i sterowanie oświetleniem

W gospodarstwie domowym znaczna część energii elektrycznej zużywana jest przez oświetlenie. Warto więc montować energooszczędne źródła światła, odpowiednio sterować światłem i stosować różne sensory.

Czujniki ruchu reagują na pojawienie się człowieka lub pojazdu w strefie, którą obejmują swoim zasięgiem i automatycznie aktywują punkty świetlne, jak również wyłączają je po upłynięciu zaprogramowanego czasu. Czujniki zmierzchowe uruchamiają lampy, gdy robi się ciemno i wyłączają je o świcie.

Dobrze jest wyposażyć ogrodową instalację elektryczną np. w łącznik z programatorem czasu, który pozwala na ustawienie godzin pracy oświetlenia zewnętrznego. Jeszcze lepiej sprawdzi się system inteligentnego sterowania oświetleniem, który pozwala ustawić czas działania poszczególnych lamp, natężenie światła, jak również umożliwia tworzenie scen świetlnych. Systemem takim można sterować za pomocą odpowiedniej aplikacji w telefonie.

Ogrodowym oświetleniem, podobnie jak innymi instalacjami na zewnątrz i wewnątrz budynku, najwygodniej sterować, włączając je do systemu inteligentnego domu. (fot. Satel)

Obecnie w oprawach zewnętrznych najczęściej stosuje się diody LED. Są one najbardziej energooszczędnym źródłem światła. Zależnie od rodzaju, emitują rozproszoną lub skupioną wiązkę światła o zimnej lub ciepłej barwie. Uzupełnieniem ogrodowego oświetlenia (np. w miejscach, gdzie nie przewidziano instalacji elektrycznej albo doprowadzenie zasilania jest niemożliwe bądź trudne) mogą być lampy solarne z diodami LED. Dziś występują w zasadzie w każdej formie - jako kinkiety (także do podświetlania numeru domu), słupki, latarnie, reflektory, modele najazdowe, girlandy, latarenki czy ozdobne figurki. Nie dają one tak intensywnego światła, jak tradycyjne oświetlenie, lecz idealnie sprawdzają się do tworzenia nastrojowych iluminacji oraz w celach dekoracyjnych. Lampy solarne przede wszystkim świecą za darmo - energię czerpią z promieniowania słonecznego. Ponadto, nie potrzebują kabli. Można je łatwo przenieść, jeśli dojdziemy do wniosku, że lepiej sprawdzą się w innym miejscu.

Lampa solarna składa się z panelu solarnego, akumulatora, lampy LED i układu elektronicznego, który steruje pracą LED-a i czujników. W ciągu dnia panel solarny (czyli ogniwo fotowoltaiczne), pozyskuje energię promieniowania słonecznego i przetwarza ją na energię elektryczną. Ta gromadzona jest w akumulatorze, z którego w nocy zasilana jest lampa. Czas pracy tej ostatniej zależy od wielkości i sprawności panelu solarnego, pojemności akumulatora oraz od tego, ile mocy potrzebuje źródło światła. Ważne jest, by pojemność akumulatora była dopasowana do mocy ogniw, tak aby były one w stanie skutecznie doładować akumulator również w mniej słonecznych porach roku. Trzeba też pamiętać, że panel solarny musi być wystawiony na działanie promieni słonecznych. Nie można zatem umieszczać go w cieniu, pod drzewami, pod dachem. Na rynku znajdziemy jednak wyroby, w których panel solarny oddziela się od elementu świetlnego. Ten pierwszy montujemy na ścianie nasłonecznionej, drugi może znajdować się w cieniu, czy pod zadaszeniem. Łączy je przewód o długości do kilku metrów.

Lampy elewacyjne czy latarnie wyposażone w panele fotowoltaiczne mogą zapewnić efektywne oświetlenie przestrzeni wokół domu. (fot. Aquael)

Redaktor: Małgorzata Kolmus