- Co należy brać po uwagę podczas wyboru pokrycia dachowego?
- Jakie są rodzaje dachówek i czym się charakteryzują?
- Co wyróżnia blachy płaskie i blachodachówki?
- Jakie są rodzaje materiałów bitumicznych?
- Czym możemy pokryć dach płaski?
- Jakie są rodzaje okien dachowych, sposoby ich obsadzania i otwierania?
- W jakie akcesoria dachowe warto zainwestować?
Wybór pokryć dachowych - czym trzeba się kierować?
Zważywszy na bogactwo wyboru materiałów pokryciowych, mogłoby się wydawać, że inwestora nic w tej kwestii nie ogranicza. Niestety, ograniczenia mogą wynikać zarówno z zapisów miejscowego prawa, jak i z właściwości samych materiałów - ich wagi i szczelności.
Po pierwsze, zdarza się, że miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (MPZP) lub decyzja o warunkach zabudowy narzuca kolor pokrycia, np. brązowy lub zbliżony do naturalnej barwy dachówki ceramicznej. Najczęściej określa też kształt i spadek dachu (np. dwuspadowy, o kącie nachylenia 40-45°). Dlatego przed podjęciem decyzji należy zapoznać się z tymi dokumentami.
Drugim ograniczeniem może być waga materiału. Ze względu na nią, pokrycia dzieli się na lekkie i ciężkie. Masa lekkich nie przekracza kilkunastu kg/m2. To blachy (płaskie, blachodachówki) i gonty bitumiczne. Ciężkie, czyli dachówki (ceramiczne i cementowe) oraz sporadycznie stosowane strzecha i łupek, ważą kilkadziesiąt kg/m2.
Jeśli więźbę zaprojektowano pod lekką blachę, jest pewne ryzyko, że konstrukcja będzie zbyt słaba pod dachówkę ceramiczną. Zmiana pokrycia z lekkiego na ciężkie może zatem oznaczać konieczność pogrubienia krokwi czy zmniejszenia odległości między nimi, na co potrzebna jest zgoda konstruktora. Trzecim czynnikiem ograniczającym wybór pokrycia jest jego szczelność. Generalnie należy kierować się zasadą, że im mniejszy kąt nachylenia połaci, tym szczelniejszy materiał trzeba na niej układać. Ten zaś jest tym szczelniejszy, im mniej w nim spoin i połączeń. Dlatego pokrycie z blachodachówki, której arkusz mierzy kilka m2, jest szczelniejsze od tego z dachówek, których na 1 m2 potrzeba kilkanaście.
Za odprowadzenie z konstrukcji dachu wody opadowej i pary wodnej, którym udało się tam dostać, odpowiada zresztą nie tylko pokrycie, ale i znajdujący się pod nim podkład. Czyli izolacja przeciwwodna na ruszcie z łat i kontrłat albo na deskowaniu. To, czy podkładem jest ruszt czy deskowanie, wiąże się z kolei ze sztywnością pokrycia. Dachówki, blachodachówki i blachy profilowane są sztywne i nie potrzebują oparcia na całej swojej powierzchni - pod nie wystarczy ruszt z łat. Dla blach płaskich najczęściej niezbędne jest solidniejsze podparcie w postaci deskowania. Papa i gonty bitumiczne wymagają zaś zawsze jak najrówniejszego podkładu - najlepiej w postaci dużych płyt drewnopochodnych, ewentualnie desek łączonych na pióro i wpust.
Wybierając materiał, warto zwrócić jeszcze uwagę na jego trwałość (odporność na działanie czynników atmosferycznych), na to jak tłumi dźwięki i na łatwość układania, która przełoży się na koszt robocizny.
Rodzaje dachówek i ich charakterystyka
Dachówka ceramiczna to jeden z najdłużej stosowanych i najpopularniejszych materiałów pokryciowych. Jest trwała, bez problemu wytrzyma ponad 100 lat. Podstawowym surowcem do jej produkcji jest glina. Po urobieniu w mieszalniku nadaje się jej odpowiedni kształt, potem wyrób suszy i wypala. Żeby zwiększyć odporność na osadzanie zanieczyszczeń i porosty, powierzchnię pokrywa się warstwą szlachetnej glinki (angobuje) bądź szkliwi (glazuruje).
Kolor dachówek zależy od złoża, z którego pochodzi glina, domieszek oraz od temperatury i czasu wypalania. Dość małe elementy dobrze sprawdzają się przy kryciu dachów o skomplikowanych kształtach, łatwo je też wymienić. Takie pokrycie jest ciężkie - waży do 75 kg/m2. Duża masa ma również dobre strony - dach świetnie tłumi dźwięki, w domu nie słychać uderzających o niego kropli deszczu.
Ceny dachówki ceramicznej nie odbiegają od cen innych materiałów tak wyraźnie, jak kiedyś (zaczynają się od 35-40 zł/m2), lecz koszt dachu wyraźnie podnosi użycie dachówek specjalnych - przyokapowych, końcowych itp. Jedna taka dachówka może kosztować tyle, co 10 zwykłych.
Dachówka betonowa, nazywana również cementową, upowszechniła się w drugiej połowie XX w. (ceramiczna jest znana od tysięcy lat). Obie układa się w ten sam sposób, mają też bardzo podobne wymiary, masę i kształt. Betonowa jest niewiele tańsza od ceramicznej (kosztuje od około 35 zł/m2), a patrząc z dołu na dach, trudno je odróżnić. Produkuje się ją z mieszaniny piasku, cementu i wody. Masa jest dodatkowo barwiona.
Dachówki cementowe pokrywa się farbą akrylową, najczęściej dwukrotnie - przed i po suszeniu. Taka powierzchnia nie jest jednak tak trwała, jak angoba i glazura. Beton jest wrażliwy na działanie kwasów, dlatego wykonanych z niego dachówek lepiej nie stosować w regionach, gdzie padają kwaśne deszcze. Poza tym właściwości użytkowe obu pokryć są zbliżone, choć dach betonowy jest nieco mniej trwały od ceramicznego.
Blacha płaska i blachodachówka - charakterystyka
Blacha płaska to najczęściej produkt ze stali, powlekany jak blachodachówki. Współcześnie rzadko bywa zupełnie płaska - na ogół ma niewielkie przetłoczenia wzdłużne, które usztywniają jej powierzchnię i mają ograniczać tzw. falowanie. Oferowana jest w arkuszach i jako wyrób panelowy. Tnie się ją łatwiej niż blachodachówkę, a odcięte fragmenty można wykorzystać w innym miejscu.
Arkusze lub panele blachy płaskiej układa się prostopadle do okapu i łączy na tzw. rąbek stojący, który może być pojedynczy lub podwójny (ten zaleca się na dachy o nachyleniu mniejszym niż 25°). Rąbki powstają przez zagięcie i wywinięcie sąsiadujących ze sobą arkuszy. Na rynku są też panele z blachy płaskiej montowane w systemie "click", czyli na zatrzask. Blachy płaskie łączone na rąbek rzemieślniczy układa się na deskowaniu, gotowe panele na rąbek także na ruszcie z łat. Mocuje się je za pomocą uchwytów zwanych żabkami, bez przebijania powierzchni.
Za płaską, powlekaną blachę stalową płaci się od 25 zł/m2. Zamożniejsi inwestorzy sięgają także po blachy miedziane i cynkowo- tytanowe. Miedziane są najtrwalsze (przy prawidłowym kryciu trwałość 300 lat!) i najdroższe. W kilka miesięcy po ułożeniu pokrywają się chroniącą je zielonkawą patyną. Tytancynk wytwarza podobną warstwę, gwarantującą odporność na warunki atmosferyczne, przy czym powstaje ona przez około 5 lat.
Blachodachówka to blacha wytłoczona tak, żeby wyglądała jak dachówka. Na oko podobna, waży 10 razy mniej, zamiast kilkudziesięciu - kilka kilogramów. Rdzeń materiału (grubości 0,4-0,5 mm) stanowi zwykle blacha stalowa, rzadziej lżejsza aluminiowa. Pokrywa się ją wielowarstwowymi powłokami ochronnymi, które zwiększają odporność produktu na korozję, działanie promieni UV, zarysowania i uszkodzenia. Od nich zależy trwałość pokrycia. W przypadku solidnego wyrobu, ocenia się ją na ponad 20 lat, niektórzy producenci dają nawet 50 lat gwarancji! Jednak tam, gdzie powłoka zostanie uszkodzona, blacha przerdzewieje po kilku sezonach. Może okazać się zatem wyraźnie mniej trwała od dachówki, co częściowo rekompensują nieco niższe ceny, zaczynające się od 25 zł/m2.
Blachodachówkę sprzedaje się w długich arkuszach (do 8 m), także ciętych na wymiar oraz w wersji panelowej. Panel ma na ogół około 70 cm długości i 120 cm szerokości. Ich transport jest łatwy, montaż szybki, do ułożenia dachu wystarczą dwie osoby. Na skomplikowanych dachach odpadów jest znacznie mniej, niż przy stosowaniu arkuszy. W przeciwieństwie do dachówki blachodachówka nie tłumi odgłosów deszczu - krople wręcz bębnią o pokrycie. Jednak na poddaszach użytkowych zwykle nie jest to bardzo dokuczliwe, bo ocieplająca dach wełna mineralna tłumi dźwięki.
Na rynku jest też droższy i cięższy wariant blachodachówki z posypką mineralną. Ta ma matową, szorstką powierzchnię i przypomina z wyglądu gont. Dobrze tłumi dźwięk kropli uderzających o dach i jest trwała. Sprzedaje się ją w formie niewielkich paneli, kosztuje powyżej 70 zł/m2.
Pokrycia dachowe z materiałów bitumicznych
To papa i gont bitumiczny. Łączy je użycie do produkcji wodoszczelnej masy asfaltowej (bitumu) oraz szczelność, odporność na zmiany temperatury i starzenie. Ponadto niewielki ciężar i łatwość układania.
Papę, jako ostateczne pokrycie, wykorzystuje się dziś jedynie na dachach płaskich, na spadzistych układa się dużo ładniejsze gonty bitumiczne. Czyli kolorowe pasy papy nacięte tak, aby imitowały kształt tradycyjnych gontów. Są elastyczne, bardzo łatwo je przycinać, co daje dużą swobodę ich kształtowania. Świetnie nadają się do wykańczania nietypowych powierzchni, np. wolich oczek. Wymagają jednak pełnego, sztywnego deskowania, często także papy jako podkładu (jeśli spadek dachu jest mniejszy niż 20°). Na ich powierzchnię nanosi się różnego rodzaju posypki, przeważnie mineralne. To od nich zależy kolor dachu.
Trwałość gontów bitumicznych to 20-50 lat, cena zaczyna się koło 30 zł/m2. Układa się je na dachach o nachyleniu od 12°, aż po bardzo strome, nawet z płaszczyznami pionowymi. Ciężar takiego pokrycia wynosi ok. 10 kg/m², łącznie z warstwami podkładowymi może sięgnąć 30 kg/m².
Pokrycia dachów płaskich
Ze względu na niewielki spadek (do 10°, lecz nie mniej niż 3°) dachy płaskie wymagają znacznie większej szczelności pokrycia. Dlatego kryje się je przede wszystkim papą, choć ostatnio na domach jednorodzinnych zaczęto stosować także membrany EPDM (rolowany materiał na bazie kauczuku).
Papa ma trzy warstwy, z których najważniejsza jest nośna - osnowa z welonu albo tkaniny szklanej, folii, ewentualnie włókniny poliestrowej. Od rodzaju i grubości osnowy nasączonej masą bitumiczną zależy, na ile papa jest elastyczna i odporna na rozciąganie. Część wierzchnia - posypka z talku, piasku lub łupków - chroni osnowę przed nagrzewaniem, promieniami UV i uszkodzeniami mechanicznymi. Warstwa spodnia nie dopuszcza do klejenia się zrolowanego materiału.
Kiedyś impregnatem papy była smoła albo asfalt. Dziś jest nim asfalt modyfikowany środkami uszlachetniającymi i uelastyczniającymi (np. elastomerem SBS), co zwiększa żywotność produktu do kilkudziesięciu lat. Takie pokrycie układa się przeważnie jako dwuwarstwowe, przy czym najpierw daje się papę podkładową, potem nawierzchniową (to dwa różne wyroby). Papy dzielą się na klejone, termozgrzewalne (czyli klejone przez roztopienie palnikiem bitumu, znajdującego się na ich spodzie) i samoprzylepne. Cena 1 m2 dobrej papy to przynajmniej 20 zł.
Membrany gumowe EPDM układa się jednowarstwowo. Są dostarczane w rolkach o szerokości nawet do kilkunastu metrów, dzięki czemu cały dach można pokryć jednym arkuszem materiału, bez żadnych połączeń! Membrana jest trwała (żywotność około 50 lat), wytrzymała, odporna na znaczne różnice temperatury i bardzo rozciągliwa. Nie wymaga konserwacji, uszkodzenia naprawia się za pomocą specjalnej taśmy. Klei się ją do podłoża lub obciąża, np. gładkim, okrągłym żwirem (to tzw. balastowy sposób mocowania). Pokrycie dachu tym materiałem wyjdzie drożej od tego z papy.
Rodzaje okien dachowych
Są montowane w połaci dachu i dlatego nazywa się je także połaciowymi. Warto z nich korzystać, bo wpuszczają do wnętrza nawet o 50% więcej światła, niż pionowe okna o tej samej powierzchni. Podstawowym surowcem do produkcji profili okien dachowych jest drewno sosnowe, klejone warstwowo. Na rynku znajdziemy również wyroby z PVC i aluminium.
Okna połaciowe obsadza się na jeden z 3 sposobów:
- na krokwiach - najłatwiej wstawić okno, które mieści się między sąsiednimi krokwiami. Jego szerokość powinna być o 4-5 cm mniejsza od rozstawu belek - kupując stolarkę trzeba znać tę wielkość;
- na łatach - taki montaż stosuje się, gdy szerokość okna jest wyraźnie mniejsza od odległości między krokwiami. Przykręca się je wówczas do łat, zamocowanych do konstrukcji dachu;
- na wymianach - jeżeli szerokość okna jest wyraźnie większa od rozstawu krokwi, jego osadzenie wiąże się z ingerencją w konstrukcję dachu. Część przynajmniej jednej krokwi trzeba wyciąć. Nad i pod otworem na okno, w poprzek krokwi, wstawia się tzw. wymiany, czyli belki przenoszące obciążenia z krokwi przeciętej na nienaruszone.
Ze względu na sposób otwierania, okna dachowe dzieli się na:
- obrotowe - oś obrotu skrzydła znajduje się w połowie wysokości ościeżnicy, i powinna wypadać na poziomie oczu stojącego człowieka. W pozycji otwartej górna część okna odchyla się do wnętrza, pod połać dachową. To wariant najpopularniejszy, najtańszy i najłatwiejszy do umycia;
- wysokoosiowe - oś obrotu jest w ¾ wysokości ościeżnicy, a po otwarciu górna część skrzydła mieści się w grubości połaci dachowej. Stosuje się w nich siłowniki, wspomagające unoszenie skrzydła, co podnosi również ich cenę;
- uchylne - oś obrotu mają w górnej krawędzi ramy. Trudno je umyć - żeby było łatwiej, montuje się dwa obok siebie. W oknach uchylnych instalowane są sprężyny lub siłowniki, uniemożliwiające ich przypadkowe zamknięcie;
- uchylno-obrotowe - o dwóch osiach obrotu, w połowie wysokości ościeżnicy do obracania o 180° do mycia i w górnej krawędzi do uchylania o kąt 35-45°. Są najbardziej skomplikowane konstrukcyjnie i najdroższe.
Producenci oferują ponadto okna:
- kolankowe - tak naprawdę to dwa okna: umieszczone w ściance kolankowej fasadowe i połaciowe w dachu;
- balkonowe - składające się z dwóch części: dolnej, która po otwarciu staje się balustradą i górnej, zmieniającej się w daszek. Montuje się je w dachach bez ścianki kolankowej, o kącie nachylenia 40-50°;
- wyłazy dachowe - otwierające się na bok. Mają umożliwić bezpieczne i wygodne wyjście na dach. Zwykle obsadza się je w pobliżu komina.
Wybór konkretnego okna zależy od upodobań inwestorów i od kąta nachylenia połaci dachowej. Okna obrotowe zaleca się do dachów o nachyleniu 15-90°, wysokoosiowe 20-65°, uchylno-obrotowe 15-55°. W dachach zbliżonych do płaskiego (0-15°) okna połaciowe też można montować, korzystając ze specjalnego kołnierza.
Do kąta nachylenia połaci dopasowuje się również wysokość okna. Im mniejszy, tym ma być wyższe/dłuższe. Jego dolna krawędź powinna znajdować się 100 do 130 cm nad podłogą - tak, aby można przez nie wyglądać i aby łatwo się je otwierało.
Trzeba też pamiętać, że latem okna połaciowe mogą powodować przegrzewanie się pomieszczeń. Dlatego warto od razu rozważyć zakupienie żaluzji lub rolet - najlepiej zewnętrznych.
Ceny typowych okien dachowych zawierają się w przedziale od 500 do 2000 zł.
Akcesoria dachowe - rodzaje
Wierzchnią warstwę dachu uzupełniają liczne akcesoria. Ich zadaniem jest zwiększenie jego szczelności i trwałości, zapewnienie wentylacji, bezpiecznej komunikacji, zabezpieczenie przed ptakami, wreszcie dekorowanie. Dzieli się je na kilka grup: obróbki, elementy wentylacyjne, stopnie i ławy kominiarskie, płotki przeciwśnieżne, ozdoby.
Obróbki blacharskie mają kluczowe znaczenie dla szczelności pokrycia. Wymagają ich kominy, kalenice, kosze, okapy, okna, wyłazy dachowe. Do niedawna większość z nich dekarze przygotowywali na budowie z płaskiej blachy. Dziś gotowe obróbki, tworzące z pokryciem system dachowy, producenci wytwarzają w fabrykach.
Najpopularniejsze z nich to:
- wiatrownice - umieszczane na szczytowych krawędziach połaci;
- pasy nadrynnowe - chroniące deskę czołową okapu przed deszczem oraz promieniowaniem UV;
- gąsiory dachowe - układane w kalenicy lub narożach dachowych;
- rynny koszowe - które zbierają wodę opadową ze styku dwóch połaci.
Elementy wentylacyjne to taśmy, kominki, specjalne dachówki. Większość dachów wykonuje się bowiem jako wentylowane, czyli takie, w których powietrze, przepływając pod pokryciem, usuwa wilgoć z połaci dachowych. Aby wentylacja była skuteczna, w okapie i kalenicy umieszcza się specjalne taśmy. W dachach o skomplikowanym kształcie, gdzie lukarny, kominy czy okna dachowe przerywają ciągłość szczelin wentylacyjnych, stosuje się dodatkowo kominki i dachówki wentylacyjne.
Stopnie kominiarskie umożliwiają bezpieczne poruszanie się po stromych połaciach i chronią pokrycie przed zniszczeniem podczas robót na dachu. Montaż tego rodzaju wyposażenia jest konieczny - kanały kominowe trzeba regularnie czyścić.
Płotki i drążki przeciwśnieżne chronią rynny przed zniszczeniem przez zsuwający się z dachu śnieg i lód. Zabezpieczają też ludzi stojących na dole. Akcesoria ozdobne, w kształcie dekoracyjnych szpiców albo figurek zwierząt (kota, koguta) zwykle zamykają z dwóch stron kalenicę.
Janusz Werner
fot. otwierająca: Blachotrapez
Dodaj komentarz