Najważniejszym trendem w budownictwie jednorodzinnym jest dziś energooszczędność. Dlatego okna coraz lepiej chronią przed ucieczką ciepła. Wspomagają je w tym osłony okienne, np. zewnętrzne rolety, których zadaniem jest także ochrona przed upałem. Inwestorzy sprawdzają jeszcze izolacyjność akustyczną stolarki, i jak długo powstrzyma włamywacza. A ponieważ jesteśmy coraz wygodniejsi, okna wyposaża się w automatykę.
Janusz Werner
Data publikacji: 2023-05-09
Data aktualizacji: 2023-05-09
Najważniejszym zadaniem okien jest wpuszczanie naturalnego światła do budynku. Jednocześnie są one, jak ściany i dach, przegrodami zewnętrznymi, muszą zatem izolować od wpływu zimna, deszczu, wiatru, hałasu. Wybierając stolarkę, porównujemy jej kluczowe parametry: izolacyjność cieplną, akustyczną, odporność na włamanie. Warto też zwrócić uwagę na dwa kolejne współczynniki: przepuszczalności energii słonecznej i przepuszczalności światła.
Infografika: Na co zwracać uwagę, wybierając okna?
Jaki parametr okna jest najważniejszy?
Współczesne okno ma być przede wszystkim ciepłe, czyli ma uniemożliwiać ciepłu ucieczkę z budynku. Jego izolacyjność termiczną opisuje współczynnik przenikania ciepła Uw, który pokazuje, jak dużo ciepła ucieka przez nie wskutek różnicy temperatury wewnątrz i na zewnątrz pomieszczenia. Zgodnie z przepisami, wartość Uw okna pionowego nie może przekraczać 0,9 W/(m²·K). Do niedawna o takiej stolarce mówiono energooszczędna, dziś to standard.
Warto zauważyć, że każdy z dwóch podstawowych elementów, z których składa się okno - czyli rama i przeszklenie - ma inną przenikalność cieplną. Przenikalność przeszklenia Ug jest mniejsza od przenikalności profilu Uf. Przeszklenie jest zatem cieplejszym elementem okna. Wypadkową Ug i Uf jest Uw, czyli współczynnik przenikania ciepła całego okna. To ten parametr, wyliczony odnośnie konkretnego produktu, a nie okna referencyjnego, powinien interesować inwestora. Co istotne, takie samo przeszklenie może trafić do ramy wykonanej z dowolnego materiału, więc różnice między oknami wynikają przede wszystkim z właściwości profili oraz proporcji powierzchni ram i przeszklenia.
Jakie okna wybrać do domu w głośnym otoczeniu?
Izolacyjność akustyczną stolarki określa współczynnik Rw wyrażany w decybelach (dB). Im wyższy, tym okno lepiej tłumi dobiegające z zewnątrz hałasy. Standardowe okna mają Rw między 30 i 34 dB. W budynkach położonych przy ruchliwej ulicy, albo od strony sąsiada, który trzyma głośne psy, czy choćby w sypialni, przyda się stolarka o współczynniku wyższym, np. 40 dB.
Okna o podwyższonej izolacyjności akustycznej przydadzą się w sypialni. (fot. MS więcej niż OKNA)
Okno antywłamaniowe, czyli jakie?
Czas, przez jaki okno stawia opór włamywaczowi, zależy od zastosowanych okuć i przeszklenia oraz zabezpieczeń dodatkowych. Trzeba mieć świadomość, że tzw. okna antywłamaniowe nie powstrzymają przestępcy, jedynie utrudnią mu wejście do środka.
Elementem okuć są rolki ryglujące, zwane grzybkami, które po zamknięciu skrzydła blokują się w zaczepach na ościeżnicy. Im więcej takich zaczepów na obwodzie okna, tym trudniej je wyważyć.
Opór włamywaczom ma stawiać również przeszklenie, dlatego w modelach antywłamaniowych montuje się szyby, laminowane kilkoma warstwami folii. Takie szkło bardzo trudno jest wybić - nawet stłuczone zostanie w ramie.
Polska Norma wyróżnia 6 klas odporności na włamanie (od RC1 do RC6). Stolarka w trzech najniższych klasach stawia opór tylko niezbyt dobrze przygotowanemu złodziejowi. Klasa druga i trzecia powstrzymają go przez 3 do 5 minut, pod warunkiem, że nie ma specjalistycznych narzędzi (może mieć śrubokręt albo scyzoryk). Przy wyższych klasach doświadczony włamywacz, wyposażony w łom, siekierę, albo wiertarkę, sforsuje okno w maksymalnie 20 minut. W domach jednorodzinnych zwykle nie montuje się produktów klas wyższych niż RC3.
Im więcej takich grzybków na obwodzie okna, tym trudniej je wyważyć. (fot. MS więcej niż OKNA)
Co to jest szyba zespolona?
Dziś przeszklenie to szyba zespolona (zwana też pakietem szybowym), składająca się z co najmniej dwóch tafli szkła, oddalonych od siebie o kilkanaście mm. Przestrzeń między nimi jest szczelnie zamknięta i wypełniona gazem, przeważnie argonem. W cieplejszej stolarce stosuje się pakiety trzy- i czteroszybowe, tafle szkła pokrywają powłoki niskoemisyjne, zaś komory między nimi wypełnia np. droższy krypton. Co umożliwia uzyskanie współczynnika Ug (czyli przenikalności cieplnej przeszklenia) na poziomie 0,5 W/(m²·K).
Okna z trzema szybami spełniają Warunki Techniczne 2021, ale są droższe. Dlatego producenci wciąż oferują modele z pakietami dwuszybowymi o Uw około 1 W/(m²·K). Nie są one tak ciepłe, lecz wyraźnie lepsze od starych.
Dwukomorowy pakiet z trzema szybami to dziś standard. (fot. Awilux/Schüco)
Co opisują współczynniki Lt i G?
Zwiększając, celem poprawienia ciepłochronności, liczbę komór i grubość przeszklenia, zmniejszamy przeźroczystość okna i ograniczamy dostęp światła do wnętrza. Dlatego warto zwrócić uwagę na jeszcze dwa parametry szklenia.
Pierwszy to współczynnik przepuszczalności światła Lt, pokazujący jaka część docierającego do szyby światła słonecznego zostanie przez nią wpuszczona do wnętrza. Jego wartość podaje się w procentach, a im jest wyższa, tym w pomieszczeniu będzie jaśniej. Dobrze, gdy współczynnik Lt wynosi ponad 70%. Kolejnym parametrem jest współczynnik przepuszczalności energii słonecznej g. Opisuje on, jaka część docierającej do okna energii słonecznej przeniknie do środka. Przeważnie g oscyluje koło 60%. Jeżeli zależy nam na ograniczeniu kosztów ogrzewania, powinien być jak najwyższy. Jednak im lepsza przepuszczalność energii słonecznej, tym większe ryzyko przegrzania pomieszczeń w lecie.
Jakie profile okienne są najpopularniejsze?
Ramy okienne produkuje się zwykle z tworzywa (PVC), drewna, ewentualnie aluminium. Najpopularniejsze i najtańsze są ramy plastikowe. Większość firm wytwarza je z gotowych profili, kupowanych u jednego z dużych dostawców.
Ich ciepłochronność wiąże się przede wszystkim z głębokością profilu, a nie z liczbą komór. Podstawowe profile mają głębokość 70 mm i 5 komór. Cieplejsze pakiety trzyszybowe trafiają do ram o głębokości 80-90 mm (komór mamy wówczas np. 7). Na izolacyjność cieplną wyrobu z PVC wpływa także materiał, z którego wykonano wzmocnienie usztywniające ramę. Najczęściej jest to stal, w wersjach energooszczędnych stosuje się kształtowniki z tworzyw sztucznych lub włókien szklanych. Niekiedy komory wypełnia się materiałem izolacyjnym.
Okna z PVC nie wymagają w zasadzie żadnych zabiegów pielęgnacyjnych, wystarczy je myć.
Najpopularniejsze są okna z PVC. (fot. Veka)
Czym współczesne okna drewniane różnią się od produkowanych dawniej?
Okna drewniane wytwarza się z drewna drzew iglastych: sosny, świerku, modrzewia oraz z dębu, ewentualnie z gatunków egzotycznych, jak meranti i mahoń. Ramy są klejone warstwowo i łączone na mikrowczepy, dzięki czemu produkt nie wypacza się tak, jak te produkowane kiedyś z litego drewna.
Do niedawna podstawowa głębokość profilu wynosiła 68 mm, cieplejsze mają do 92 mm. Inwestorzy cenią ten materiał, bo jest naturalny. Takie ramy są też sztywniejsze od tworzywowych, co jest istotne w przypadku dużych okien tarasowych. Niestety, są również droższe i cięższe. I wymagają konserwacji - co kilka lat należy je przeszlifować i pomalować.
Profile drewniane są sztywniejsze od tych z PVC, co jest istotne w przypadku dużych przeszkleń. (fot. Pozbud)
Jakie zalety mają okna aluminiowe?
Ciepły profil aluminiowy powstaje z dwóch metalowych kształtowników, połączonych wkładką termiczną z tworzywa (np. poliamidu wzmacnianego włóknem szklanym). Ma budowę trzy- lub czterokomorową, środkową komorę wypełnia dodatkowo pianka polimerowa.
Profile z aluminium cechuje najwyższa (wśród materiałów, z których produkuje się okna) stabilność. Są lekkie i wytrzymałe, co czyni z nich najlepszy materiał do obsadzania dużych i ciężkich przeszkleń. W typowej ramie można zamontować antywłamaniowe pakiety szklane ważące 50-60 kg/m2.
Aluminium jest też bardzo podatne na formowanie, więc wytwarzane z niego okna mogą mieć rozmaite kształty - prostokątne, okrągłe, łukowe. Dzięki wspomnianej stabilności i wytrzymałości, profil może być wyjątkowo wąski - patrząc na okno, zobaczymy głównie duże przeszklenie, prawie bez ramy.
Niestety, okna aluminiowe są najdroższe, dlatego rzadko trafiają do domów jednorodzinnych.
Ramy z aluminium mogą być tak wąskie, że prawie ich nie widać. (fot. Aliplast)
Co to są okucia?
To trzeci, podstawowy element okna. Odpowiadają za jego pracę - sposób otwierania i zamykania (rozwierne, uchylne, uchylno-rozwierne, uchylno-odstawno-rozwierne), wpływają na szczelność oraz odporność na włamanie. Najpopularniejsze są okucia obwodowe, rozmieszczone na całym obwodzie skrzydła. Po zamknięciu dociskają je równomiernie do ościeżnicy, co gwarantuje szczelność i zapobiega odkształceniom profilu. Mechanizm ryglujący, uruchamiany przez obrócenie klamki, jest konstrukcyjnie połączony z zawiasami. Liczba punktów blokowania skrzydła w ościeżnicy wiąże się z rozmiarami okna i warunkuje jego odporność na włamanie.
Okucia przesądzają o sposobie otwierania okna: rozwierne pozwalają szeroko otworzyć skrzydło, uchylne je odchylić. Najpopularniejsze - uchylno-rozwierne umożliwiają jedno i drugie.
Inne okucia występują w dużych oknach przesuwnych, ważących nawet kilkaset kilogramów. Są one powszechnie wykorzystywane w wyjściach na taras i dlatego nazywa się je drzwiami tarasowymi. W oknie uchylno-przesuwnym PSK otwarcie polega na odsunięciu skrzydła od ościeżnicy i przesunięciu go równolegle do płaszczyzny ramy. To okno można również uchylić. W modelach podnoszono-przesuwnych HST skrzydło ruchome, po przekręceniu klamki, nieznacznie unosi się (o kilka mm), po czym przesuwamy je za stałe.
Okucia odpowiadają za pracę okien i ich zabezpieczenie antywłamaniowe. (fot. Winkhaus)
Co to są fiksy?
Istnieją też okna bez okuć - to przeszklenia stałe, czyli fiksy. Pakiet szybowy jest montowany w ościeżnicy, a okna nie da się otworzyć. Takie rozwiązanie pojawia się powszechnie w witrynach sklepowych, w domach jednorodzinnych warto je zastosować we wnętrzach, w których jest kilka okien i wtedy, kiedy nie będzie problemów z umyciem ich z zewnątrz, np. na parterze. Fiksy są bowiem tańsze i szczelniejsze.
Jaki montaż zalecają specjaliści?
Prawidłowy montaż stolarki jest równie ważny, jak jej parametry. Niefachowe obsadzenie okien sprawi, że pieniądze wydane na lepszy produkt zostaną zmarnowane.
Okna kotwi się do muru, a przestrzeń między ścianą i ościeżnicą jest wypełniana pianką poliuretanową, która dobrze izoluje termicznie i akustycznie. W zalecanym obecnie montażu warstwowym (szczelnym) piana jest zabezpieczana od wewnątrz taśmą paroszczelną, od zewnątrz wodoodporną taśmą paroprzepuszczalną. W ten sposób powstają trzy warstwy - paroizolacyjna, która zapobiega wnikaniu w pianę wilgoci z domu, termoizolacyjna i paroprzepuszczalna, której zadaniem jest ochrona piany przed opadami i jednocześnie umożliwienie dyfuzji pary wodnej.
Montaż warstwowy okna
Zdaniem specjalistów, szczelność połączenia wykonanego tym sposobem jest blisko dwa razy większa, niż w przypadku metody tradycyjnej.
W zalecanym montażu warstwowym pianę zabezpiecza się od zewnątrz wodoodporną taśmą paroprzepuszczalną. (fot. Soudal)
Czym okno dachowe różni się od pionowego?
Elementem, który odróżnia okno połaciowe od fasadowego jest kołnierz uszczelniający z blachy aluminiowej. W zestawie ze specjalnym fartuchem umożliwia prawidłowe odprowadzanie wody opadowej.
W stosowanych w oknach dachowych szybach zespolonych, na zewnątrz daje się szkło hartowane, odporne na uderzenia. Musi przecież przetrwać nawałnice, grad, obciążenie śniegiem.
Zgodnie z przepisami, współczynnik przenikania ciepła Uw ma wynosić w przypadku okna połaciowego maksymalnie 1,1 W/(m2·K). Na rynku znajdziemy nawet produkty o Uw = 0,6, są jednak dużo droższe.
Okna dachowe też mają być ciepłe, dla przykładu to ma pakiet 4-szybowy i współczynnik Uw na poziomie 0,6 W/(m2·K). (fot. Fakro)
Do produkcji okien dachowych wykorzystuje się drewno klejone warstwowo, zwykle sosnowe. Taki materiał nie paczy się i ma dużą wytrzymałość. Rama pokrywana jest bezbarwnym lakierem akrylowym albo białym poliuretanowym, o podwyższonej odporności na wilgoć. Do pomieszczeń wilgotnych (łazienka, pralnia), polecane są okna z ramami z wielokomorowych profili PVC, usztywnionych stalą. Profile PVC występują w kolorze białym, wykańcza się je również okleiną imitującą drewno.
Zewnętrzną część ramy, bez względu na materiał, z którego ją wykonano, zabezpiecza osłona z blachy, przeważnie aluminiowej, rzadziej miedzianej lub cynkowo-tytanowej.
Z czego wynika popularność okien dachowych?
Okna dachowe, nazywane również połaciowymi, pojawiły się w Polsce w latach 90. ubiegłego wieku. I od razu stały się bardzo popularne, bo razem z wełną mineralną, nowoczesnymi membranami dachowymi i płytami gipsowo-kartonowymi, umożliwiły zamianę strychów-graciarni w funkcjonalne pomieszczenia - sypialnie, łazienki...
Oczywiście, przestrzeń pod skośnym dachem i wcześniej można było doświetlić oknem fasadowym, umieszczonym w ścianie szczytowej lub w lukarnie. Ale światło z przeszkleń w ścianach szczytowych nie dociera w głąb poddasza, zaś budowa lukarny jest (w porównaniu z obsadzeniem okna dachowego) droga i skomplikowana. Co więcej, prawo wymaga, żeby w pomieszczeniach przeznaczonych na stały pobyt ludzi powierzchnia okien była równa co najmniej 1/8 powierzchni podłogi. Ulokowanie stolarki w połaci dachu umożliwia spełnienie tego warunku.
Okna dachowe planuje się przy małym i dużym spadku dachu, znaczenia nie ma też rodzaj pokrycia ani konstrukcja więźby. Dodatkowym plusem jest to, że wpuszczają do wnętrza nawet o 50% więcej światła, niż pionowe o tej samej powierzchni.
Okna dachowe umożliwiły zagospodarowanie nieużywanych wcześniej strychów. (fot. Velux)
Jakie mamy rodzaje okien dachowych?
Ze względu na sposób otwierania okna dachowe dzieli się na:
obrotowe - z osią obrotu skrzydła w połowie wysokości ościeżnicy (powinna wypadać na poziomie oczu stojącego człowieka). W pozycji otwartej górna część okna opuszcza się do wnętrza poddasza, pod połać dachową. Jeśli osadzono je nisko, trzeba uważać, żeby nie uderzyć się w głowę. Ten rodzaj jest najpopularniejszy i najtańszy;
wysokoosiowe/o podwyższonej osi obrotu - oś obrotu jest w ¾ wysokości ościeżnicy, a po otwarciu górna część skrzydła mieści się w grubości połaci dachowej. Stosuje się w nich siłowniki, wspomagające unoszenie skrzydła, co podnosi ich cenę;
uchylne - z osią obrotu w górnej krawędzi ramy. Trudno je myć - żeby było łatwiej, trzeba montować dwa obok siebie. W oknach uchylnych montuje się sprężyny lub siłowniki, uniemożliwiające ich przypadkowe zamknięcie;
uchylno-obrotowe - mają dwie osie obrotu, w połowie wysokości ościeżnicy do obracania o 180º i w górnej krawędzi do uchylania o kąt 35-45°. Są najbardziej skomplikowane i najdroższe.
Na rynku są także okna:
kolankowe - to tak naprawdę dwa okna: fasadowe, umieszczane w ściance kolankowej i połaciowe;
balkonowe - składające się z dwóch części: dolnej, która po otwarciu staje się balustradą i górnej, zmieniającej się w daszek. Montuje się je w dachach bez ścianki kolankowej, o kącie nachylenia 40-50º;
otwierane na bok wyłazy dachowe, które umożliwiają bezpieczne i wygodne wyjście na dach. Zwykle sytuuje się je w pobliżu komina.
O czym warto pamiętać przy wyborze okien dachowych?
Wysokość okna dopasowuje się do kąta nachylenia połaci. Im jest mniejszy, tym ma być wyższe. Przeszklenie powinno umożliwiać kontakt wzrokowy ze światem zewnętrznym zarówno osobie stojącej, jak i siedzącej. Dolna krawędź okna ma się znajdować 100-130 cm nad podłogą - tak, aby można było przez nie wyglądać i żeby otwieranie nie sprawiało trudności. Klamka może być na dole lub u góry skrzydła. W tym drugim wariancie nie powinna być wyżej niż 180-200 cm nad podłogą.
Okna połaciowe można montować pojedynczo, w parach i w zestawach - rzędami czy jedno nad drugim.
Żeby uzyskać równomierne doświetlenie wnętrza, lepiej zamontować dwa, trzy okna w różnych punktach, niż jedno duże o takiej powierzchni, jak kilka mniejszych.
Montaż zbyt wielu okien dachowych będzie skutkował przegrzewaniem się pomieszczeń na poddaszu latem i ich wychładzaniem podczas mrozów. Dlatego warto rozważyć założenie żaluzji lub rolet, najlepiej zewnętrznych.
Okna połaciowe mogą powodować przegrzewanie się pomieszczeń, dlatego warto wyposażyć je w osłony przeciwsłoneczne. (fot. Velux)
Jakie osłony okienne są najpopularniejsze?
Zewnętrzne rolety, które latem chronią przed słońcem i upałem, a zimą pozwalają ograniczyć wydatki na ogrzewanie. Jeżeli są opuszczone - stanowią zabezpieczenie antywłamaniowe i barierę dla hałasu. W zasadzie przejęły zadania stosowanych kiedyś okiennic. Przy czym obecnie montuje się je nie tylko na oknach pionowych, lecz także na dachowych.
Ruchomym elementem rolet jest pancerz, zbudowany z pionowych profili, zwykle metalowych. Tradycyjnie opuszczano i podnoszono go ręcznie, korzystając ze zwijacza z taśmą lub linką, bądź - w przypadku większych pancerzy - z mechanizmu korbowego. Dziś rolety coraz częściej porusza silnik elektryczny, ponieważ ręczna obsługa takich, których pancerz ma ponad 3 m2, jest po prostu niewygodna.
Ze względu na sposób montażu, dzieli się je na elewacyjne, naokienne, nakładane, do zabudowy i nadprożowe (nazewnictwo może się różnić w zależności od producenta). Dla inwestora ma to znaczenie o tyle, że dwa ostatnie rodzaje da się założyć tylko na etapie stanu surowego.
Zewnętrzne rolety chronią przed upałem, chłodem, hałasem i złodziejami. (fot. Krispol)
Czym żaluzje fasadowe różnią się od rolet?
Fasadowe żaluzje montuje się na ogół pod tynkiem, do górnej ramy okna lub nad nim. Chronią przed słońcem i zabezpieczają dom przed nadmiernym nagrzewaniem, w czym są podobne do rolet. Ale w przeciwieństwie do nich pozwalają w większym zakresie regulować dopływ światła. Ich aluminiowe lamele można nie tylko podnieść lub opuścić, ale także ustawić pod różnym kątem i dzięki temu mniej lub bardziej zaciemnić wnętrze. Opuszczone i ustawione poziomo zapewniają prywatność i jednocześnie widok na otoczenie.
Żaluzje fasadowe umożliwiają regulowanie dopływu światła do wnętrza. (fot. Aluprof)
Dlaczego w oknach pojawiła się automatyka?
Jako pierwsze zautomatyzowano okna dachowe. I nie należy się dziwić - niekiedy montuje się je bardzo wysoko (nad salonem z antresolą, klatką schodową), gdzie bez drabiny nie ma do nich dostępu. Automatyczne otwieranie i zamykanie jest w takim przypadku niezastąpione.
Utrudniony dostęp do wysoko umieszczonych okien połaciowych? Automatyka jest tu niezastąpiona. (fot. Fakro)
Zdalnie sterowane okno połaciowe nie różni się specjalnie od tego bez elektroniki. Wszystkie mechanizmy (silnik, sterownik, czujnik deszczu) są ukryte w jego konstrukcji.
Gdy idzie o okna fasadowe, to elektryczne napędy znajdują zastosowanie przede wszystkim w dużych, przesuwnych i podnoszono-przesuwnych drzwiach tarasowych. Tu przyczyną jest znaczna waga skrzydła - dochodząca do 400 kg.
W dużych oknach przesuwnych i podnoszono-przesuwnych napęd instaluje się ze względu na ich znaczną wagę. (fot. Siegenia)
Elektryczny napęd da się założyć w stolarce wykonanej z każdego materiału: PVC, drewna, aluminium. Przewody i silniki ukrywa się zwykle wewnątrz profilu, co sprawia, że modele sterowane elektrycznie mają grube ramy. Napęd można ukryć także we wnęce w posadzce. W domu inteligentnym, wyposażonym w stację pogodową, okna tarasowe mogą zamykać się samoczynnie, np. z powodu deszczu.
Redaktor: Janusz Werner fot. otwierająca: MS więcej niż OKNA
Dziennikarz z przeszło 25-letnim doświadczeniem w mediach drukowanych i elektronicznych. W Budujemy Dom od blisko dekady. Na budowach bywa tak często, jak w redakcji. Autor tekstów poradnikowych i publicystycznych, także porad prawnych. Nadąża za zmianami w największych programach pomocowych dla inwestorów indywidualnych: w Czystym Powietrzu, Moim Prądzie, Mojej Wodzie...
Skomentuj
