Kompresor olejowy czy bezolejowy - który wybrać?

Jak działają kompresor olejowy i bezolejowy?

Zarówno kompresor olejowy, jak i bezolejowy opierają swoje działanie na tej samej zasadzie sprężania powietrza. Większość popularnych modeli to sprężarki tłokowe - wewnątrz cylindra porusza się tłok, który zasysa powietrze i wtłacza je do zbiornika, zwiększając ciśnienie. Dzięki temu w zbiorniku gromadzi się sprężone powietrze, gotowe do wykorzystania przy różnych pracach (np. do zasilania narzędzia pneumatycznego czy dyszy do pompowania). Proces ten przebiega identycznie w obu typach kompresorów, różnica tkwi w sposobie smarowania i materiałach konstrukcyjnych tłoka.

• Kompresor olejowy - w tym urządzeniu elementy ruchome, przede wszystkim tłok i cylinder, są smarowane olejem. Olej krąży w sprężarce podobnie jak w silniku spalinowym: tworzy film olejowy redukujący tarcie, uszczelnia przestrzeń między pierścieniami tłokowymi a cylindrem oraz pomaga chłodzić pracujące części. Dzięki smarowaniu, tłok porusza się płynnie, a zużycie części jest mniejsze. Sprężarka olejowa musi być jednak utrzymywana w odpowiedniej pozycji podczas pracy (zazwyczaj pionowo), aby układ smarowania działał prawidłowo.
• Kompresor bezolejowy - w tym przypadku nie stosuje się oleju do smarowania tłoka. Zamiast tego konstrukcja wykorzystuje materiały o bardzo niskim współczynniku tarcia (np. powłoki teflonowe na tłoku lub specjalne tworzywa na pierścieniach). Tłok „na sucho” wsuwa się i wysuwa w cylindrze, generując minimalne tarcie bez potrzeby oleju. Sprężone powietrze nie ma kontaktu z żadnymi środkami smarnymi, dzięki czemu jest całkowicie czyste, pozbawione cząstek oleju. Ta technologia upraszcza budowę urządzenia - odpada układ olejowy - ale jednocześnie stawia wyższe wymagania materiałom, które muszą wytrzymywać obciążenie bez stałego smarowania.

W praktyce oba rodzaje kompresorów działają bardzo podobnie z punktu widzenia użytkownika: włączamy urządzenie, silnik elektryczny napędza tłok sprężający powietrze, a w zbiorniku rośnie ciśnienie. Różnice ujawniają się w trakcie eksploatacji, wpływając na wydajność, wymagania serwisowe i zakres zastosowań poszczególnych modeli.

Czym jest kompresor olejowy?

Kompresor olejowy to sprężarka tłokowa zaprojektowana z systemem smarowania olejem. W praktyce oznacza to, że urządzenie posiada misę olejową lub układ rozbryzgowy, w którym specjalny olej sprężarkowy smaruje cylindry i mechanizmy wewnętrzne. Taki kompresor podczas pracy stopniowo zużywa olej, dlatego wymaga jego okresowej kontroli i dolewania lub wymiany co pewien czas.

Sprężarki olejowe są powszechnie spotykane w profesjonalnych zastosowaniach. Warsztaty samochodowe, zakłady wulkanizacyjne, zakłady ślusarskie czy stolarnie często korzystają właśnie z kompresorów olejowych. Dlaczego? Ponieważ cechują się one wysoką wydajnością i trwałością. Dzięki ciągłemu smarowaniu i chłodzeniu olejem, taki kompresor może pracować nieprzerwanie przez dłuższy czas bez przegrzania. Ciągła praca pod obciążeniem to domena modeli olejowych - pozwalają na użycie sprężarki w trybie ciągłym, co jest niezbędne przy intensywnych zadaniach (np. malowanie dużych powierzchni, praca z narzędziami pneumatycznymi w toku całego dnia roboczego).

Warto zaznaczyć, że kompresory olejowe zazwyczaj wyposażone są w większe zbiorniki na sprężone powietrze (często 24 litry, 50 litrów, a w profesjonalnych warsztatach nawet 100-200 litrów). Duży zbiornik oznacza, że urządzenie może zmagazynować sporą ilość powietrza pod wysokim ciśnieniem, co zapobiega zbyt częstemu włączaniu się sprężarki i spadkom ciśnienia podczas pracy. Wysoka pojemność zbiornika oraz mocny silnik idący w parze z kompresorem olejowym sprawiają, że jest on gotów sprostać wymagającym zadaniom, zapewniając stabilne ciśnienie i odpowiednią ilość powietrza nawet przy równoległym zasilaniu kilku narzędzi.

Należy pamiętać, że tradycyjny kompresor olejowy to często konstrukcja o większych gabarytach i masie. Miski olejowe, masywniejszy blok sprężarki i większy zbiornik czynią go cięższym od porównywalnego modelu bezolejowego. Producenci wychodzą jednak naprzeciw potrzebom mobilności, dlatego niemal wszystkie większe kompresory olejowe wyposażane są w wygodne kółka transportowe oraz uchwyty do przetaczania. Dzięki temu nawet cięższy sprzęt można przemieścić w obrębie warsztatu czy garażu.

Podsumowując, kompresor olejowy to solidne „serce” każdego warsztatu: wydajny, trwały i zdolny do ciężkiej pracy, ale wymagający odpowiedniej troski (regularnego serwisu) i nieco mniej poręczny przy częstym przenoszeniu. Sprawdza się znakomicie tam, gdzie priorytetem jest moc i niezawodność podczas długotrwałego użytkowania.

Kompresor olejowy z napędem paskowym, fot. Grupa Topex (Neo Tools). 

Czym jest kompresor bezolejowy?

Kompresor bezolejowy to sprężarka tłokowa skonstruowana tak, by pracować bez potrzeby smarowania olejem. Jego tłok i cylinder wykonane są z materiałów samosmarujących lub o bardzo niskim tarciu - na przykład z kompozytów lub metalu pokrytego teflonem. Dzięki temu urządzenie dostarcza sprężonego powietrza absolutnie wolnego od cząstek oleju, co jest kluczowe w wielu zastosowaniach wymagających czystości medium.

Sprężarki bezolejowe zostały opracowane z myślą o zadaniach, gdzie nawet śladowe ilości oleju w powietrzu są niedopuszczalne. Tego typu kompresory są standardem w branży medycznej (np. w gabinetach stomatologicznych do zasilania narzędzi dentystycznych), w przemyśle farmaceutycznym i spożywczym, a także w laboratoriach - wszędzie tam, gdzie higiena i czystość sprężonego powietrza mają znaczenie krytyczne. W warunkach domowych i amatorskich również docenia się tę cechę: np. przy malowaniu natryskowym mebli czy dekoracji kompresorem bezolejowym ryzyko zanieczyszczenia farby olejem jest praktycznie zerowe.

Kompresory bezolejowe są zazwyczaj prostsze w obsłudze i utrzymaniu. Skoro nie ma oleju, odpada konieczność jego wymiany, dolewania, kontrolowania szczelności układu smarowania czy wymiany filtrów olejowych. Obsługa sprowadza się często do podstawowych czynności, takich jak dbanie o czystość wlotu powietrza (filtra powietrza) i okresowe opróżnianie zbiornika z kondensatu (wody). Brak oleju oznacza też brak odpadów w postaci zużytego oleju czy zaolejonej wody kondensacyjnej - kompresor bezolejowy jest zatem bardziej przyjazny środowisku i czystszy w eksploatacji.

W praktyce, modele bezolejowe są często lekkie i kompaktowe. Zredukowanie układu smarowania pozwala konstruktorom oszczędzić na masie, a wiele kompresorów bezolejowych to urządzenia o mniejszych zbiornikach (np. 6, 12 czy 24 litry), przeznaczone do krótkotrwałych, doraźnych prac. Ich niewielkie gabaryty i waga sprawiają, że to sprzęt chętnie wybierany przez domowych majsterkowiczów - łatwo go przenosić, schować pod stołem w warsztacie czy nawet przewieźć w bagażniku samochodu na działkę. Mobilność i poręczność to zdecydowany atut kompresorów bezolejowych.

Trzeba jednak podkreślić, że brak oleju jako smaru wpływa na pewne ograniczenia. Kompresor bezolejowy nie lubi długotrwałej, ciągłej pracy. Ponieważ nie ma oleju, który chłodziłby i zmniejszał tarcie podczas pracy, takie urządzenie szybciej się nagrzewa. Większość modeli bezolejowych wymaga regularnych przerw w pracy, by ostygnąć - producent w instrukcji zwykle określa zalecany cykl pracy (np. 15 minut pracy, potem 10 minut przerwy). Długotrwałe przeciążanie może skutkować szybszym zużyciem elementów tłokowych (ścieranie powłoki teflonowej, przegrzewanie się uszczelek). Dlatego trwałość kompresora bezolejowego pod ciągłym obciążeniem jest mniejsza niż jego olejowego odpowiednika. Do intensywnych, profesjonalnych zadań olejowa sprężarka wciąż góruje żywotnością.

Podsumowując, kompresor bezolejowy to idealny wybór, gdy liczy się czystość powietrza, prostota obsługi oraz mobilność. Świetnie spisuje się w domowych i hobbystycznych zastosowaniach, a także w specjalistycznych dziedzinach wymagających jałowego powietrza. Trzeba jednak pamiętać o jego ograniczeniach - mniejszej ciągłej wydajności i konieczności przerw przy cięższej pracy.

Sprężarka tłokowa bezolejowa jest łatwa transporcie, fot. Metabo.

Zalety i wady kompresora olejowego

Zalety

Kompresory olejowe posiadają szereg cech, które czynią je niezastąpionymi w poważniejszych zastosowaniach. Przede wszystkim wyróżniają się większą mocą i wydajnością. Dzięki smarowaniu olejem tłok może pracować z wyższą prędkością i pod większym obciążeniem bez ryzyka zatarcia, co przekłada się na wysoką ilość tłoczonego powietrza (wysoki przepływ litrów na minutę). Można nimi zasilać wymagające narzędzia pneumatyczne (klucze udarowe, szlifierki, pistolety lakiernicze) bez utraty ciśnienia. Trwałość i długowieczność to kolejna zaleta - olej chroni komponenty przed zużyciem, dlatego dobrze utrzymany kompresor olejowy potrafi służyć przez wiele lat intensywnej eksploatacji. Co więcej, olej pełni funkcję chłodzenia sprężarki podczas pracy, co zapobiega przegrzewaniu się urządzenia przy długotrwałym użyciu. W praktyce kompresor olejowy może pracować bez dłuższych przerw, gdy tego wymaga zadanie - jest gotów na maratony, podczas gdy kompresory bezolejowe nadają się raczej do sprintów. Fachowcy doceniają też, że konstrukcje olejowe są często tańsze w przeliczeniu na oferowaną wydajność - tradycyjna technologia produkcji jest dobrze opanowana i na rynku jest dużo modeli w przystępnych cenach w segmentach półprofesjonalnych.

Wady

Mimo wielu atutów, sprężarki olejowe mają również pewne mankamenty. Najbardziej oczywistym jest konieczność regularnej konserwacji. Użytkownik musi pamiętać o kontroli poziomu oleju, okresowej wymianie oleju (np. co kilkadziesiąt lub sto kilkadziesiąt godzin pracy, zależnie od zaleceń producenta) oraz wymianie lub czyszczeniu filtra powietrza i ewentualnie filtra oleju. Zaniedbanie tych czynności może skrócić żywotność urządzenia. Kolejną wadą jest ryzyko zanieczyszczenia sprężonego powietrza olejem. Choć w wielu zastosowaniach drobne ślady oleju w powietrzu nie przeszkadzają (np. pompując koło samochodu czy uruchamiając klucz pneumatyczny nie odczujemy tego), to są prace, gdzie ma to znaczenie krytyczne - np. malowanie natryskowe precyzyjne, lakiernictwo samochodowe, zastosowania medyczne.

Olej w strumieniu powietrza może zepsuć powłokę lakierniczą (powodować tzw. kraterki lub wady lakieru) albo zanieczyścić powierzchnię, która musi pozostać idealnie czysta. W takich sytuacjach kompresor olejowy wymaga dodatkowych separatorów i filtrów odolejających, co podnosi koszty i komplikację zestawu. Ponadto, woda skraplająca się ze sprężonego powietrza w zbiorniku miesza się z olejem, tworząc kondensat olejowo-wodny, który jest odpadem niebezpiecznym - trzeba go prawidłowo utylizować, nie wolno po prostu wylać do kanalizacji. Dla świadomego użytkownika to dodatkowa odpowiedzialność ekologiczna.

Wreszcie, jak już wspomniano, waga i gabaryty są wadą w porównaniu z małymi, poręcznymi kompresorami bezolejowymi. Jeśli ktoś potrzebuje często przenosić urządzenie na różne miejsca pracy, to masywny kompresor olejowy będzie mniej wygodny (choć dzięki kółkom i rączkom nadal przesuwny, ale raczej jako sprzęt stacjonarny w warsztacie, nie do noszenia po schodach).

Zalety i wady kompresora bezolejowego

Zalety

Największą zaletą kompresora bezolejowego jest czystość otrzymywanego powietrza. Sprężone powietrze pozbawione nawet śladowych ilości oleju pozwala używać takiego kompresora we wrażliwych zastosowaniach (medycyna, laboratoria, przemysł spożywczy) oraz przy precyzyjnych pracach malarskich czy konserwatorskich, gdzie nie możemy dopuścić zanieczyszczeń.

Prostota obsługi również przemawia na korzyść - użytkownik nie musi martwić się poziomem oleju ani jego wymianą. To urządzenie typu „podłącz i używaj”: wystarczy je co jakiś czas oczyścić z kurzu, zadbać o drożność wlotu powietrza i spuścić wodę ze zbiornika po pracy. W kontekście amatorskiego użytku domowego docenia się fakt, że kompresor bezolejowy praktycznie nie wymaga serwisowania, co jest wygodne dla osób bez doświadczenia. Do zalet należy także niska waga i niewielki rozmiar większości modeli bezolejowych - łatwo je transportować, zmieszczą się nawet w niewielkim garażu czy na półce. Można je swobodnie przewozić, a brak oleju oznacza, że transport w dowolnej pozycji (nawet leżącej) nie grozi wyciekami ani uszkodzeniem układu smarowania - to ważne dla mobilnych ekip serwisowych czy majsterkowiczów, którzy zabierają kompresor w teren.

Ekologia to kolejny mocny punkt: sprężarka bezolejowa nie emituje oleistych mgiełek ani spalin, jest więc bardziej przyjazna dla środowiska i czystsza dla otoczenia pracy (np. w zamkniętych pomieszczeniach nie odczujemy zapachu oleju ani nie osadzi się on na powierzchniach). Wreszcie, do typowych zadań domowych i hobbystycznych, jak pompowanie, przedmuchiwanie czy krótkie strzały sprężonego powietrza, bezolejowy kompresor w zupełności wystarcza, dostarczając wygodę i odpowiednią moc w kompaktowej formie.

Wady

Ograniczenia kompresorów bezolejowych pojawiają się głównie wtedy, gdy próbujemy wycisnąć z nich taką samą pracę jak z modeli olejowych. Po pierwsze, mniejsza trwałość przy intensywnym użytkowaniu to zauważalna wada. Przy ciągłej pracy bezolejowe tłoki bardziej się zużywają - ich powłoki cierne mogą się wycierać, a brak oleju sprawia, że urządzenie ma trudniej utrzymać optymalną temperaturę. Konieczność robienia przerw podczas dłuższych zadań bywa uciążliwa, jeśli ktoś planuje większy projekt (np. malowanie całej elewacji czy długotrwałe piaskowanie sprężonym powietrzem). Kompresor bezolejowy zwykle nie nadaje się do wielogodzinnego, nieprzerwanego obciążenia - do takich celów lepiej wybrać wersję olejową.

Kolejna wada to często niższa wydajność: modele bezolejowe zazwyczaj mają mniejsze silniki i pompy, co przekłada się na niższy przepływ powietrza i mniejszą pojemność zbiornika. W efekcie przy bardziej wymagających narzędziach pneumatycznych powietrza może szybko brakować (sprężarka będzie pracować niemal non-stop, próbując nadążyć, i może towarzyszyć temu spadek ciśnienia). Do profesjonalnego użycia, gdzie zapotrzebowanie na powietrze jest duże, mały bezolejowy kompresor może okazać się niewystarczający.

W porównaniu z dużymi sprężarkami olejowymi, modele bezolejowe są oferowane głównie w niewielkich rozmiarach - istnieją co prawda większe, przemysłowe sprężarki bezolejowe, ale ich cena jest bardzo wysoka, więc w segmencie konsumenckim wybór dużego, wydajnego kompresora bezolejowego jest ograniczony. Jeśli chodzi o hałas, wiele małych kompresorów bezolejowych pracuje dość głośno - szybkoobrotowe, niewielkie jednostki mogą generować wysoki, przenikliwy dźwięk. Co prawda producenci starają się to niwelować obudowami wyciszającymi, a w danych technicznych znajdziemy zarówno ciche, jak i głośne modele obu typów, niemniej brak oleju (który w pewnym stopniu tłumi tarcie) często skutkuje nieco wyższym poziomem hałasu. W środowisku domowym może to mieć znaczenie, jeśli chcemy pracować bez uciążliwości dla domowników lub sąsiadów. Warto więc przed zakupem zwrócić uwagę na deklarowany poziom dB - czasem okazuje się, że kompresor olejowy o podobnej mocy pracuje ciszej od bezolejowego odpowiednika.

Podsumowując wady, kompresor bezolejowy ustępuje olejowemu pod względem mocy ciągłej, żywotności przy ciężkiej pracy i wydajności. Jest stworzony z myślą o określonym zakresie zadań - jeżeli wyjdziemy poza ten zakres, szybko odczujemy jego ograniczenia.

Jaki kupić kompresor?

To czy wybrać kompresor olejowy, czy bezolejowy, zależy przede wszystkim od jego przeznaczenia. Jeśli ma służyć do drobnych prac domowym majsterkowiczom, to zdecydowanie lepszy będzie łatwy w eksploatacji kompresor bezolejowy. Jeśli jednak potrzebna jest duża moc, to lepiej wybrać kompresor olejowy. Warto zwrócić uwagę na takie parametry jak:

• moc silnika, która przekłada się na wydajność;
• zbiornik na gaz - 6 litrów wystarczy jedynie na napompowanie opon w aucie, ale mniejszy kompresor jest poręczny i łatwy w przechowywaniu. Do większości prac optymalne są kompresory o pojemności kilkudziesięciu litrów, ale jeśli w planach jest lakierowanie, to warto sprawdzić kompresory o pojemności powyżej 100 litrów;
• ciśnienie - do użytku domowego wystarczy od 8 do 10 barów;
• pozostałe parametry - takie jak rodzaj zasilania długość kabla czy możliwość podłączenia do innych urządzeń.

fot. otwierająca: BLACK & DECKER