Czym jest dom pasywny, kiedy warto go zbudować i czy Cię na niego stać? Budownictwo pasywne w Polsce

Różnice między domem pasywnym a energooszczędnym są bardzo duże, choć nie zawsze jasne dla osób budujących domy. W naszym artykule dokonamy analizy, dotyczącej zasad i opłacalności budowy domu pasywnego. 

Dom pasywny i dom energooszczędny: czym się różnią?

Różnice pomiędzy budynkiem pasywnym a energooszczędnym skupiają się na zapotrzebowaniu na energię do ogrzewania. Weźmy za punkt odniesienia przeciętny dom, ocieplony standardowo. Zużywa on od 120 do 150 kWh/m2 na rok, natomiast stare nieocieplone budynki nawet 180 kWh/m2 na rok. Przekłada się to bezpośrednio na ogromne kwoty, wydawane corocznie na ogrzewanie budynku. 

Wniosek z tego, że im lepiej zaizolowany dom, tym mniej wydamy na ogrzewanie, dlatego warto skupić się na tym parametrze. Branża już wcześniej zauważyła trend, który stał się podwaliną rozwoju budownictwa energooszczędnego. Dziś za parametr brzegowy domu energooszczędnego uważa się zapotrzebowanie na energię do ogrzewania wnętrza na poziomie 60-70 kWh/m2/rok. To świetny wynik, bo połowę niższy, niż w przypadku standardowego domu, ale gdyby tak ograniczyć zapotrzebowanie na energię do 15 kWh/m2? Niektórzy twierdzili, że to niewykonalne, a za zaoszczędzone na ogrzewaniu pieniądze z powodzeniem mogliby jechać dwa razy w roku na wczasy do ciepłych krajów. Pomimo sceptycyzmu okazało się, że taki wynik jest możliwy do osiągnięcia - to właśnie jest budownictwo pasywne, które staje się coraz bardziej znane i cenione.

Idea budownictwa pasywnego - geneza, czyli skąd wziął się pomysł?

Idea domu pasywnego narodziła się na zachodzie pod koniec lat 70. ubiegłego wieku na skutek kryzysu paliwowego. Pomysł wdrożono w Niemczech, a konkretnie w Darmstadt. Powstał tam w 1991 roku pierwszy na świecie udokumentowany dom pasywny. W Polsce okazja do świętowania nadeszła dopiero w 2006 roku, kiedy to w Smolcu nieopodal Wrocławia na skutek realizacji projektu biura projektowego "Lipińscy Domy" wybudowano pierwszy dom pasywny. Powierzchnia budynku wynosiła 133 m2, a koszt jego budowy o 37% przekroczył koszt budowy standardowego domu.

Czym jest dom pasywny? Definicja 

Na stronie internetowej Polskiego Instytutu Budownictwa Pasywnego (PIBP) czytamy: "Budynki pasywne to budynki, które prawie wcale nie muszą być aktywnie ogrzewane". 

Oznacza to, że dom pasywny to budynek, który potrzebuje ekstremalnie niskiej ilości energii do ogrzania. PIBP obliczył, że dom pasywny zużywa zaledwie 1/8 energii grzewczej w porównaniu ze standardowym budynkiem mieszkalnym. Dom pasywny z założenia nie powinien mieć tradycyjnej instalacji grzewczej!

Domy pasywne: wymagania. Kiedy dom jest pasywny?  

Cechy domu pasywnego to składowa elementów, które wpływają na bardzo niskie zużycie energii grzewczej. Oznacza to, że dom pasywny musi spełniać bardzo wyśrubowane normy. Znaczenie ma kompaktowa zwarta bryła budynku, pozbawiona wykuszy i balkonów, mogących generować straty ciepła przez mostki cieplne. Dom pasywny ma izolację termiczną przegród o współczynniku przenikania ciepła U niższym niż 0,15 W/m2K. Budynek lokalizowany na działce jest w taki sposób, aby nie padał nie niego cień drzew lub innych budynków oraz był optymalnie zorientowany na strony świata. Często ściana północna jest pozbawiona okien lub ma tylko minimalną ilość świetlików. Duże przeszklenia montowane są od południa. Kolejnym aspektem jest wysoka szczelność powietrzna domu. To ważny element, ponieważ tak naprawdę komfort cieplny w domu pasywnym uzyskiwany jest poprzez pasywne źródła ciepła, a konkretnie ciepło pochodzące od mieszkańców, ze słońca wpadającego do domu, czy emitowanego przez urządzenia elektryczne. O wysokiej szczelności budynku świadczy dobry wynik testu Blower Door Test.

Projekt domu pasywnego - nowoczesny i szyty na miarę 

Można by pomyśleć, że prosta architektura domu pasywnego z jedno- lub dwuspadowym dachem typu stodoła jest nieciekawa wizualnie. Nic podobnego, ponieważ bryła domu pasywnego może być bardzo nowoczesna. Ponadto projektowanie takiego domu wiąże się z umieszczeniem w przegrodach zewnętrznych dużych przeszkleń, wprowadzających nowoczesny szlif, a co najważniejsze sporą ilość energii słonecznej do wnętrza. Pomieszczenia zatem są widne i przytulne. Dom pasywny wymaga również dobrego rozplanowania wnętrza. Od południa zwykle lokalizowane są pomieszczenia, w których domownicy spędzają najwięcej czasu, czyli salon, pokoje dziecięce i kuchnia. Kolejna zasada jest taka, że pomieszczenia, wymagające podobnej temperatury umieszcza się obok siebie. 

Dom pasywny najczęściej ma dach dwuspadowy, ale są też projektu domów pasywnych z płaskim dachem. Ważne się m.in. rozplanowanie okien, od strony południowej powinny być jak największe przeszklenia, natomiast ściany od północny w ogóle nie mają okien, albo są one bardzo małe, fot. Adobe Stock

Biura projektowe oferują pełen wachlarz gotowych projektów domów pasywnych wraz z kosztorysem, wyposażonych w różne funkcjonalności, jest więc z czego wybierać. W przypadku domów pasywnych, budowanych na podstawie gotowych projektów, metraż jest bardzo zróżnicowany. Można postawić niewielki dom pasywny na zgłoszenie budowy (uproszczona procedura) o powierzchni do 70m2 lub dom z pozwoleniem na budowę o powierzchni 100m2, 120m2 i więcej. 

Budowa domu pasywnego. Z czego wybudować dom pasywny? 

Nie ma ograniczeń w kwestii zastosowanych materiałów do budowy domu pasywnego, jednak z uwagi na wymagający parametr, czyli współczynnik przenikania ciepła, powszechnie stosuje się technologię dwu- lub trzywarstwowej ściany zewnętrznej. Ściany w domu pasywny można wznosić z ceramiki, betonu komórkowego, keramzytu, czy silikatów, najważniejsza bowiem jest warstwa izolacyjna, stosowana również na fundamencie. Co więcej, można wybudować również pasywny dom szkieletowy, drewniany, a nawet modułowy, jednak warunkiem sukcesu są przemyślane rozwiązania technologiczne. 

Izolacja budynku pasywnego. Jaka grubość ocieplenia ścian?

Dom pasywny musi być trochę jak termos, ale kluczem jest tu dobra wentylacja, dlatego nie ma mowy o niekorzystnym mikroklimacie. Nierzadko ściany zewnętrzne wraz z ociepleniem mają grubość 60 cm, przy czym warstwa termoizolacyjna może sięgać grubości nawet 40 cm, a za minimum uważa się 30 cm izolacji ścian. To nic dziwnego, gdy trzeba uzyskać współczynnik przenikania ciepła na poziomie 0,12-0,15 W/m2K. Do ocieplenia przegród w domach pasywnych stosuje się pianę poliuretanową (PUR), styropian grafitowy lub wełnę mineralną.

Domy pasywne charakteryzują się wysoką izolacją cieplną, fot. Adobe Stock

Ogrzewanie i wentylacja w domu pasywnym

Ideą domów pasywnych jest brak centralnego ogrzewania, czyli kotłowni i rozbudowanej instalacji grzewczej.  Domeną domu pasywnego jest jak największe ograniczenie zużycia energii, więc i rozwiązania grzewczo-wentylacyjne dostosowane są do tego celu. Wspomnieliśmy już, że promienie słoneczne, wpadające przez duże przeszklenia (szczególnie od strony południowej) ogrzewają dom wewnątrz, a ciepło akumulowane jest w ścianach i podłogach. Zimą jednak to nie wystarczy w Polsce. Do dogrzewania wykorzystuje się nagrzewnicę kanałową zainstalowaną w systemie wentylacji mechanicznej nawiewno-wywiewnej. Jeśli moc nagrzewnicy została dobrze dopasowana do metrażu budynku, powinna wystarczyć ona do utrzymania komfortu termicznego pomieszczeń. Przykładowo dla budynku 100 m2 zalecany jest montaż grzałki o mocy 1kW, maksymalnie 2kW. Dla porównania - to moc, jaką ma jedna standardowa suszarka do włosów.  

Można też stosować punktowe dogrzewanie, np. przy pomocy grzejnika elektrycznego, czy elektrycznych mat grzewczych w podłodze. 

Eksperci zalecają w przypadku decyzji o zainstalowaniu dodatkowego źródła ciepła, aby były to rozwiązania jak najtańsze, ponieważ nie bez powodu ogrom kosztów został wykorzystany już na maksymalne zaizolowanie budynku i rekuperację. Stawiają więc na minimalizowanie kosztów ewentualnego dogrzania domu zimą, na przykład ograniczając przyłącza mediów do jednego (na przykład tylko prąd, a nie prąd i gaz). Odradzają też drogie rozwiązania, na przykład pompy ciepła, których koszt montażu wynosi kilkadziesiąt tysięcy złotych. Koszt ten jest ekonomicznie nieuzasadniony w budynku pasywnym, zużywającym znikome ilości energii. Po prostu może on się nigdy nie zwrócić. 

Jakie okna do domu pasywnego?

Wybierając okna i drzwi do domu pasywnego, należy nastawić się na wybór takich, których współczynnik przenikania ciepła jest niższy, niż 0,8 W/m2K, przy czym w przypadku okien warto także zwrócić uwagę na jak najwyższy współczynnik przenikalności energii słonecznej (g-value), który powinien kształtować się na poziomie powyżej 50%. Co więcej, niezwykle ważna w stolarce pasywnej jest również wysoka szczelność okien i drzwi, aby maksymalnie ograniczała straty ciepła. Stosowane są okna trzyszybowe z powłokami niskoemisyjnymi i ramkami dystansowymi, które minimalizują mostki cieplne na styku profilu z szybą.

Czy w domu pasywnym można mieć kominek? 

Dom pasywny tak naprawdę nie potrzebuje dodatkowego źródła energii w formie kominka, jednak czasem sentymenty biorą górę, bo gdzie indziej niż przy kominku można stworzyć klimatyczną atmosferę? Eksperci dopuszczają montaż kominka w domu pasywnym jednak pod pewnymi warunkami. Powinno być to dodatkowe (a nie główne) źródło ciepła, spełniające warunki Ekoprojektu, ponadto wskazany jest kominek na biomasę, a montaż powinien skupić się na uniknięciu mostków cieplnych i nieszczelności. 

Czy dom pasywny to inwestycja w przyszłość? Zalety budynków pasywnych 

Oprócz oczywistego obniżenia rachunków za ogrzewanie, na skutek znacznie niższego zużycia energii, dom pasywny ma wiele innych zalet. Do najczęściej wymienianych przez użytkowników należą komfortowa stabilna temperatura wewnątrz budynku oraz filtrowanie przez rekuperację powietrza. W rezultacie domownicy oddychają powietrzem dobrej jakości i w domu panuje zdrowy mikroklimat przez cały rok. Kolejne zalety to aktywny wkład w ochronę środowiska z uwagi na zastosowanie odnawialnych źródeł energii i niższą emisję dwutlenku węgla do atmosfery. Nie bez znaczenia pozostaje fakt praktycznie samowystarczalności budynku i większej wartości nieruchomości, ponieważ zastosowane rozwiązania są pożądane na rynku. 

Domy pasywne są droższe w budowie od tradycyjnych, ale mają bardzo niski późniejszy koszt eksplotacji, nawet o 80%! Jeśli więc mamy taki budżet na budowę to na pewno warto. Można je postawić w technologi murowej, drewnianej, czy prefabrykowanej, fot. Adobe Stock

Ile kosztuje budowa domu pasywnego? Cena domu pasywnego (koszt wykonawcy i ceny materiałów)

Rzeczywisty koszt budowy domu pasywnego jest trudny do oszacowania. Może być zaledwie nieznacznie wyższy (10-15%) niż koszt budowy domu standardowego lub energooszczędnego albo przekroczyć go nawet o 50%. Zależy to od rodzaju oraz jakości zastosowanych materiałów i technologii, oraz kosztów wykonawców. Zbudować dom pasywny parterowy o powierzchni 100m2 można zatem za 500 000 zł, jak i 700 000 zł. Jeśli inwestor potrafi prace wykończeniowe lub instalacyjne wykonać samodzielnie, koszt z pewnością się obniży, ponieważ ceny usług w ostatnich latach ekstremalnie poszybowały w górę. 

Mały dom pasywny 70 m2 na zgłoszenie – gotowe domy pasywne pod klucz, ceny, czy warto? 

Czy gotowe domy to tanie domy pasywne? Niekoniecznie. W internecie można znaleźć oferty firm, które zajmują się budową domów pasywnych, jednak ceny usługi ustalane są indywidualnie. Warto pamiętać o tym, że koszt budowy domu o powierzchni 70m2 nie będzie diametralnie niższy, niż budowa domu o powierzchni 100 m2, ponieważ większość kosztów jest stałych, a jedynie ilość materiałów jest nieco mniejsza. Można więc zaryzykować stwierdzenie, że gotowy dom pasywny o powierzchni 70m2 raczej nie będzie kosztował mniej, niż 470 000 zł. Część ofert firm obejmuje budowę modułowego domu pasywnego, niektóre prefabrykowanego, co znacznie skraca czas trwania inwestycji. Czy warto zdecydować się na ofertę gotowego domu pasywnego? Tak, ale tylko wtedy, kiedy firma jest sprawdzona i ma dobre opinie.

Czy jest dofinansowanie budowy domu pasywnego? 

Inwestycja w dom pasywny jest wspomagana przez państwo. Na poziomie zarówno krajowym, jak i lokalnym można ubiegać się o dofinansowanie budowy domu pasywnego. Przykładowo dotacje z programów "Czyste powietrze" (dotyczą domów już istniejących, remontowanych) i "Mój prąd" mogą obejmować zwrot części nakładów poniesionych na zastosowanie rozwiązań, ograniczających zapotrzebowanie na energię. Warto również skontaktować się z regionalnymi instytucjami, które zwykle oferują swoje lokalne programy dofinansowujące budowę domu pasywnego. 

Czy warto budować dom pasywny? Znaczenie budownictwa energooszczędnego

Mieszkając w domu pasywnym, zużywa się znacznie mniej energii na ogrzanie wnętrz niż ma to miejsce w domu tradycyjnym. Szacuje się, że koszty rocznego ogrzewania domu pasywnego o powierzchni 100m2 mogą zamknąć się w kwocie 200-400 zł, czego z pewnością nie da się zrobić w standardowym budynku. W dłuższej perspektywie czasu dodatkowe koszty poniesione na budowę domu zwrócą się w relatywnie szybkim tempie. Czy dom pasywny jest zdrowy? Oprócz oszczędność energii, dom pasywny zapewnia zdrowy mikroklimat. Wpływa on pozytywnie wpływa na samopoczucie i zdrowie domowników.

Znaczenie budownictwa energooszczędnego ma też wymiar globalny, ponieważ domy pasywne są budynkami ekologicznymi, emitującymi niski ślad węglowy. Znacząco niższa emisja gazów cieplarnianych wspiera ochronę środowiska, a to spory wkład w walkę ze zmianami klimatycznymi. 

Dom pasywny: podsumowanie

Budowa domu pasywnego to decyzja, która przynosi wiele korzyści takich jak oszczędność energii, a co za tym idzie zmniejszenie wysokości rachunków, komfort termiczny, zdrowy mikroklimat i ochrona środowiska. Warto pamiętać o tym, że budowa domu pasywnego wymaga odpowiedniego projektu i wykonania, dlatego dopracowaniem szczegółów powinni zająć się specjaliści, czyli projektanci i sprawdzeni wykonawcy.

Fot. otwierająca: Adobe Stock