- Jak zaplanować nową instalację elektryczną?
- Na co zwracać uwagę przy rozmieszczaniu osprzętu elektroinstalacyjnego?
- Jak ułożyć przewody?
- Jak osadzić puszki na gniazda i łączniki?
- Jak łączyć przewody z osprzętem?
- Jaką dobrać aparaturę sterująco-ochronną?
- Jaki osprzęt warto kupić?
Prace przy elektrycznej instalacji odbiorczej nie wymagają zgłoszenia, jeśli nie jest niezbędny dostęp do zaplombowanych przez zakład energetyczny urządzeń. W sytuacji, gdy trzeba np. przesunąć licznik, zamiar taki należy zgłosić do operatora sieci, podając termin rozpoczęcia i zakończenia prac. Po ich skończeniu pracownik zakładu zaplombuje zamontowany w nowym miejscu licznik.
Uwaga! Wadliwie wykonana instalacja elektryczna stwarza zagrożenie dla mieszkańców, dlatego zakres robót przeprowadzanych przez osoby bez odpowiednich kwalifikacji powinien ograniczyć się jedynie do zadań pomocniczych, a ostateczne sprawdzenie poprawności instalacji zawsze należy powierzyć uprawnionemu elektrykowi.
Modernizacja instalacji elektrycznej - planujemy nową instalację
Modernizację instalacji elektrycznej rozpoczynamy od ustalenia miejsc zamontowania wszystkich gniazdek, punktów oświetleniowych, łączników oraz aparatury sterującej i ochronnej. Jednocześnie punkty odbioru przyporządkowujemy określonym obwodom, z właściwie dobranym zabezpieczeniem.
Przy zasilaniu z sieci trójfazowej rozdział na obwody powinien zapewniać jak najbardziej równomierne obciążenie poszczególnych faz. Warto też podłączyć obwody tak, aby do każdego wnętrza doprowadzone było zasilanie z dwóch różnych faz, co w razie awarii jednej z nich umożliwi przynajmniej częściowe korzystanie z urządzeń elektrycznych w tym pomieszczeniu.
Rozdzielnica główna, która pełni funkcję centrali sterująco-zabezpieczającej, powinna być zlokalizowana w pobliżu wejścia do domu, w miejscu łatwo dostępnym. Przeważnie montowana jest w wiatrołapie lub korytarzu. Jej wielkość określa liczba modułów aparatury, możliwych do zainstalowania w jej wnętrzu, co z kolei zależy od stopnia rozbudowania instalacji. Zaleca się zaplanowanie w rozdzielnicy głównego wyłącznika odłączającego dopływ prądu do urządzeń, które nie wymagają stałego zasilania. Dzięki niemu nie trzeba będzie - przed wyjściem z domu - sprawdzać, czy wszystkie odbiorniki zostały odłączone, co z kolei zwiększy bezpieczeństwo użytkowania instalacji.
Lokalizację gniazd i łączników (potocznie zwanych włącznikami) najlepiej zaznaczyć ołówkiem, bezpośrednio na ścianach, wpisując jednocześnie rolę i numer obwodu. W rozbudowanej instalacji warto wprowadzić własny kod identyfikacyjny, który ułatwi później prawidłowe podłączenie do zasilania. Oznaczenie cyfrowo-literowe można utworzyć wg zasady - pierwsza cyfra to numer obwodu, następnie litera określająca rodzaj osprzętu, i kolejne cyfry symbolizujące pozostałe urządzenie w tym obwodzie.
Na przykład w pokoju dziennym instalujemy 4 gniazda, w tym jedno zespolone (oznaczamy je 1G1, 1G2, 1G3, 1G4z), dwa wyłączniki oświetlenia podwójne (świecznikowe) 2W1/2 i 2W2/2 oraz cztery punkty świetlne (2O1, 2O2, 2O3, 2O4). Takie same oznaczenia nanosimy na końce przewodów podłączanych do rozdzielnicy, puszek rozgałęźnych i punktów oświetleniowych.
Przy rozmieszczaniu osprzętu elektroinstalacyjnego warto trzymać się poniższych reguł:
- standardowa wysokość łączników oświetlenia od poziomu wykończonej podłogi wynosi 140 cm, ale coraz częściej osadza się je 90 cm nad posadzką, co pozwala dosięgnąć do nich małym dzieciom i nie wymaga podnoszenia ręki przy załączaniu przez osoby dorosłe;
- łącznik oświetlenia umieszczamy przy drzwiach od strony klamki. Trzeba więc zwrócić uwagę na kierunek otwierania drzwi, a także planowane ustawienie wysokich mebli, aby np. nie znalazł się on za regałem;
- na schodach, korytarzach i garażu należy przewidzieć zapalanie światła przynajmniej z dwóch miejsc z użyciem łączników schodowych lub krzyżowych;
- gniazda wtykowe montujemy na wysokości ok. 30 cm od posadzki w pokojach i 120 cm w kuchni i łazience;
- w pomieszczeniach mieszkalnych liczbę gniazd i ich rozmieszczenie dostosowujemy do planowanego ustawienia mebli i odbiorników, przy czym nawet w niezbyt dużej sypialni powinno być 4 albo 5 podwójnych gniazd. W miejscu zgrupowania większej liczby urządzeń o niewielkim poborze mocy (zestawy audio- wideo, komputery) nie ma sensu dopasowywanie liczby gniazd do liczby odbiorników. Do ich zasilania wykorzystamy listwę wielogniazdową z łącznikiem, co umożliwi też wygodne odłączenie całego zestawu na czas dłuższej nieobecności;
- w kuchni powinniśmy zainstalować osobne gniazda jako wydzielone obwody do podłączenia lodówki, zmywarki, piekarnika i kuchenki elektrycznej, a także minimum kilka gniazd nad blatem kuchennym do zasilania ekspresu do kawy, miksera, czajnika elektrycznego etc.;
- w łazience wszelkie gniazda i łączniki można umieszczać w odległości nie mniejszej niż 60 cm od obrysu wanny lub brodzika.
Po ustaleniu lokalizacji gniazd i łączników musimy zdecydować jaki rodzaj osprzętu będziemy zakładali (pojedynczy czy zespolony), bowiem na etapie układania instalacji konieczne jest odpowiednie dostosowanie puszek do ich zamontowania.
Modernizacja instalacji elektrycznej - układamy nowe przewody
Kompleksowa wymiana instalacji elektrycznej wymaga ułożenia nowych przewodów zasilających, co w praktyce najczęściej oznacza konieczność poprowadzenia ich w bruzdach ukrytych pod tynkiem. Trasę ich przebiegu wyznaczamy po liniach prostych, w pionie bądź poziomo, ok. 30 cm od posadzki, unikając stref narażonych na podwyższoną temperaturę czy uszkodzenia mechaniczne. Będzie to najbardziej pracochłonny etap prac i na dodatek połączony ze sporym zapyleniem pomieszczeń.
Przy dużym zakresie robót przyda się bruzdownica elektryczna, którą z łatwością można wyciąć w tynku i murze rowek o głębokości do 3 cm i takiej samej szerokości. Dwie tarcze diamentowe o regulowanym rozstawieniu nacinają podłoże, a przy pomocy dłuta łatwo usunąć odcięty fragment i utworzyć bruzdę. Bruzdownica powinna być podłączona do odkurzacza przemysłowego, gdyż podczas pracy dochodzi do intensywnego zapylenia.
Nowe okablowanie należy wykonać przewodami trójżyłowymi dla obwodów jednofazowych i pięciożyłowymi dla instalacji trójfazowej. Przy podłączaniu oświetlenia sufitowego potrzebny będzie przewód czterożyłowy, jeśli zastosujemy wyłącznik podwójny tzw. świecznikowy, ale jeżeli żyrandol będzie bez zacisku ochronnego, czwartego przewodu ochronnego nie będzie do czego podłączyć.
Do ułożenia bezpośrednio w tynku używa się przewodów wielożyłowych płaskich, w podwójnej izolacji o oznaczeniu YDYp. Mocuje się je wstępnie uchwytami plastikowymi lub opaskami z taśmy aluminiowej, mocowanej w bruździe na cienkie kołki rozporowe, a następnie pokrywa tynkiem. Przewody można także mocować klejem na gorąco (zamiast opaskami), co ułatwia ich rozprowadzenie.
Mniej pracochłonne będzie poprowadzenie przewodów po wierzchu ściany, w korytkach instalacyjnych albo sztywnych rurach. Produkowane obecnie korytka umożliwiają estetyczne wykonanie instalacji natynkowej, a dostosowane do nich puszki, łączniki i gniazda natynkowe są łatwe w montażu.
Przewody, zwłaszcza antenowe, telefoniczne i komputerowe, można też umieścić w listwach przypodłogowych.
Natomiast instalacje prowadzone w sztywnych rurkach osłonowych układane są zazwyczaj w pomieszczeniach gospodarczych, gdzie nie wymaga się wysokiej estetyki instalacji. Grubsze przewody można również mocować specjalnymi obejmami bezpośrednio do podłoża.
Dobór przekroju przewodów zależy przede wszystkim od przewidywanego obciążenia w danym obwodzie. Przy długich przewodach uwzględnia się także spadki napięcia przy nominalnym obciążeniu. Praktycznie większość obwodów w instalacjach domowych wykonuje się z przewodówo przekroju 1,5 lub 2,5 mm2. Jedynie zasilanie odbiorników o dużej mocy, jak też doprowadzenie prądu do obiektów poza budynkiem mieszkalnym (np. garażu, budynku gospodarczego), prowadzane jest przewodami o większym przekroju.
Niekiedy przy dobrym stanie starych przewodów (z miedzi i w izolacji nie z gumy), możemy wykorzystać je jako fragment nowej instalacji, jeśli obciążenie prądem nie będzie zbyt duże. W ten sposób łatwo dołączymy nowe gniazdko czy punkt oświetleniowy, doprowadzając przewód od najbliższego rozgałęzienia.
Czasem "podejście" z prądem możemy zrobić z drugiej strony ściany, co np. uchroni nas przed kuciem glazury, gdy chcemy zamontować gniazdo w wykończonej już łazience. W przypadku zainstalowania nowego punktu oświetleniowego np. na suficie, nie musimy się martwić tym, jak poprowadzić przewody do jego włączania i wyłączania. W takich sytuacjach możemy zdecydować się na łączniki bezprzewodowe przyklejane do ściany, które współpracują z miniaturowym odbiornikiem schowanym w rozetce żyrandola czy kinkietu.
Można też wykorzystać część starej instalacji przez zamontowanie dodatkowej, pomocniczej rozdzielnicy, zasilanej bezpośrednio z bezpieczników głównych. Montuje się ją np. w pomieszczeniu gospodarczym sąsiadującym z kuchnią, w której musimy utworzyć wiele nowych obwodów. Przeprowadzamy wtedy do niej jeden gruby przewód wielożyłowy i dopiero tam rozdzielamy na obwody.
Modernizacja instalacji elektrycznej - osadzamy puszki na gniazda i łączniki
Istotny wpływ na estetykę zamontowania osprzętu ma prawidłowe osadzenie puszek na gniazdka i łączniki. Przy doborze puszek instalacyjnych warto zdecydować się na modele o większej głębokości niż standardowa i wyposażone we wkręty mocujące osprzęt. Zapewni to lepsze zamocowanie zwłaszcza gniazd narażonych na siły wyrywające, większa przestrzeń wewnątrz puszki ułatwi montaż i ewentualną rozbudowę instalacji, ponadto zapobiegnie wypychaniu osprzętu przez ciasno zwinięte przewody.
Puszki nie mogą być osadzone zbyt płytko ani za głęboko, a wkręty mocujące mechanizm osprzętu muszą zostać ustawione wzdłuż linii poziomej. Szczególnie ważne jest równe osadzenie puszek zespolonych, gdyż później nie ma możliwości korekty zamontowania osprzętu i źle osadzone puszki spowodują krzywe ustawienie całego zestawu.
Puszki osadzamy na etapie rozprowadzenia przewodów, wykonując wcześniej otwór do ich wstawienia. Do wiercenia wykorzystujemy otwornicę z ostrzami widiowymi bądź nasypem diamentowym o średnicy 65 mm pod gniazda i wyłączniki oraz 75 mm - pod puszki rozdzielcze. Otwór należy przygotować nieco powyżej osi bruzdy pod przewód, co ułatwi jego wprowadzenie. Po wypchnięciu lub wycięciu osłabień w bokach puszki, przez otwór przewlekamy przewód i wkładamy puszkę w otwór. Z reguły trzeba pogłębić bruzdę na krawędzi, aby przewód pozwolił na dostatecznie głębokie osadzenie puszki.
Do zamocowania puszki wykorzystujemy dość rzadką zaprawę gipsową, którą nakładamy na dno i boki otworu, następnie wciskamy puszkę z przewleczonymi przewodami. Za pomocą poziomnicy ustawiamy w poziomie wkręty mocujące i licujemy krawędź puszki z powierzchnią tynku. Przy starannym osadzeniu, wokół puszki powinna powstać równomierna otoczka zaprawy, a jej niewielka ilość wypłynąć do wnętrza puszki. W podobny sposób osadza się puszki wielosekcyjne, lecz wykonanie otworu wymaga nie tylko wiercenia, ale i odpowiedniego rozkucia.
Do wywiercenia otworu pod puszki w płytach gipsowo-kartonowych należy użyć otwornicy z dodatkowym frezem, ścinającym krawędź otworu.
Modernizacja instalacji elektrycznej - łączymy przewody i osprzęt
Jakość połączeń przewodów z osprzętem, jak i miejsca rozgałęzienia decydują o niezawodności instalacji oraz o jej bezpieczeństwie. Poluzowanie połączeń może odciąć zasilanie części instalacji, a słaby styk skutkować nagrzewaniem się złącza, co może doprowadzić po pożaru. Obecnie dopuszczalne są dwa rodzaje połączeń - za pomocą zacisków śrubowych bądź sprężystych. Osprzęt instalacyjny może mieć oba rodzaje podłączeń, zależnie od modelu. Do łączeniu przewodów między sobą wykorzystuje się tzw. kostki instalacyjne oraz szybkozłączki, powszechnie nazywane złączkami wago. Oba rozwiązania zapewniają prawidłowe połączenie, pod warunkiem właściwego wykonania.
Połączenia śrubowe wymagają dostatecznie mocnego dokręcenia jak i odpowiedniego ukształtowania przewodu. W połączenia "pod śrubkę" przewód należy ukształtować w oczko, aby zapewnić równomierny docisk na całym obwodzie. Przy wspólnym łączeniu w kostce, przewody nie mogą za bardzo różnić się średnicą, gdyż w skrajnych sytuacjach w ogóle nie można będzie ich połączyć.
Coraz większą popularnością cieszą się szybkozłączki z zaciskiem sprężystym, zapewniające dobre połączenie przewodów w określonym zakresie ich średnicy. Osprzęt instalacyjny z takim podłączeniem znacznie wygodniej się zakłada, zwłaszcza przy ciasnym nagromadzeniu przewodów. Łącząc przewody drutowe wystarczy odizolować je na długości ok. 10 mm i wcisnąć w otwór podłączeniowy. Rozłączenie następuje po naciśnięciu przycisku, bądź przez wyciąganie z jednoczesnym obracaniem. Głębokie puszki instalacyjne można czasem wykorzystać jako rozgałęźnie do zasilania np. napędu do rolet. Z najbliższej puszki pod gniazdko wyprowadza się przewody zasilające, podłączone złączkami, i przez dodatkowy łącznik doprowadza do punktu zasilania.
Modernizacja instalacji elektrycznej - dobieramy aparaturę
Wyposażenie rozdzielnicy w aparaturę sterująco-ochronną bezwzględnie powinniśmy powierzyć elektrykowi, który dobierze odpowiednie urządzenia i ich parametry. Niemniej należy poznać funkcje, jakie one pełnią i jak działają.
Wyłączniki nadprądowe (nazywane popularnie bezpiecznikami) chronią instalację przed skutkami zwarcia lub nadmiernego obciążenia. Zakładane są dla poszczególnych obwodów odbiorczych, przy czym do jednego wyłącznika nie można podłączyć więcej niż 10 gniazdek wtyczkowych albo 20 punktów oświetleniowych. Urządzenia podłączone na stałe do instalacji (kuchenki elektryczne, bojlery, hydrofory, grzejniki akumulacyjne), a także pralki, zmywarki - powinny być zasilane z oddzielnych obwodów, zabezpieczonych indywidualnym wyłącznikiem nadprądowym.
Wyłączniki różnicowoprądowe zapewniają skuteczną ochronę przed porażeniem nie tylko przy kontakcie pośrednim (np. dotknięcie urządzenia z uszkodzoną izolacją), ale i bezpośrednim - np. dotknięcie przewodu pod napięciem, zacisków w gniazdku czy łączniku. Jego działanie polega na porównywaniu prądu płynącego w przewodzie fazowym i neutralnym - gdy pojawi się różnica przekraczająca jego prąd uruchomienia (zwykle 30 mA), nastąpi odłączenie zasilania. Prąd różnicowy może pojawić się w wyniku "ucieczki" do masy, spowodowanej uszkodzeniem izolacji przewodów bądź zawilgoceniem wewnątrz urządzeń elektrycznych. Wysoka czułość wyłącznika może niekiedy sprawiać kłopoty przy użytkowaniu starych urządzeń elektrycznych, zwłaszcza pracujących w warunkach podwyższonej wilgotności powietrza. Wtedy wyłącznik uniemożliwi ich działanie i konieczna będzie wymiana wyeksploatowanego już sprzętu.
W nowych instalacjach wyłącznik różnicowoprądowy o prądzie zadziałania 30 mA powinien być we wszystkich obwodach gniazd ogólnego przeznaczenia. Takie zabezpieczenie jest szczególnie ważne w obwodzie zasilającym sprzęt ogrodowy (kosiarki, piły itp.), gdyż jedynie w ten sposób można uniknąć porażenia w przypadku np. przetarcia izolacji na przedłużaczu. Często montowany jest tylko jeden dla całej instalacji domowej, co może przysporzyć kłopotów podczas jej eksploatacji. Uszkodzenie w jednym z obwodów uniemożliwi bowiem korzystanie z prądu w całym domu. Dlatego lepiej założyć dwa lub trzy wyłączniki różnicowoprądowe dla kilku zgrupowanych obwodów, np. oddzielnie dla pomieszczeń "mokrych", zasilania urządzeń użytkowanych na zewnątrz domu i pozostałych odbiorników.
Typowe elementy montowane w rozdzielnicach:
Ochronniki przeciwprzepięciowe zabezpieczają urządzenia elektroniczne (komputery, sprzęt audio-wideo) przed impulsami wysokonapięciowymi, które mogą pojawić się w domowej instalacji na skutek wyładowań atmosferycznych bądź awarii w sieci energetycznej. Ochronnik taki zamontowany w rozdzielnicy spowoduje wtedy odprowadzenie impulsu napięciowego do uziemienia.
Ograniczniki mogą być wyposażone w wymienne wkładki - wtedy po zadziałaniu (sygnalizowanym zmianą koloru wskaźnika lub zapaleniem się lampki) należy je wymienić. Wygodniejsze ale i droższe są ochronniki, w których wystarczy przestawić dźwignię, żeby przywrócić funkcję ochrony przepięciowej. Zadziałanie ochronnika nie powoduje zakłóceń w funkcjonowaniu instalacji, dlatego po każdej burzy warto sprawdzić czy nie zadziałał.
Modernizacja instalacji elektrycznej - montujemy zabezpieczenia specjalne
W domach o dużym zapotrzebowaniu na energię elektryczną - np. ogrzewanych prądem - moc przyłączeniowa może nie zawsze wystarczać do równoczesnej pracy kilku "prądożernych" urządzeń. Aby uniknąć zadziałania wyłączników nadmiarowych instaluje się wówczas wyłączniki pierwszeństwa. Dzięki nim powstaną dwa obwody - priorytetowy i niepriorytetowy, przy czym ten drugi zostanie wyłączony, gdy ogólny pobór prądu przekroczy określoną wartość. Jeżeli pobierana moc zmniejszy się, ogranicznik samoczynnie przywróci zasilanie odłączonych czasowo urządzeń.
Przykładowo jeśli włączymy przepływowy podgrzewacz wody, to na czas jego funkcjonowania odłączony zostanie obwód grzejników elektrycznych, co nie wpłynie na zmniejszenie komfortu użytkowania, gdyż temperatura w pomieszczeniach (dzięki bezwładności cieplnej) utrzyma się przez dłuższy czas na zadowalającym poziomie.
Modernizacja instalacji elektrycznej - kupujemy osprzęt
Producenci osprzętu elektroinstalacyjnego oferują niezwykle bogaty asortyment wyrobów pełniących różnorodne funkcje. Najczęściej grupowane są one w serie o ujednoliconym wzornictwie, co pozwala wyposażyć dom we wszystkie niezbędne elementy o jednakowej kolorystyce i formie. Osprzęt podstawowy, czyli łączniki oświetlenia i gniazda, można kupić już za kilka lub kilkanaście złotych. Przy wyborze i zakupie trzeba zwrócić uwagę na to, czy sprzedawane są w zestawie gotowym do montażu, czy wymagają dokupienia np. mechanizmu i dostosowanej do niego ramki oraz zaczepów montażowych.
Łączniki występują w kilku wariantach. Mogą być wyposażone w podświetlającą diodę, co ułatwia ich odnalezienie w ciemności. Zwykle instalowane są łączniki pojedyncze bądź podwójne (tzw. świecznikowe), służące do zapalania pojedynczego oświetlenia lub zespołu lamp. Przy ich pomocy można sterować oświetleniem tylko z jednego miejsca i dlatego montowane są przy wejściu do pomieszczeń.
Jeżeli chcemy zapalać lampy z kilku miejsc, np. przy wejściu do domu, na klatce schodowej, decydujemy się na łączniki schodowe albo krzyżowe, gdy sterowanie będzie odbywać się z więcej niż dwóch punktów. Można też zastąpić je przyciskami sterującymi przekaźnikiem bistabilnym, umieszczonym np. w rozdzielnicy głównej, co upraszcza układ przewodów i pozwala na zamontowanie nieograniczonej liczby punktów sterowania.
Gniazda sieciowe dostępne są w kilku odmianach, różniących się sposobem zamocowania, stopniem ochrony przed wnikaniem wody oraz liczbą możliwych do włożenia wtyczek. Nie należy wybierać gniazd osadzanych jedynie na zaczepy, gdyż z czasem mocowanie takie ulega obluzowaniu i mechanizm wychodzi razem z wtyczką.
Jeżeli rozbudowujemy instalację i prowadzimy przewód 3-żyłowy z żyłą ochronną, to wszystkie gniazda powinny mieć styk ochronny. Nie można łączyć go z żyłą neutralną (tzw. zerem), co było częstą praktyką w instalacjach dwuprzewodowych chronionych przez zerowanie. Takie połączenie spowoduje zadziałanie wyłącznika różnicowoprądowego, jeśli został zamontowany w rozdzielnicy.
Redaktor: Redakcja BudujemyDom
fot. otwierająca: © VRD / FOTOLIA
Zdaniem naszych Czytelników
Gość Andrzej
08 Apr 2021, 12:37
Jasno konkretnie, b.przydstny materiał
zenek
01 May 2020, 18:31
Dlaczego nie wspomniano o możliwości prowadzenia przewodów w rurkach peszla?
Gość Kamil
01 May 2020, 11:07
Bardzo przydatny artykuł. Pozdrawiam!