Wybór działki i jej zagospodarowanie dla osób z ograniczeniami ruchowymi

Jak wybrać odpowiednią działkę dla osoby z ograniczeniami ruchowymi?

Dla wielu osób, zwłaszcza tych z niepełnosprawnością nabytą w wyniku wypadku lub nagłej choroby, dom dostosowany do ich ograniczeń pełni dodatkową funkcję. W tej początkowej fazie "nowego" życia to przede wszystkim sala ćwiczeń, która pozwala, w warunkach maksymalnie przyjaznych, nauczyć się i udoskonalić nowy sposób poruszania się i funkcjonowania.

Tak, aby móc w dalszej perspektywie podejmować próby opuszczania domu i umieć radzić sobie poza nim w warunkach już mniej przyjaznych i mniej dostosowanych. Mając jednak świadomość, że w każdej chwili, w przypadku niepowodzenia bądź zwątpienia, jest dokąd wrócić - do budynku, który daje poczucie pełnego bezpieczeństwa i komfortu.

Sposób i stopień dostosowania budynku zależy od rodzaju dysfunkcji mieszkańca oraz sprawności i indywidualnego charakteru. To wszystko rzutuje na wybór lokalizacji, typu domu, sposobu zagospodarowania terenu wokół niego, a także podział przestrzeni wewnętrznej, wielkość i przeznaczenie pomieszczeń oraz ich wyposażenia.

Inny zatem będzie budynek dla ludzi niesprawnych ruchowo - poruszających się na wózkach inwalidzkich samodzielnych i tych wymagających pomocy, inny dla korzystających z kul lub balkoników (chodzików), a jeszcze inny dla niepełnosprawnych wzrokowo - słabowidzących lub niewidomych.

W poniższym artykule skupimy się na niesprawności ruchowej jako najczęściej występującej.

Co mówi prawo?

Konieczność dostosowania przestrzeni i obiektów budowlanych do możliwości poruszania się w nich osób niepełnosprawnych regulują przepisy, z których najważniejszą jest Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane. Jak to zrobić opisują szczegółowy akty wykonawcze - rozporządzenia.

Najistotniejsze z nich to:

• Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie;
• Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie;
• Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 30 maja 2000 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogowe obiekty inżynierskie i ich usytuowanie.

Zapisy znajdujące się zarówno w ustawie, jak i rozporządzeniach odnoszą się jednak tylko do obiektów użyteczności publicznej, takich jak urzędy, dworce kolejowe, budynki mieszkaniowe wielorodzinne (bloki). Nie dotyczą one przestrzeni mieszkań oraz domów prywatnych. Tutaj sposób dostosowania zależy wyłącznie od właściciela, który może to zrobić według swojej wizji i pomysłu.

Przepisy te natomiast mogą stanowić podstawę, w oparciu o którą to dostosowanie będzie wykonywane i ewentualnie modyfikowane, i które pozwoli uwzględnić indywidualne potrzeby, preferencje, cechy antropologiczne (np. zasięg i siła rąk) osoby z myślą o której dokonuje się tych prac.

Należy podkreślić, że poszczególne wartości parametrów zapisane w powyższych dokumentach - np. szerokości chodników, drzwi - są wielkościami minimalnymi. Zamontowanie nieco szerszych drzwi ułatwiających przejazd wózkiem jest jak najbardziej słuszne i pożądane.

Projektowanie wnętrz w oparciu o przytoczone przepisy pozwala zapewnić dostępność przede wszystkim osobom - poruszającym się na wózkach inwalidzkich, o kulach oraz częściowo niewidomym i słabowidzącym - lecz jedynie w stopniu ogólnym.

Chcąc dostosować bardziej szczegółowo własne lokum do konkretnych ograniczeń domownika, warto korzystać z poradników, wydawanych przez organizacje zrzeszające ludzi o podobnej dysfunkcji, a także z jego osobistych doświadczeń.

Idealny dom dla niepełnosprawnych. Dom pana Leszka

Pan Leszek od 12 lat jest na wózku inwalidzkim. Zbudował dom przyjazny, który nie ogranicza jego życia.

Osoba z ograniczeniami ruchowymi a wybór działki

Z punku widzenia osoby mającej problem z poruszaniem się, pierwszą rzeczą, na którą należy zwrócić uwagę przy kupnie domu już istniejącego bądź działki budowlanej, jest jej lokalizacja. Najważniejsze jest więc sprawdzenie łatwości dostępu do drogi publicznej - dojazdu samochodem lub komunikacją publiczną z dojściem pieszo. Im jest to mniej utrudnione, tym lepiej. Łatwość dostępu charakteryzują dwa podstawowe parametry - utwardzenie jezdni i chodnika oraz ukształtowanie, rzeźba terenu działki i obszaru wokół.

W pierwszym przypadku, najlepiej jeśli dojazd do posesji od skrzyżowania z drogą Główną (gdzie także znajduje się przystanek komunikacji publicznej) ma nawierzchnię utwardzoną.

W drugim, pożądana jest maksymalna płaskość terenu, zarówno samej nieruchomości, jak i niewielkie pochylenie drogi i chodnika od furtki domu aż do drogi głównej.

Tak ukształtowany dostęp do domu sprawi, że dojazd i dojście będzie wymagało minimum wysiłku ze strony niepełnosprawnego mieszkańca. Umożliwi swobodny wybór pomiędzy poruszaniem się pieszo, komunikacją publiczną lub samochodem.

Przy szukaniu nieruchomości, w której zamieszka osoba niepełnosprawna, trzeba brać pod uwagę przede wszystkim jej lokalizację. Istotna bowiem jest łatwość dostępu do drogi publicznej - dojazd samochodem lub komunikacją publiczną z dojściem pieszo - najlepiej po utwardzonej nawierzchni. (fot. K. Kaperczak)

Na marginesie należy wspomnieć, że w niektórych rejonach kraju przyjęta jest zasada, że zimą odśnieżaniu podlegają tylko drogi utwardzone. Kupno lub zbudowanie domu przy takiej drodze nie spowoduje więc czasowych "odcięć" od świata przy obfitych opadach śniegu, jak to się może zdarzyć w przypadku dróg nieutwardzonych.

Dom dla osoby z ograniczeniami ruchowymi z ogrodem czy bez?

Działka z ogrodem jest wyborem korzystniejszym. Zwłaszcza jeśli niepełnosprawny domownik nie uczy się w szkole i nie pracuje, zatem jego kontakt ze świeżym powietrzem jest zmniejszony. Potrzebuje on ułatwionej możliwości przebywania na dworze, a najwygodniej to robić we własnym ogrodzie.

Miejsce takie powinno zapewniać zwiększony zakres prywatności, nawet intymności - być zasłonięte od przechodniów i sąsiadów. Musi pozwalać na przebywanie w ogrodzie w warunkach bycia niewidocznym. Powinno być także urządzone z uwzględnieniem specyficznych potrzeb wynikających z rodzaju schorzenia lub niepełnosprawność.

Ma być zacienione, zadaszone, wyposażone w specjalny leżak albo ławkę z siedziskiem i poręczami na odpowiedniej wysokości, poduszki, koce, stolik bądź inne jeszcze przedmioty potrzebne do komfortowego wypoczynku.

Budynek istniejący czy nowy dla osoby z ograniczeniami ruchowymi?

Rozważając kupno gotowego domu, decyzję tę należy poprzedzić szczegółową wizją lokalną. Najlepiej jeśli sam zainteresowany obejrzy nieruchomość. Jeżeli nie jest to możliwe, powinien to zrobić ktoś bliski, kto dobrze zna jego potrzeby i oczekiwania.

W trakcie takiej wizyty osoba ta musi wejść do środka oraz skorzystać ze wszystkich pomieszczeń, i to najlepiej samodzielnie! Dotyczy to nie tylko pokojów, łazienki czy kuchni, ale np. kotłowni, garażu, miejsca składowania odpadów. Jest to o tyle ważne, że już po zakupie może okazać się, że niektóre z nich nie nadają się do eksploatowania przez osoby niepełnosprawne, a przebudowa w celu ich dostosowania nie jest realna.

Zapewnienie dostępu i szansy samodzielnego korzystania ze wszystkich pomieszczeń niepełnosprawnemu użytkownikowi jest istotne, bowiem pozwala (przy uwzględnieniu jej możliwości) przydzielić jej pewien zakres obowiązków domowych. Mogą to być czynności codzienne, związane z utrzymaniem porządku, np. odkurzanie, zmywanie, wyjmowanie listów ze skrzynki pocztowej, ale także czynności nagłe, konieczne do wykonania podczas nieobecności osób sprawnych, np. zamykanie okien przed nadciągającą burzą.

Po takiej weryfikacji niekiedy okazuje się, że dom i całości posesji tylko z pozoru jest dostępna. W takim przypadku niezbędne będzie określenie skali, zakresu i kosztów koniecznych poprawek i przeróbek oraz ocena możliwości i opłacalność ich dokonania. A to z kolei może skłonić do zrezygnowania z zakupu tego domu i rozpoczęcia poszukiwania innego, bądź podjęcia decyzji o budowie nowego.

Na korzyść domu realizowanego od początku przemawia szansa zaprojektowania go od podstaw w sposób indywidualnie dostosowany do potrzeb danego użytkownika.

Furtka w domu osoby z ograniczeniami ruchowymi

Dostęp do działki i domu powinny zapewniać furtka (jedna lub więcej) i brama wjazdowa. Na przykład dwa takie wejścia po przeciwnych stronach posesji umożliwią skrócenie dojścia do sklepu czy przystanku, co dla niepełnosprawnego bywa znaczącym ułatwieniem.

Szerokość furtki, wg przepisów, nie może być mniejsza niż 90 cm, ale wartość tę dopasowuje się do potrzeb niepełnosprawnego mieszkańca. Wtedy rzeczywisty wymiar należy ustalić przy uwzględnieniu szerokości wózka inwalidzkiego albo balkonika, dodając przynajmniej 20 cm (po 10 cm zapasu z każdej ze stron).

Wygodniejszy wjazd ułatwi zmieszczenie się pomiędzy słupkami (zminimalizuje prawdopodobieństwo uderzania o nie). Podobnie kąt rozwarcia skrzydła furtki. Ma wynosić min. 110°, by wjeżdżanie wózkiem między słupkami było wygodne. Z kolei zbyt szeroka furtka będzie trudna (ciężka) do otwierania i stanie się uciążliwą barierą.

W świetle furtki nie można wykonywać żadnych progów. Sposób zamykania powinien być uzależniony od sprawności niepełnosprawnego, zwłaszcza jego rąk.

W przypadku pełnej sprawności, przydaje się zwykła klamka, w innym musi to być wersja wydłużona, bądź z profilem, w którym można umieścić dłoń. Inne rozwiązanie to zamontowanie mechanizmu otwierające furtkę automatycznie, sterowanego np. pilotem. Wysokość zamocowania klamki powinna się zawierać wstępnie w przedziale 80-100 cm. Jednak przed ostateczną decyzją o wyborze furtki oraz sposobu jej otwierania, warto aby niepełnosprawny mógł wcześniej przetestować korzystanie z niej, np. w składzie materiałów budowlanych oferującym takie produkty.

Jeżeli instalujemy przy furtce przycisk dzwonka do domofonu lub wideodomofonu, to teoretycznie nie musimy dopasowywać wysokości jego montażu do możliwości niepełnosprawnego użytkownika - bo przecież raczej nie będzie dzwonił do własnej siedziby. Ale jeśli uwzględniamy potencjalne wizyty takich osób bądź nieprzewidziane inne okoliczności, związane np. ze zgubieniem przez domownika kluczy, to możliwość korzystania z tych urządzeń także powinna być dostosowana do jego możliwości.

Wysokość umieszczania przycisków, których używają osoby poruszające się na wózkach inwalidzkich powinna zawierać się pomiędzy 80-100 cm od poziomu terenu. Dostępu do niego nie powinny utrudniać np. drzewa, śmietnik, a przestrzeń przed nim ma być utwardzona.

Oczywiście, rodzaj przycisku, sposób oraz wysokość jego zamocowania również muszą być przetestowane przez tego domownika, zwłaszcza jeśli ma ograniczoną sprawność rąk - szczególnie dłoni i palców. Wtedy korzystne będzie wysunięcie przycisku poza panel, jego średnica (lub mniejszy wymiar) minimum 2 cm, wyposażenie w sygnalizację informującą o przekazaniu sygnału.

Widok furtki i łatwo obsługiwanego domofonu. Szerokość oraz sposób otwierania i zamykania furtki został dostosowany do możliwości użytkownika, podobnie jak wysokości domofonu - przycisk dzwonka wyraźnie wystaje z konsolety i skrzynki na listy. (fot. K. Kaperczak)

Wstępnie na podobnej co domofon (albo wideodomofon) wysokości można umieścić skrzynkę pocztową, lecz ze względu na jej wymiary oraz konieczność obsługi (sposób zamykania i otwierania), ostateczna wysokość powinna być zweryfikowana przez niepełnosprawnego użytkownika, który również musi mieć możliwość wyjmowania korespondencji. Wybór rodzaju skrzynki należy poprzedzić sprawdzeniem, czy jej obsługa - z uwagi na sprawność zwłaszcza rąk - jest realna.

Brama wjazdowa na posesję osoby z ograniczeniami ruchowymi

Podobnie jak furtka, brama wjazdowa może być otwierana ręcznie lub automatycznie. W przypadku, gdy osoba niepełnosprawna samodzielnie korzysta z samochodu, wskazane jest ograniczenie wsiadania i wysiadania z niego po to, by otworzyć i zamknąć bramy - najpierw wjazdową, potem garażową - i zainstalowanie na obu automatyki sterowanej pilotem. Obsługa ręczna oznacza konieczność wielokrotnego składania i rozkładania wózka, a podczas opadów deszczy czy śniegu również zmoknięcie.

Automatycznie otwierana brama wjazdowa powinna być standardem w domu zamieszkałym przez osobę niepełnosprawną. Podobnie otwierana może być furtka. (fot. Wiśniowski)

Chodniki i ścieżki na posesji osoby z ograniczeniami ruchowymi

Od furtki do drzwi wejściowych domu powinien prowadzić utwardzony chodnik. Jego szerokość na terenach publicznych ma wynosić min. 150 cm - co umożliwia minięcie się dwóch osób chodzących i co najmniej 180 cm - w przypadku użytkowników wózków inwalidzkich. Na posesjach prywatnych nie ma problemu konfliktowego mijania się osób, dlatego szerokość chodnika może być dowolna i powinna być ustalona (podobnie jak furtki) w zależności od wielkości wózka i balkonika. Wybór optymalnej wielkości ścieżki też powinien być poprzedzony testami, tj. przejazdem i przejściem na terenach publicznych po chodnikach o różnej szerokości.

Dobrze jeśli trakt prowadzący do furtki, zarówno od strony zewnętrznej jak i wewnętrznej, nie ma zbyt dużych pochyleń podłużnych i poprzecznych. Optymalne jest 0-1%. Ułatwia ono jej otwieranie - nie utrudnia wykonywania manewrów przy chwytaniu za klamkę i otwierania.

Przed takim wejściem, zwłaszcza po stronie otwieranych drzwi "na siebie", wskazane jest poszerzenie chodnika (dodatkowa utwardzona nawierzchnia) tak, aby podczas otwierania osoba na wózku lub z balkonikiem mogła najpierw dojść (dojechać) do drzwi i klamki, następnie przy odchodzeniu od otwieranego skrzydła nie ugrzęznąć w gruncie czy roślinności. Poszerzenie to powinno umożliwiać odsunięcie się od odchylanej furtki w bok, a tylko w ostateczności do tyłu, lecz i tutaj sposób jej otwierania przez niepełnosprawnego bywa sprawą indywidualną.

Na połączeniu chodnika i utwardzonej nawierzchni nie mogą występować żadne progi ani obniżenia/podwyższenia fragmentów nawierzchni. Wstępnie można przyjąć że poszerzenie to ma zajmować 150 x 150 cm. Ostateczną wielkość należy określić dopiero po sprawdzeniu komfortu obsługi wybranej furtki. Wtedy bowiem, gdy ten domownik będzie próbował je otworzyć, można ustalić docelowy obszar, jaki do tego wykorzystywał.

Aby zapobiec niebezpiecznemu zjechaniu z utwardzonego chodnika, można go poszerzyć albo zabezpieczyć poprzez podniesienie obrzeży przy jego krawędziach zewnętrznych. Podwyższenie to nie powinno mieć więcej niż 5 cm.

Nawierzchnia zawsze musi być utwardzona, co umożliwia nie tylko łatwiejsze poruszanie się osobom na wózkach, z balkonikami lub o kulach, ale także odśnieżanie, a w czasie opadów niebrudzenie kół gruntem lub roślinnością. Najlepiej jeśli powierzchnia ścieżek będzie pełna. Pokonywanie ażurowej nawierzchni skutkuje wstrząsami wózka, zaczepianiem i ześlizgiwaniem się kół i kółek wózka i balkonika oraz końcówek kul, a nierzadko też upadkami.

Materiał na nawierzchnie musi być twardy i antypoślizgowy. Można wybrać beton, kamień, masy plastyczne albo kompozytowe. Dla osób chodzących przy pomocy balkoników i kul - szczególnie ważne jest, by trakty nie były śliskie w warunkach zawilgocenia (opady deszczu i śniegu). Dla niepełnosprawnych na wózkach i korzystających z balkonika - najlepiej, aby elementy nawierzchni (kostki, płyty) miały zminimalizowane szczeliny (tzw. bezfazowe), wówczas kółka będą toczyły się bez stuków.

W razie zastosowania kostki kamiennej, jej górna powierzchnia powinna być gładka (cięta). Często wybierana kostka łupana ma nierówną górną warstwę i - tak jak w przypadku nawierzchni ażurowych - powoduje wstrząsy i zaczepienia kół wózka, balkonika oraz końcówek kul.

Jeżeli dąży się do ograniczenia zakrycia posesji utwardzonymi nawierzchniami, można zróżnicować ich wykończenie w zależności od intensywności użytkowania i chodnik od furtki do domu oraz od domu do garażu wybrukować pełną kostką, a na ścieżkach do ogrodu ułożyć ażurowe płyty wypełnione trawą.

Chodniki na posesji osoby niepełnosprawnej ruchowo powinny być wyłożone pełnym materiałem tworzącym gładką powierzchnię. Jego szerokość i pochylenie musi zapewniać swobodne samodzielne poruszanie się takiego użytkownika. (fot. © WERNERIMAGES, DIMA _ SIDELNIKOV / DEPOSITPHOTOS)

Przy zmianie kierunku chodnika, zwłaszcza o więcej niż 45°, osoby na wózkach mają tendencję do mimowolnego ścinania drogi poruszania się po wewnętrznej krawędzi - zjeżdżają na trawnik bądź uderzają małymi kółkami i obręczami dużych kół w obrzeża. Zaradzi się temu poprzez poszerzenie traktu w miejscu skosu.

W przypadku zmiany kierunku o ok. 90°, można nawet na styku obu chodników zrobić poszerzenie o wymiarach 150 x 150 cm (albo większe), co ułatwi wykonanie wózkiem skrętu. Ewentualnie można również obniżyć obrzeże chodnika, co umożliwi zjeżdżanie na trawnik.

Podobne poszerzenia pozwalające na taki manewr, np. aby zawrócić, można zaplanować w innych miejscach, wskazanych przez naszego domownika, np. przy wspominanej już furtce, strefie składowania odpadków, bocznym wejściu do garażu. Wymiary tych poszerzeń powinny być także skonsultowane z niepełnosprawnym i uwzględniać jego ograniczenia ruchowe oraz gabaryty wózka.

Na posesji z pochyleniem terenu, w chodniku można zbudować schody albo pochylnie. Mimo że niektóre osoby, poruszające się o kulach, wolą chodzić po schodach niż po nachylonych powierzchniach, jednak powinno się ich unikać.

Przykłady dostępu do posesji - utwardzona jezdnia oraz chodnik w jednym poziomie bez schodów bądź pochylni. (fot. K. Kaperczak)

Wykonanie pochylni to lepsze rozwiązanie. No i jest ona uniwersalna - pozwala bezpiecznie poruszać się wszystkim osobom niepełnosprawnym ruchowo, również tym akceptującym schody. W części otwartej terenu należy unikać stosowania urządzeń mechanicznych, takich jak dźwigi osobowe lub podnośniki.

Nachylenie podłużne traktu, wg przepisów, nie może przekraczać 6%. Jeśli teren wymusza wykonanie bardziej stromego elementu pochylenia - to przy 6-8% powinna to być pochylnia (płaszczyzna jezdna z poręczami), a przy 8-10% musi być ona zadaszona. Jednak, wg wielu opracowań, optymalne pochylenie podłużne chodnika, zapewniające możliwość samodzielnego poruszania się osób na wózkach inwalidzkich, ma nie przekraczać 5%.

Mimo że na terenach prywatnych posesji powyższe przepisy nie obowiązują, to wskazane jest, aby to tę wartość traktować jako właściwą. Ponadto bezwzględnie konieczne jest sprawdzenie sprawności tego domownika - możliwości samodzielnego pokonywania przez niego pochylni (zarówno przy jeździe w górę, jak i w dół) przy różnych pochyleniach.

Jest to zadanie trudne, gdyż obecnie w Polsce brak jest pochylni testowych, które miałyby regulowany kąt nachylenia, do przeprowadzenia tego typu prób. W zastępstwie można skorzystać z już istniejących przy wielu budynkach (zwłaszcza użyteczności publicznej) oraz przy chodnikach.

Należy wybrać kilka z nich o różnym pochyleniu (określić jego wartość) i samodzielnie spróbować się po nich poruszać. Pozwoli to ustalić wartość optymalnego pochylenia i ewentualnie konieczność zamontowanie poręczny (o odpowiedniej średnicy, na optymalnej wysokości, po jednej lub po dwóch stronach rampy, na fragmencie lub całej jej długości), umożliwiające najbardziej komfortową jazdę.

Warto przy tym uwzględnić to, że taki użytkownik bywa w słabszej formie fizycznej, np. w trakcie choroby, a także pogorszenia się kondycji w miarę jego starzenia się i dlatego pokonywane podczas prób pochylenie dobrze jest jeszcze obniżyć.

Pochylnie są niezbędne, jeśli teren posesji leży na nierównym gruncie lub poziom wejścia do domu nie jest równy z nawierzchnią przed nim. (fot. © MOXUMBIC / DEPOSITPHOTOS)

Z doświadczeń osób niepełnosprawnych wynika, że poręcze - pozornie nieprzydatne (niewykorzystywane) na co dzień na małych pochyleniach - sprawdzają się w sytuacjach nietypowych, np. przy kontuzji jednej z rąk, zasypaniu pochylni śniegiem, wjazdu z zakupami (umieszczonymi na kolanach). Podobnie bardzo przydatne - zwłaszcza dla dzieci i kobiet - mogą być pochwyty poręczy o mniejszej średnicy do 3-4,5 cm.

Pochylenie poprzeczne chodników, wg przepisów, nie powinno być większe niż 2%. Taki spadek ma ułatwić spływ wody z traktów o kilkumetrowej szerokości. Na prywatnych działkach ścieżki są znacznie węższe. Pochylenie poprzeczne może tu być mniejsze. Z punktu widzenia osób korzystających z wózków, najlepiej by było z niego zrezygnować (~0%). Bowiem im jest ono większe, tym trudniej operować wózkiem.

W nawierzchniach wokół domu mogą pojawić się też elementy służące do odprowadzenia wody z dachu na teren działki. Najczęściej woda spływająca z rynien i rur spustowych trafia albo bezpośrednio na trawnik, albo najpierw na chodnik, skąd za pomocą korytek ściekowych płynie na trawnik. Do wyboru są korytka zamknięte (przykryte ażurowym rusztem) lub otwarte (z elementów z wyprofilowanym obłym kształtem).

Korytka zamknięte zapewniają zachowanie ciągłości górnej powierzchni poziomu chodnika, jednak mają otwory, w które mogą wpadać kółka wózków inwalidzkich, balkoników oraz końcówek kul. Aby temu zapobiec, należy użyć modelu, w którym wymiar bądź średnica pojedynczego otworu nie przekracza 2 cm, a dłuższe otwory są usytuowane skośnie do kierunku poruszania się pieszego. Ich podstawową wadą jest łatwość zamulenia i trudność czyszczenia (konieczność podnoszenia rusztu).

Korytka otwarte natomiast są niebezpieczne, bo wymuszają przejechanie wózkiem wyokrąglonej niecki albo ominięcie jej stopami i laskami. Przy ich przekraczaniu może zdarzyć się zaczepienie nogą, laską, kółkiem skutkujące potknięciem lub upadkiem. Modele otwarte są jednak częściej wykonywane ze względu na łatwiejsze czyszczenie. W przypadku zamulenia, czyści się je ręką albo nogą, ponadto często wiatr czy duży spływ wody usuwa zanieczyszczenia.

Korytka zamknięte stanowią całość, natomiast do produkcji wersji otwartych używane są rozmaite materiały, o różnej głębokości promieniu wyokrągleń. Dla wygody poruszania się osób niepełnosprawnych im mniejsza głębokość i większy (łagodniejszy) promień wyokrąglenia, tym lepiej.

W przypadku stosowania innych elementów prowadzących wodę, najważniejszymi parametrami są ich głębokość - nie może być większa niż 2 cm - oraz typ krawędzi zagłębienia - powinny być zaokrąglone (o promieniu R = 1 cm), bądź ścięte (skos 1:1).

Na prywatnych posesjach, ze względu na bezpieczeństwo poruszania się po nich, lepiej sprawdzają się wersje zamknięte.

Aby zapobiec zejściu z twardej nawierzchni chodnika po zmroku, zaleca się wykonać odpowiednie oświetlenie. Mogą to być klasyczne lampy lub latarnie podłączone do instalacji elektrycznej i oświetlające całą działkę, lub minilatarnie na baterie słoneczne, wciśnięte w grunt zaraz za linią obrzeża traktu po jednej lub obu jego stronach.

Mogą to być także punkty świetlne (oprawy najazdowe) układane w nawierzchni. Umieszczone po jednej stronie ścieżki będą sugerować poruszanie się bliżej linii, którą wyznaczą. Osadzone po obu stronach dadzą komfort poruszania się pomiędzy nimi - środkiem chodnika. Jednak oprawy takie u niektórych osób mogą wywoływać efekt oślepiania, dlatego dobrze jest przed podjęciem decyzji o ich zamontowaniu wykluczyć to metodą prób.

Innym sposobem na ułatwienie bezpiecznej komunikacji po zmroku jest wykonanie nawierzchni z materiału z domieszką kruszywa Fluorescencyjnego. W ciemnościach kruszywo oddaje zmagazynowane w ciągu dnia światło, które oznacza wyraźnie granice chodnika. W takim przypadku nie jest potrzebne oświetlenie elektryczne.

Na rozległych posesjach można zamontować oświetlenie będące kombinacją wyżej opisanych, uwzględniające hierarchię ważności, np. dojście od furtki do domu i od domu do garażu - lampy elektryczne, ścieżki w ogrodzie - fluorescencyjne lub słoneczne.

Chodniki prowadzące do domu powinny być oświetlone - po jednej lub po obu stronach. (fot. Semmelrock)

Ogród osoby z ograniczeniami ruchowymi

Chodniki oraz alejki wokół domu i w ogrodzie powinny być wykonane wg podanych wyżej zasad. Nie ma specjalnych zaleceń co do doboru sadzonych roślin na terenie posesji w odniesieniu do osób niepełnosprawnych, lecz - tak jak w przypadku wszystkich innych użytkowników - powinno się unikać roślin powodujących alergie.

W pobliżu traktów dobrze jest zrezygnować z uprawy odmian kolczastych, które przy zaczepieniu mogą skaleczyć skórę, zniszczyć ubranie, a w razie najechania na kolec - przebić dętkę kół wózka inwalidzkiego.

Tak jak już wcześniej wspominano, warto przygotować miejsce odpoczynku niepełnosprawnego. Powinno być zacienione (dla znacznej części tych osób są medyczne przeciwwskazania odnośnie przebywania na słońcu), z utwardzoną płaszczyzną o wymiarach minimum 150 x 150 cm (lub większą), co pozwoli wykonywać wózkiem manewry oraz zmieniać dowolnie jego ustawienie przy przesiadaniu się na ławkę, leżak.

Wygodny garaż dla osoby z ograniczeniami ruchowymi 

W myśl przepisów, miejsce do parkowania samochodu, którym kieruje (albo jest przewożona) osoba niepełnosprawna, powinno być szersze od standardowego - mieć 3,6 m zamiast 2,5 m. Ta różnica wynika z konieczności wsiadania i wysiadania z auta, przeważnie przy drzwiach w pełni otwartych. Zwiększona szerokość umożliwia takie otwarcie drzwi, manewrowanie wózkiem oraz poruszanie się wzdłuż samochodu, aby dostać się do bagażnika czy do klapy komory silnika w obrębie miejsca postojowego.

Wielkość garażu, w którym niepełnosprawny zamierza trzymać swój pojazd, również powinna uwzględniać potrzebę zwiększonej szerokości parkowania, a także umożliwiać wygodny wjazd/wyjazd wózkiem z garażu przy stojącym aucie. Należy też wziąć pod uwagę gabaryty posiadanego aktualnie auta oraz ewentualnie planowanego. Jeśli domownik może i lubi wykonywać prace związane z samodzielną konserwacją albo naprawą pojazdu, powinien mieć zapewnioną dodatkową przestrzeń na to, a także na postawienie i powieszenie szafek, półek, części zamiennych, kluczy.

Niekiedy użytkownicy mają dwa wózki - jeden wożony w samochodzie tylko do poruszania się poza domem, drugi - do poruszania się w nim i po posesji. Po przyjeździe wózek "wyjściowy" zostaje w aucie, a kierowca przesiada się na ten domowy, który stoi na wysokości drzwi samochodu. Dobrze jeśli garaż będzie miał powierzchnię pozwalającą na swobodne korzystanie z takiej wygodnej opcji.

Jeżeli garaż zaprojektowano w bryle budynku, to wejście do niego powinno znajdować się wewnątrz domu i być dostosowane do niepełnosprawnego użytkownika. Brak takiego połączenia oznacza przechodzenie z ciepłego samochodu i chłodniejszego garażu przez otwartą przestrzeń, co zwłaszcza w chłodnych porach roku wymaga narzucenia wierzchniej odzieży.

W praktyce jednak zazwyczaj niewielka odległość do pokonania skłania do przemykania w niekompletnym ubraniu, co skutkuje częstymi przeziębianiami. W czasie wilgotnej pogody taka komunikacja powoduje także brudzenie się kół wózka.

Jeżeli garaż jest wolno stojący i oprócz bramy ma boczne wejście, to trzeba pamiętać, że ono też musi być dostosowane - odpowiednia szerokość drzwi, wygodny sposób ich otwierania oraz przestrzeń do manewrowania wózkiem przed nim zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz.

Miejsce postojowe na posesji osoby z ograniczeniami ruchowymi

W przypadku stanowiska postojowego poza garażem, na terenie posesji - musi ono mieć utwardzoną pełną nawierzchnię, nie ażurową. Manewrowanie wózkiem, związane z podjeżdżaniem pod drzwi auta czy bagażnika, wymaga pewnej precyzji. Nierówna ażurowa nawierzchnia tę precyzję ogranicza - powoduje obijanie wózkiem samochodu oraz niebezpieczne jego wychylenia podczas wsiadania i wysiadania.

Zarówno w garażu, jak i na miejscu postojowym należy przewidzieć dodatkową przestrzeń, umożliwiającą otwarcie drzwi samochodu na pełną szerokość i swobodne wejście i wyjście z niego, by przesiąść się na wózek. (fot. © DIDESIGN / DEPOSITPHOTOS)

Śmietnik - gdzie najlepiej go umieścić?

Do miejsca, w którym będą gromadzone śmieci, niezbędny jest utwardzony dojazd, a przed wejściem do wiaty śmietnikowej z pojemnikami bądź przed samymi pojemnikami - utwardzony plac o wymiarach 150 x 150 m. Przed podjęciem decyzji o wyborze pojemników, osoba niepełnosprawna powinna sprawdzić, czy samodzielnie będzie mogła z niego korzystać - otworzyć, wrzucić śmieci i zamknąć.

Miejsce, w którym będzie stał śmietnik, powinno być utwardzone i odpowiednio duże, by niepełnosprawny mógł wygodnie z niego korzystać. (fot. K. Kaperczak)

dr inż. Krzysztof Kaperczak
fot. otwierająca: © VADIMPHOTO1@GMAIL.COM / DEPOSITPHOTOS