Stare, zużyte panele fotowoltaiczne nie mogą trafić na śmietnik, a koszt ich utylizacji nie jest mały. Aby zrozumieć proces recyklingu, warto wiedzieć, z czego składają się panele fotowoltaiczne. Podstawą i jednocześnie najmniejszą jednostką jest ogniwo, do którego produkcji wykorzystuje się krzem, najczęściej modyfikowany selenem. Ogniwa łączone są w pojedyncze moduły, z których powstaje pełnowymiarowy panel fotowoltaiczny. Od frontu wafle krzemowe z elektroniką zabezpieczone są szkłem hartowanym, natomiast od spodu folią EVA i często dodatkowo warstwą folii elektroizolacyjnej. Całość osadzona jest na aluminiowej ramie. Do paneli podłączone są również kable i skrzynki przyłączeniowe. Liczba paneli fotowoltaicznych dostosowana jest do zapotrzebowania na energię konkretnego gospodarstwa domowego/przedsiębiorstwa.
Jak przebiega utylizacja paneli fotowoltaicznych
Jak każdy sprzęt elektryczny i elektroniczny, również panele PV z czasem się wysłużą w procesie eksploatacji i ich wydajność będzie już tak niska, że trzeba będzie je wymienić. Podobnie jak w przypadku innych elektroodpadów, paneli fotowoltaicznych nie można wyrzucić do kosza lub miejsca na duże gabaryty. Trzeba je oddać do specjalnych punktów odbioru odpadów. Traktuje się je jak elektrośmieci. Do tego właśnie nawiązuje ustawa o ZSEE, która ustala zasady obowiązkowego recyklingu paneli fotowoltaicznych.
Jak przebiega utylizacja? Proces ten obejmuje m.in. demontaż modułów, oddzielenie kabli i ramek, a następnie odzyskiwanie materiałów takich jak krzem, szkło, aluminium czy miedź. Reszta, której nie da się przetworzyć, trafia do spalarni. Utylizacją zajmują się wyspecjalizowane firmy.
Recykling paneli fotowoltaicznych - jak odzyskiwane są surowce
Recykling stał się pojęciem, którego nie należy bagatelizować. Z raportu JRC Komisji Europejskiej wynika, że do 2050 roku w UE powstanie od 21 do 35 milionów ton zużytych paneli PV. To ogromna ilość odpadów, które mogą zagrażać środowisku - panele zawierają m.in. toksyczne substancje.
Recykling umożliwia umożliwia odzysk aż 95% materiałów z paneli krzemowych. Z jednego panelu PV o wadze 20 kilogramów można odzyskać od 0,4 do 0,9 kilograma krzemu, który jest najdroższy w pozyskaniu, a w drodze recyklingu może zostać wykorzystany do produkcji nowych ogniw. Z paneli z powodzeniem odzyskuje się również aluminium i szkło, a także zawarte w kablach miedź i srebro, które łatwo można przetopić i wykorzystać ponownie. Tworzywa sztuczne zawarte w izolacjach i uszczelkach również można poddać procesowi recyklingu. Odpady, które nie nadają się do ponownego przetworzenia są spalane w wysokiej temperaturze. W temperaturze 500°C odparowują tworzywa sztuczne, pozostawiając nienaruszone szkło i metale.
Niestety w praktyce w Polsce nie wygląda to tak optymistycznie, ponieważ branża recyklingowa wciąż jest w powijakach. Problem z dużą liczbą paneli PV przeznaczonych do utylizacji jest jeszcze przed nami. Jest więc jeszcze czas, że się do tego przygotować. Nadal brak systemowych rozwiązań, a stosowane obecnie przestarzałe technologie nie radzą sobie z recyklingowymi wyzwaniami. W rezultacie spora część zużytych paneli, zamiast do ponownego wykorzystania, eksportowana jest za granicę, co generuje spore straty.
Kto odpowiada za utylizację paneli i ponosi jej koszty?
Obecnie regulacje prawne zobowiązują producentów i importerów do zapewnienia organizacji i finansowania procesu zbierania i transportu paneli fotowoltaicznych, a także ich utylizacji. Wynika to z przepisów o rozszerzonej odpowiedzialności producenta (ROP). Oznacza to, że w momencie wyprodukowania, producenci paneli fotowoltaicznych przejmują odpowiedzialność za ich utylizację, a jej koszt wliczony jest w cenę zakupu paneli. Jak to działa w praktyce? Niektórzy producenci mają własny system zbiórki, jednak najczęściej podejmują współpracę z organizacjami odzysku sprzętu elektrycznego i elektronicznego (np. ERP Polska, czy ElektroEko), które przejmują obowiązek odbioru i utylizowania paneli fotowoltaicznych.
Od października 2025: prosument zapłaci za recykling i utylizację paneli fotowoltaicznych
Od 9 października 2025 roku zmieniają się przepisy. Koszt utylizacji paneli fotowoltaicznych przejdzie na właścicieli instalacji zamontowanych przed 1 stycznia 2016 roku. Dlaczego właśnie ta data jest wiążąca? Odpowiedzi znajdują się w dyrektywach unijnych, dotyczących rozszerzonej odpowiedzialności producenta (ROP), a konkretnie w pojęciu sprzętu historycznego. Każde państwo członkowskie musiało wyznaczyć datę graniczną, czyli taką, do której sprzęt uznawany jest za historyczny (wycofany z użytku, uszkodzony, zużyty). Polska określiła tę datę na 1 stycznia 2016 roku. Sprzęty sprzed tej daty są wyjątkiem od zastosowania ustawy o ROP, czyli producenci nie mają obowiązku zadbania o ich utylizację. To duży problem dla pierwszych użytkowników fotowoltaiki w Polsce, która zagościła na polskich dachach w latach 2010-2015.
Każdy zniszczony moduł wymaga wymiany na nowy. W przypadku paneli fotowoltaicznych uszkodzonych mechanicznie na przykład na skutek gradu o dużej średnicy i wymagających wymiany, a zamontowanych przed 2016 rokiem, będą od października 2025 roku obowiązywać już nowe zasady.
Koszt utylizacja paneli fotowoltaicznych - ile zapłacisz w 2025 roku?
Szacuje się, że przeciętne gospodarstwo domowe montowało do 2015 roku fotowoltaikę o mocy 5 kWp. Biorąc pod uwagę, że z uwagi na ograniczenia technologiczne maksymalna moc jednego panela wynosiła 280 Wp, to do montażu instalacji o mocy 5 kWp potrzebnych było około 18 paneli. Przyjmijmy, że jeden panel waży około 20 kg, zatem do utylizacji będzie 360 kg elektroodpadów.
Cennik utylizacji paneli fotowoltaicznych:
- demontaż - od 100 zł za 1 panel
- odbiór paneli z posesji / transport - około 2,5 zł/kg
- cena utylizacji paneli przez profesjonalną firmę - 2 zł/kg
Zakładając, że odległość do punktu odbioru wynosi 10 km, koszty utylizacji paneli rozkładają się następująco:
- demontaż paneli - 1800 zł
- transport - 25 zł
- koszt utylizacji paneli - 720 zł
Ostateczny koszt pozbycia się starych paneli fotowoltaicznych zamontowanych w domu jednorodzinnym wyniesie zatem 2545 zł. Oczywiście ceny mogą różnić się w zależności od regionu kraju. Najbardziej finansowo ucierpią jednak właściciele farm fotowoltaicznych.
Kiedy wymienić panele PV: żywotność i oznaki zużycia
Producenci szacują, że żywotność ogniw fotowoltaicznych to 25-30 lat. Po upływie tego czasu panele produkują energię z mniejszą efektywnością. Może zatem okazać się, że przy odpowiedniej konserwacji i eksploatacji mikroinstalacja może działać 40 lat, jednak przy zmniejszonej produkcji energii po upływie 25-30 lat. Kiedy na pewno trzeba pomyśleć o nowych modułach fotowoltaicznych? Wtedy, kiedy ich moc spadła do wartości poniżej 80%, widoczne są uszkodzenia mechaniczne lub następują częste awarie falownika.
Utylizacja paneli fotowoltaicznych: podsumowanie
Jeszcze do początku października 2025 obowiązek utylizacji zużytych instalacji PV leży po stronie producentów. Po tym czasie koszt utylizacji paneli PV, zamontowanych przed styczniem 2016, spoczywał będzie na ich użytkownikach. Opłata już teraz jest znaczna, ale jak wiemy, prawo rynku nie zna litości - im większy popyt będzie na tego typu usługę, tym cena będzie wyższa. Pozostaje mieć nadzieję, że rząd pod naciskiem społecznym z czasem wypracuje systemowe rozwiązania i utylizacja będzie tańsza.
Fot. Adobe Stock
Skomentuj
