Prowadzenie instalacji elektrycznej i schemat elektryczny

W efekcie instalacja dostosowywana jest do potrzeb użytkownika, a prace montażowe powinien prowadzić uprawniony elektryk, poświadczając ich prawidłowe wykonanie stosownym oświadczeniem.

Natomiast bazowym ograniczeniem w użytkowaniu i rozbudowie instalacji elektrycznej jest dokumentacja projektowa przyłącza elektroenergetycznego zawierająca m.in.: schemat ideowy, opis rodzaju i lokalizacji przyłącza, zastosowanych przewodów i zabezpieczeń nadmiarowo-prądowych oraz nominalnego poboru mocy, co decyduje o możliwości obciążenia sieci.

W typowych warunkach użytkowania moc umowna potrzebna do zasilania domu jednorodzinnego zawiera się w granicach 9-16 kW, przy czym niekiedy może być ona ograniczona możliwościami obciążenia istniejącej sieci elektroenergetycznej zgodnie z warunkami technicznymi wydanymi przez miejscowy zakład energetyczny. 

Czym jest schemat elektryczny?

Schemat elektryczny to rysunek techniczny, który za pomocą symboli graficznych przedstawia wszystkie połączenia elektryczne w danym układzie.

Według normy PN-79/E-01244 wyróżniamy cztery podstawowe rodzaje schematów elektrycznych:

1. Schemat elektryczny podstawowy - strukturalny (wskazuje rozmieszczenie elementów), funkcjonalny (zawiera informacje o funkcjach poszczególnych elementów).
2. Schemat elektryczny wyjaśniający - ideowy (ukazuje obiekty, elementy, połączenia między nimi przy pomocy symboli), zastępczy (upraszcza skomplikowane schematy).
3. Schemat elektryczny wykonawczy - połączeń wewnętrznych, połączeń zewnętrznych, przyłączeń.
4. Plan - plan instalacji elektrycznej, plan rozmieszczenia, plan sieci i linii.

Podział schematów elektrycznych ze względu na rodzaj rysunku:

• schemat ideowy (jednokreskowy) - to ogólny rysunek, w którym elektryk znajdzie podstawowe informacje o elementach instalacji elektrycznej (bez dokładnego ich rozmieszczenia),
• schemat rozwinięty - zawiera informacje o funkcjach każdego z elementów i ich dokładne rozmieszczenie w instalacji elektrycznej,
• schemat oprzewodowania - znajdują się w nim informacje o połączeniach urządzeń z listwami zaciskowymi,
• schemat montażowy - zawiera dane o rzeczywistym rozmieszczeniu elementów w instalacji elektrycznej.

Oznaczenia literowe i podstawowe symbole w schemacie elektrycznym

OZNACZENIA LITEROWE W SCHEMACIE ELEKTRYCZNYM
PRĄD PRZEMIENNY
PE	PRZEWÓD OCHRONNY UZIEMIONY
PEN	PRZEWÓD OCHRONNY UZIEMIONY NEUTRALNY
N	PRZEWÓD NEUTRALNY
L	PRZEWÓD FAZOWY
L1, L2, L3...	FAZA 1, FAZA 2, FAZA 3...
L+, L-, M	BIEGUN DODATNI, BIEGUN UJEMNY, BIEGUN ŚRODKOWY
MATERIAŁ BUDUJĄCY PRZEWÓD
A	KABEL Z ALUMINIUM
F	KABEL ZE STALI MIĘKKIEJ
KONSTRUKCJA PRZEWODU
D	DRUT
L	LINKA
Lg	LINKA GIĘTKA
KOLORY PRZEWODÓW
N - niebieski	PRZEWÓD NEUTRALNY
L - czarny lub brązowy	NAPIĘCIE FAZOWE
PE - zielono-żółty	UZIEMIENIE

Symbole przewodów, połączeń i linii w schemacie elektrycznym. (rys. Redakcja BD)

Podstawowe symbole w schemacie elektrycznym. (rys. Redakcja BD)

Jak poprowadzić obwody elektryczne?

Instalacja domowa jest zespołem różnorodnych elementów elektrycznych połączonych ze sobą przewodami. Dzieli się ona na obwody zasilające poszczególne urządzenia lub ich grupy - nazywane odbiornikami.

W skład poszczególnych obwodów, zależnie od ich przeznaczenia, wchodzi:

• aparatura zabezpieczająco-sterująca umieszczona w rozdzielnicy,
• łączniki (wyłączniki) oświetlenia,
• gniazda wtykowe,
• wypusty przyłączeniowe.

Liczba obwodów w domu zależy od liczby i rozmieszczenia gniazd, punktów oświetleniowych oraz rodzaju i mocy urządzeń elektrycznych. Każdy obwód chroniony jest oddzielnym wyłącznikiem nadmiarowo-prądowym o prądzie nominalnym dobranym do obciążenia tego obwodu - zwykle 6-16 A. Przy zasilaniu z sieci trójfazowej rozdział na obwody powinien zapewniać możliwie równomierne obciążenie poszczególnych faz.

Warto też podłączyć obwody tak, aby do każdego pomieszczenia doprowadzone było zasilanie z dwóch różnych faz, co w razie awarii jednej fazy umożliwi przynajmniej częściowe korzystanie z urządzeń elektrycznych w tym pomieszczeniu.

W domowych instalacjach elektrycznych rozprowadzenie przewodów może odbywać się:

• w rurkach instalacyjnych przykrytych tynkiem,
• bezpośrednio w warstwie tynku,
• w listwach instalacyjnych,
• po wierzchu ściany.

Przewody prowadzi się zawsze po liniach prostych równolegle lub pionowo do podłogi. Po ich ułożeniu warto zrobić dokumentację fotograficzną, dzięki czemu będziemy mogli uniknąć uszkodzenia przewodów.

Montaż wewnętrznej instalacji elektrycznej wykonujemy na etapie stanu surowego zamkniętego, zaczynając od ustalenia lokalizacji rozdzielnicy, punktów oświetleniowych i ich wyłączników, gniazd oraz miejsc podłączenia stałych urządzeń elektrycznych. W praktyce rozmieszczenie tych elementów instalacji wyznacza się kredą na ścianach i sufitach, a przy bardziej rozbudowanym okablowaniu dołączając, np. kartkę z opisem funkcji.

Przewody wielożyłowe płaskie YDYp. (fot. Stanisław Liberski)

Najczęściej do ułożenia bezpośrednio w tynku używa się przewodów wielożyłowych płaskich, w podwójnej izolacji o oznaczeniu YDYp. Przewody mocuje się opaskami z taśmy aluminiowej do ściany, a następnie pokrywa tynkiem. W miejscach rozgałęzienia montowane są puszki, w których mieszczą się złącza przewodów.

Dobór przekroju przewodów uzależniony jest przede wszystkim od przewidywanego prądu obciążenia w danym obwodzie. Przy długich przewodach uwzględnia się także spadki napięcia przy nominalnym obciążeniu. Praktycznie większość obwodów w instalacjach domowych wykonuje się przewodami o przekroju 1,5 mm² lub 2,5 mm². Jedynie zasilanie odbiorników o dużej mocy i obiektów poza budynkiem mieszkalnym (np. garażu, budynku gospodarczego) jest doprowadzane przewodami o większym przekroju. 

Lokalizacja i wyposażenie rozdzielnicy głównej

Rozdzielnica główna, która pełni funkcję centrali sterująco-zabezpieczającej powinna być zlokalizowana w pobliżu wejścia do domu, w miejscu łatwo dostępnym. Wielkość rozdzielnicy określa liczba modułów aparatury możliwych do zainstalowania w jej wnętrzu, co z kolei zależy od stopnia rozbudowania instalacji domowej. 

W domach jednorodzinnych jej pojemność powinna umożliwiać zamontowanie przynajmniej 24 modułów, a także uwzględniać wolne miejsca na ewentualną rozbudowę instalacji.

Podstawowym wyposażeniem rozdzielnicy jest:

• główny wyłącznik nadmiarowo-prądowy,
• wyłączniki różnicowo-prądowe,
• oraz wyłączniki nadmiarowe dla poszczególnych obwodów.

Rozdzielnicę główną montujemy w miejscu łatwo dostępnym - zazwyczaj przy wejściu do domu. (fot. Janusz Werner)

W rozdzielnicy montuje się również dodatkową aparaturę: zabezpieczającą, np. ochronniki przeciwprzepięciowe; sterującą, np. styczniki, zegary oraz sygnalizacyjną, np. lampki kontrolne.

Wyłączniki nadprądowe, nazywane popularnie bezpiecznikami, chronią instalację przed skutkami zwarcia lub nadmiernego obciążenia. Zakładane są dla poszczególnych obwodów odbiorczych, przy czym do jednego wyłącznika nie można podłączyć więcej niż 10 gniazdek wtyczkowych lub 20 punktów oświetleniowych.

Urządzenia podłączone na stałe do instalacji (kuchenki elektryczne, bojlery, hydrofory, grzejniki akumulacyjne) oraz pralki, zmywarki powinny być zasilane z oddzielnych obwodów zabezpieczonych indywidualnym wyłącznikiem nadprądowym.

Od lewej: wyłącznik nadprądowy, ogranicznik przeciwprzepięciowy, wyłącznik różnicowo-prądowy. (fot. Legrand, Eaton Electric)

Skuteczną ochronę przeciwporażeniową zapewniają wyłączniki różnicowo-prądowe instalowane dla wybranych obwodów (obowiązkowo dla łazienki). Ich działanie polega na porównywaniu prądu płynącego w przewodzie fazowym i neutralnym - gdy pojawi się różnica przekraczająca ich prąd uruchomienia (zwykle 30 mA), nastąpi szybkie odłączenie zasilania. Prąd różnicowy może pojawić się w wyniku "ucieczki" do masy spowodowanej, np. uszkodzeniem izolacji przewodów lub zawilgoceniem wewnątrz urządzeń elektrycznych.

Ochronniki przeciwprzepięciowe zabezpieczają urządzenia elektroniczne (komputery, sprzęt audio, wideo) przed impulsami wysokonapięciowymi, które mogą pojawić się w domowej instalacji elektrycznej na skutek wyładowań atmosferycznych lub awarii w sieci elektroenergetycznej. Ochronnik przeciwprzepięciowy, zamontowany w rozdzielnicy, spowoduje wtedy odprowadzenie impulsu napięciowego do ziemi. Zadziałanie ochronnika nie powoduje zakłóceń w funkcjonowaniu instalacji, dlatego po każdej burzy warto sprawdzić, czy ochronnik nie zadziałał.

Autor: Redakcja BudujemyDom

Opracowanie: Martyna Nowak-Ciupa

fot. otwierająca: annapictures / pixabay.com