Nowoczesne modele łączników i gniazd - funkcjonalność i ozdoba

Znajdujący się na końcu rozprowadzonej po budynku instalacji osprzęt elektroinstalacyjny to niezbędny element w każdym domu. Umożliwia korzystanie ze sprzętu i urządzeń pobierających prąd - oświetlenia, telewizora, komputera, pralki, suszarki itp.

Elementów tych cały czas przybywa, dlatego ważne jest zaplanowanie wystarczającej ilości gniazd i łączników oraz ich odpowiednie rozplanowanie. Dobierając osprzęt warto zwrócić uwagę nie tylko na jego parametry użytkowe, ale też walory estetyczne.

Infografika: Osprzęt elektroinstalacyjny - co i do czego?

Łączniki - co mamy do wyboru?

Służą do ręcznej obsługi odbiorników energii elektrycznej. Najczęściej wykorzystywane są do włączania i wyłączania światła, ale za ich pomocą można też sterować osłonami przeciwsłonecznymi (np. roletami zewnętrznymi) i sprzętem audio, regulować temperaturę w pomieszczeniu czy obsługiwać instalację inteligentną.

Osprzęt służy obecnie nie tylko to obsługi oświetlenia i urządzeń elektrycznych, ale także do zarządzania domową automatyką. (fot. Legrand)

W sprzedaży są łączniki pojedyncze, podwójne i potrójne. Kilka z nich może być też zblokowanych w ramce, montowanej zarówno w pionie, jak i w poziomie. Taki moduł wygląda bardziej estetycznie, niż rozproszone na ścianie pojedyncze elementy.

Do wyboru są trzy typy łączników:

• podtynkowe - to najpopularniejszy rodzaj tego typu osprzętu. Umieszcza się je w schowanych w ścianach puszkach instalacyjnych, osadzanych podczas układania instalacji elektrycznej. Takie rozwiązanie jest najbardziej estetyczne;
• natynkowe - mocuje się je bezpośrednio do podłoża, bez użycia puszek. Najczęściej stosuje się je w pomieszczeniach gospodarczych, piwnicach, na strychach, ale także we wnętrzach w stylu industrialnym;
• wtynkowe - to wersja pośrednia między oboma wymienionym. Takie łączniki umieszczane są w puszkach instalacyjnych o grubości tynku, stosowane są sporadycznie.

W sprzedaży są modele uniwersalne, a także przeznaczone do ścian wykonanych z konkretnego materiału, np. murowanych albo z płyt g-k.

Można zdecydować się na modele jedno-, dwu- lub trzyklawiszowe. Te pierwsze pozwalają włączać i wyłączać jeden odbiornik prądu, choćby pojedynczą żarówkę. W pozostałych przypadkach takie odbiorniki mogą być 2 lub 3. Pozostając przy poprzednim przykładzie - mogą to być kolejne żarówki w jednym żyrandolu, ale równie dobrze zupełnie oddzielne lampy lub urządzenia.

Modele dotykowe, jak wskazuje nazwa, reagują na dotyk, bezdotykowe, dzięki umieszczonemu w środku sensorowi - na ruch ręką. Te drugie sprawdzą się w łazience, kuchni, pralni, czyli w pomieszczeniach, w których zdarza się włączać i wyłączać światło mokrą albo zabrudzoną ręką. Dostępny jest również osprzęt wyposażony w odbiornik podczerwieni ukryty w puszce instalacyjnej, którym steruje się za pomocą pilota.

Inny podział związany jest z pozycją łącznika. W stabilnych klawisz po naciśnięciu pozostaje w wybranej pozycji, w chwilowych (zwiernych) przechyla się na moment - te pełnią najczęściej rolę dzwonków przy drzwiach lub przycisków impulsowych w połączeniu z przełącznikami bistabilnymi, używanymi do sterowania oświetleniem z kilku miejsc. Natomiast w dotykowych cały czas pozostaje w jednej płaszczyźnie z ramką.

Gniazdo z łącznikiem dotykowym (fot. Livolo)

Dwa gniazda (fot. Livolo)

Gniazdo z portem USB i łącznikiem (fot. Livolo)

Łączniki schodowe przeznaczone są do włączania i wyłączania światła z dwóch odległych miejsc. Można je montować nie tylko w górnej i dolnej części schodów, ale też w długich korytarzach. Współpracujące z nimi modele krzyżowe umożliwiają zapalanie i gaszenie światła z dowolnej liczby miejsc. Można je zastąpić wspomnianymi łącznikami impulsowymi (dzwonkowymi) współpracującymi z przełącznikiem bistabilnym - każdy łącznik może służyć do włączenia lub wyłączenia.

Łączniki z podświetleniem w postaci diody LED świecą cały czas lub tylko w momencie rozłączenia obwodu. Podświetlony może być cały klawisz, małe okienko umieszczone na obudowie lub sama ramka.

Regulację strumienia światła umożliwiają tzw. ściemniacze. Dzięki nim oświetlenie można dopasować do indywidualnych potrzeb, co pozwala poprawić komfort w pomieszczeniu i oszczędzać energię. Ciekawą opcją są łączniki z wbudowanym czujnikiem ruchu - w tym przypadku światło zapala się automatyczne, gdy ktoś wchodzi do pomieszczenia oraz gaśnie po ustalonym czasie.

Gniazda

Gniazda wtyczkowe przeznaczone są do przyłączania do instalacji elektrycznej odbiorników elektrycznych. Podobnie jak łączniki, mogą funkcjonować samodzielnie lub być łączone w moduły. W sprzedaży są też zestawy, w skład których wchodzą gniazda i łączniki.

To nie jedyna analogia z tymi ostatnimi.

Gniazda również występują w trzech wariantach, jako:

• podtynkowe;
• natynkowe;
• wtynkowe.

Mogą być mocowane na wkręty bądź zaczepy rozpierające. Każde gniazdo wtyczkowe powinno być zaopatrzone w styk ochronny (bolec) połączony z przewodem PE, chroniącym przed porażeniem. Niektóre modele wyposażone są w przesłonę torów prądowych, uniemożliwiającą włożenie przedmiotów innych niż wtyczka. Warto je zamontować w pokojach dziecięcych. Z kolei do pomieszczeń narażonych na rozbryzgi wody przeznaczone są gniazda bryzgoszczelne. W łazience, warsztacie czy pralni wystarczy zamontować produkt oznaczony symbolem IP44, ze specjalną przesłoną (czasem dodatkową uszczelką) chroniącą przed zalaniem. Na tarasie lepiej sprawdzi się jeszcze szczelniejszy wyrób (np. IP65), z hermetyczną obudową zabezpieczającą wnętrze urządzenia przed strugami wody i kurzem.

Również gniazda dostępne są w wariancie z podświetleniem.

Jak wspomniano, osprzęt przeznaczony jest do obsługi różnego typu sprzętu. Obok gniazd dopasowanych do najpopularniejszych typów wtyczek, w sprzedaży są też modele mniej typowe - do anten TV, telefonów, komputerów, kabli HDMI i USB, golarek, gniazda głośnikowe, z radiem itp.

Odbiorników energii stale przybywa - warto o tym pamiętać planując rozmieszczenie osprzętu elektroinstalacyjnego. (fot. Schneider Electric)

Nowoczesne wzornictwo i stylistyka

Chociaż osprzęt jest niewielki i dość niepozorny, może być ważnym elementem wystroju wnętrz. Nie dziwi więc, że producenci oferują różne linie stylistyczne łączników i gniazd, w rozmaitych barwach, dzięki czemu można bez problemu dopasować je do stylu pomieszczeń i kolorystyki ścian.

Najpopularniejsze są wyroby z tworzywa sztucznego w kolorze białym. Taki osprzęt sprawdzi się właściwie wszędzie, nie opatrzy się zbyt szybko i będzie pasował w razie zmiany wystroju pomieszczeń. Oczywiście inne kolory również są popularne, ostatnio furorę robi szary, bo na taki często malowane są ściany.

W sprzedaży jest też osprzęt z drewna, szkła, kamienia, betonu, powlekany skórą, z aluminium, ze stali nierdzewnej itp. Można również stosować kombinację materiałów, dobrać np. klawisz z plastiku, a ramkę z drewna, w takim samym lub innym kolorze. Do wyboru są ponadto produkty zdobione np. błyszczącymi kryształkami albo wykańczane ręcznie.

Osprzęt można wyposażyć w specjalną - przezroczystą lub ozdobną - podkładkę, dzięki której nie będzie się brudziła ściana. W sprzedaży dostępne są również nakładki dekoracyjne, które umożliwiają zmianę wyglądu łącznika.

Stylistyka tych elementów w dużej mierze zależy od rodzaju zastosowanego w nich mechanizmu. Najchętniej wybierane są łączniki klawiszowe, rzadziej - z przyciskiem, obrotowe lub dźwigienkowe. Te dwa ostatnie typy świetnie pasują do pomieszczeń urządzonych w stylu retro.

O wyglądzie osprzętu decyduje też zastosowane podświetlenie. Diody LED w różnych kolorach mogą podświetlać całą ramkę, okienko na obudowie, przycisk albo pierścień wokół niego. Takie rozwiązania są nie tylko efektowne, ale i praktyczne - dzięki nim nie musimy po omacku szukać przycisku.

Uwaga! Osprzęt nie musi rzucać się w oczy. Wybierając elementy o bardziej dyskretnym designie, można wtopić je we wnętrze.

(fot. Ospel)

(fot. ABB)

Osprzęt jest pełnoprawnym elementem wystroju domu. Warto dobrać go kolorystycznie i stylistycznie do wyposażenia wnętrz. Na zdjęciach kilka przykładów aranżacji. (fot. z lewej: Kontakt Simon, fot. z prawej: Govena)

Liczba i rozmieszczenie osprzętu

Jak wspomniano, komfort korzystania z osprzętu elektroinstalacyjnego w dużej mierze zależy od zaplanowania jego odpowiedniej ilości i właściwego rozmieszczenia. Należy to zrobić na etapie projektowania całej instalacji elektrycznej, co pozwoli uniknąć pracochłonnych przeróbek i kucia ścian oraz plątaniny nieestetycznych kabli podczas eksploatacji domu. Takie remonty nie należą do rzadkości - zdarzają się zwłaszcza w sytuacji, gdy zamontowano zbyt mało gniazd i nie ma do czego podłączyć kolejnych sprzętów zasilanych prądem.

Ich lokalizację warto sobie zwizualizować podczas planowania instalacji. To samo dotyczy ustawienia mebli w poszczególnych pomieszczeniach. Dzięki temu osprzęt nie zostanie zamontowany w miejscach, do których nie ma swobodnego dostępu, np. na ścianie zasłoniętej później szafą.

Łączniki instaluje się przeważnie wewnątrz pomieszczeń, po tej samej stronie ściany co klamka drzwi, około 140 cm nad poziomem podłogi. Takie umiejscowienie pozwoli trafiać na nie intuicyjnie. W pokojach dziecięcych oraz przeznaczonych dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich ta wysokość powinna być niższa o 20-50 cm. W przypadku mniejszych pomieszczeń, jak łazienka, garderoba czy spiżarnia, łączniki umieszcza się zazwyczaj przed wejściem.

Lokalizacja gniazdek zależy od miejsca montażu. Typowa wysokość w pokojach to ok. 30 cm nad posadzką. W kuchni i łazience, gdzie wyposażenie stanowią zazwyczaj szafki stojące, to 110-120 cm. W tych ostatnich pomieszczeniach, ze względu na obecność wody, zarówno gniazda, jak i łączniki powinny znajdować się przynajmniej 60 cm od wanny lub brodzika.

Typowa wysokość osadzenia łączników to ok. 140 cm nad poziomem podłogi. (fot. Kontakt Simon)

Gniazda w pokojach montuje się zazwyczaj na wysokości ok. 30 cm od posadzki, natomiast w kuchni i łazience - 110-120 cm. (fot. Livolo)

Puszki i listwy elektroinstalacyjne

W puszkach elektroinstalacyjnych osadza się gniazda i łączniki oraz ukrywa się połączenia przewodów (ale takich elementów najlepiej robić jak najmniej). Montuje się je w trakcie układania przewodów, jeszcze przed otynkowaniem ścian.

Puszki dostępne są w różnych kształtach - walca, kwadratu lub prostokąta, w wersji pojedynczej lub wieloblokowej. Do wyboru są modele podtynkowe i - rzadziej stosowane - natynkowe. W sprzedaży są też puszki podłogowe, które warto zamontować w większych pomieszczeniach, w których odbiorniki energii (lampy, sprzęt audio i wideo) są umieszczone z dala od ścian. Taki osprzęt jest szczelny, można więc bez obaw czyścić posadzkę na mokro.

Przewody instalacji elektrycznej umieszcza się najczęściej w warstwie tynku, rzadziej w bruzdach wykutych w ścianach. Czasami jednak, np. podczas remontów, prowadzi się je po ścianach. Do ich maskowania służą specjalne listwy, albo kanały, które mają większy przekrój. Elementy te wykonane są zazwyczaj z tworzywa sztucznego lub aluminium. Oferowane są w wersji jedno- lub wielokomorowej.

Listwy i kanały układa się przy podłodze, ścianach lub suficie. Bardzo łatwo je ciąć i modelować, dzięki czemu bez problemu można je dopasować do podłoża. Do wykończenia służą gotowe narożniki i rozgałęźniki.

Puszki montuje się w trakcie układania przewodów, przed otynkowaniem ścian. (fot. J. Werner)

W puszkach elektroinstalacyjnych łączy się poszczególne obwody instalacji elektrycznej i osadza łączniki i gniazda. (fot. Wago)

Redaktor: Norbert Skupiński
fot. otwierająca: Ospel