Czy wpisanie domu do rejestru zabytków jest korzystne?

Czy wpisanie domu do rejestru zabytków jest korzystne?

Mój dom został wpisany do gminnego rejestru zabytków. Czy to jest korzystne?

Streszczenie artykułu
Wpisanie domu do rejestru zabytków to decyzja, która ma zarówno swoje zalety, jak i wady. Z jednej strony, dzięki temu właściciele mogą liczyć na dofinansowanie remontów i konserwacji obiektu, a także na ulgi podatkowe. Z drugiej strony, taka decyzja wiąże się z szeregiem ograniczeń, które mogą utrudniać normalne użytkowanie nieruchomości. Właściciel zabytku musi przestrzegać zasad konserwacji i pielęgnacji obiektu, które nie zawsze są zgodne z jego oczekiwaniami. Ponadto, wszelkie prace remontowe czy konserwatorskie muszą być wcześniej skonsultowane i zatwierdzone przez konserwatora zabytków. Wpisanie domu do rejestru zabytków oznacza też, że właściciel nie może go swobodnie sprzedać czy wynająć, a każda taka decyzja musi być wcześniej skonsultowana z konserwatorem. W przypadku sprzedaży, konserwator ma prawo pierwszeństwa do zakupu zabytku. Właściciele zabytków muszą również liczyć się z tym, że ich dom może stać się miejscem publicznym, do którego wstęp mają wszyscy zainteresowani. Z tego powodu, decyzja o wpisaniu domu do rejestru zabytków powinna być dobrze przemyślana.

Kto prowadzi ewidencję zabytków?

Na początek należy wyjaśnić pewną nieścisłość. Gminną ewidencję zabytków prowadzi wójt, burmistrz lub prezydent miasta. Rejestr zabytków zaś wojewódzki konserwator zabytków. To dwa różne spisy, choć od pewnego czasu dąży się do ich ujednolicenia. Spis pierwszy jest zwykle obszerniejszy - to, że dom wpisano do gminnej ewidencji zabytków wcale nie oznacza, że znajdziemy go w rejestrze prowadzonym przez wojewódzkiego konserwatora.

W myśl ustawy (o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami), "zabytkiem jest nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową".

Zabytek nieruchomy (czyli dom, kamienicę itp.) wpisuje się do rejestru zabytków na podstawie decyzji wydanej przez wojewódzkiego konserwatora zabytków z urzędu bądź na wniosek właściciela budynku, ewentualnie użytkownika wieczystego gruntu, na którym go posadowiono. Co ważne, po przeprowadzeniu odpowiedniego postępowania. Wpisanie nieruchomości do rejestru zabytków ujawnia się w jej księdze wieczystej.

Wpis do gminnej ewidencji zabytków następuje na podstawie zarządzenia wójta, burmistrza lub prezydenta miasta (zależnie od rodzaju gminy). Ponieważ nie jest to decyzja administracyjna (nie ma postępowania), właściciel budynku nie musi nawet wiedzieć, że jego nieruchomość znalazła się w takim spisie.

Stary, zniszczony budynek
Kupując leciwy budynek koniecznie sprawdźmy, czy nie jest chronionym przez prawo zabytkiem. (fot. J. Werner)

Wpisanie nieruchomości do rejestru zabytków nakłada na jej właściciela szereg obowiązków. Ma on między innymi:

  • zabezpieczyć i utrzymać zabytek i jego otoczenie w jak najlepszym stanie;
  • korzystać z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości;
  • zapewnić warunki jego naukowego badania i dokumentowania.

Obecność w rejestrze zabytków uniemożliwia rozbiórkę czy wyburzenie budynku (przynajmniej teoretycznie). Prowadzenie wszelkich robót (odbudowy, przebudowy, remontu) wymaga uzyskania pozwolenia na budowę, a ściślej - przebudowę, rozbudowę itp., jednak według tej samej procedury. Ale zanim złożymy stosowny wniosek, musimy uzyskać zgodę wojewódzkiego konserwatora zabytków na przeprowadzenie dokładnie opisanych prac.

Wpis do gminnej ewidencji nie nakłada na właściciela budynku obowiązków związanych np. z konserwacją zabytku, ale gdy idzie o możliwości jego przebudowy czy rozbudowy, wprowadza podobne ograniczenia jak wpis do rejestru. Prace budowlane można prowadzić tylko w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków.

Budynki mieszkalne wpisane do rejestru zabytków
W budynku wpisanym do rejestru zabytków starych drewnianych okien raczej nie wymienimy na plastikowe. Nowe muszą być zwykle tych samych rozmiarów i kształtu oraz z tego materiału, co poprzednie. Z pozostałym elementami budynku jest podobnie. (fot. A. Papliński)

Jakie są korzyści wpisania nieruchomości do rejestru zabytków?

Teraz trochę o korzyściach.

Właściciel budynku wpisanego do rejestru zabytków może ubiegać się o dotację na prace konserwatorskie i restauratorskie oraz roboty budowlane prowadzone przy tym obiekcie. Dotacje przyznają minister kultury i dziedzictwa narodowego oraz wojewódzki konserwator zabytków. Dofinansowanie jest wypłacane na podstawie kosztorysu, zaakceptowanego przez wojewódzkiego konserwatora zabytków (lub ministra kultury, jeżeli zabytek jest na Liście Skarbów Dziedzictwa), na prace, które zostaną przeprowadzone w roku złożenia wniosku o dotację lub następnym, albo zostały wykonane w ciągu poprzednich trzech lat.

Dopłata z budżetu państwa może wynosić do 50% nakładów koniecznych na wykonanie robót, a jeżeli zabytek ma wyjątkową wartość historyczną, artystyczną lub naukową albo wymaga prac złożonych pod względem technologicznym, dotacja może być udzielona w wysokości do 100% kosztów. Na zwrot całości zainwestowanych środków można liczyć także wtedy, gdy stan zabytku wymaga niezwłocznego podjęcia prac.

Budynek drewniany wpisany do rejestru zabytków
Na remont zabytku przysługują dotacje, przyznawane przez wojewódzkiego konserwatora zabytków oraz ministra kultury i dziedzictwa narodowego. (fot. Archiwum BD)

Właściciel domu wpisanego do rejestru zabytków może również uzyskać zwolnienie z obowiązku zapłaty podatku od nieruchomości. Pod warunkiem jego utrzymania i konserwacji zgodnie z przepisami o ochronie zabytków. Zwolnienie nie dotyczy budynków / ich części wykorzystywanych do prowadzenia działalności gospodarczej.

Od pewnego czasu, na korzyści podobne do tych, przysługujących posiadaczom nieruchomości wpisanych do rejestru zabytków, mogą liczyć właściciele obiektów z gminnych ewidencji zabytków. W tym przypadku, o dotacjach i zwolnieniach z podatków decydują odpowiednie organy samorządu terytorialnego.

Dom porośnięty zielenią wpisany do rejestru zabytków
Właściciel domu wpisanego do rejestru zabytków może zostać zwolniony z opłacania podatku od nieruchomości. (fot. A. Papliński)

Czy obiekt wpisany do rejestru zabytków można rozebrać?

Właścicieli budynków w bardzo złym stanie interesuje jeszcze odpowiedź na pytanie, czy taki obiekt wolno rozebrać?

Jak napisaliśmy już wcześniej - nie. Chyba że dom (albo to, co z niego zostało) zostanie wykreślony z rejestru zabytków. Zgodnie z ustawą, może się tak zdarzyć, jeśli zabytek uległ zniszczeniu w stopniu powodującym utratę jego wartości historycznej, artystycznej lub naukowej. Albo gdy jego wartość, będąca podstawą wydania decyzji o wpisie do rejestru, nie została potwierdzona w nowych ustaleniach naukowych. Postępowanie w sprawie skreślenia zabytku z rejestru jest wszczynane z urzędu, bądź na wniosek właściciela zabytku lub użytkownika wieczystego gruntu, na którym się on znajduje. Wykreślenia z rejestru dokonuje, w imieniu ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, Generalny Konserwator Zabytków.

Rozbiórka starego budynku
Rozbiórka starego budynku jest możliwa, o ile nie jest pod ochroną konserwatora zabytków. (fot. J. Werner)

Janusz Werner
Na zdjęciu otwierającym: Zdarza się, że właściciel domu wpisanego do gminnej ewidencji zabytków nie ma pojęcia, że budynek znalazł się w tym spisie. (fot. A. Papliński)

FAQ Pytania i odpowiedzi
  • Czy wpisanie domu do rejestru zabytków jest korzystne?

    Wpisanie domu do rejestru zabytków może mieć zarówno korzyści, jak i wady. Z jednej strony, oznacza to ochronę budynku przed dewastacją i możliwość uzyskania dofinansowania na prace konserwatorskie. Z drugiej strony, wiąże się z ograniczeniami w zakresie remontów i modernizacji.
  • Jakie są ograniczenia związane z wpisaniem domu do rejestru zabytków?

    Wpisanie domu do rejestru zabytków wiąże się z ograniczeniami w zakresie remontów i modernizacji. Wszelkie prace muszą być zgodne z zasadami konserwacji zabytków i wymagają zgody konserwatora zabytków.
Janusz Werner
Janusz Werner

Dziennikarz z przeszło 25-letnim doświadczeniem w mediach drukowanych i elektronicznych. W Budujemy Dom od blisko dekady. Na budowach bywa tak często, jak w redakcji. Autor tekstów poradnikowych i publicystycznych, także porad prawnych. Nadąża za zmianami w największych programach pomocowych dla inwestorów indywidualnych: w Czystym Powietrzu, Moim Prądzie, Mojej Wodzie...

Komentarze

Zdaniem Czytelnika
26-05-2023 21:10
Komentarz dodany przez Anna: Mam dom wpisany do wojewódzkiego rejestru zabytków. CY jest szansa ze konserwator zgodzi się na rozbudowę tylnej części domu ? Chce dobudować na tym samum poziomie 3 pokoje.
Zdaniem Czytelnika
19-05-2023 01:18
Komentarz dodany przez MB: Mam stary dom wpisany w rejestr zabytków czy jest możliwość sprzedania takiego domu beż działki ma on piwnice z kamienie pod nim i oborę
Zdaniem Czytelnika
29-04-2023 06:59
Komentarz dodany przez Alicja: Dzień dobry, mieszkam w budynku dużej wspólnoty 7lokatorwo wykupione wszystkie mieszkania mamy zarządce przez nas znaleziony. Budynek jest wpisany w rejestr zabytków tylko. Cały się sypie dachówki lecą elewacja odpada. Sąsiedzi chcą robić cały remont ...
Wiecej na Forum BudujemyDom.pl
Czytaj tak, jak lubisz
W wersji cyfrowej lub papierowej
Moduł czytaj tak jak lubisz