Eliminacja źródeł zanieczyszczeń wewnętrznych w domu

Przebywając w zamkniętym pomieszczeniu, z reguły nie zastanawiamy się, co jest we wdychanym przez nas powietrzu. Niekoniecznie musi być ono czystsze od tego za oknem. Gdy jest bardzo złej jakości, może prowadzić do pojawienia się objawów tzw. Syndromu Chorego Budynku - SBS (złego samopoczucia, bólów głowy, dolegliwości alergicznych, a nawet chorób nowotworowych).

Przyczyną tego stanu rzeczy są wewnętrzne zanieczyszczenia chemiczne, emitowane przez materiały budowlane - farby, lakiery, rozpuszczalniki czy kleje. Niekorzystny wpływ może mieć na nas również obecność pyłków roślin domowych czy kurz, osadzający się na rozmaitych przedmiotach, wzbijany w powietrze podczas odkurzania.

Eliminacja źródeł zanieczyszczeń wewnętrznych - zastosowanie ekologicznych materiałów

Syndrom Chorego Budynku dotyczy głównie nowych i modernizowanych domów. Podczas prac wykończeniowych i remontowych trzeba więc zwrócić szczególną uwagę na dobór odpowiednich materiałów. Poniżej podpowiadamy jakie produkty wybierać, a z jakich bezwzględnie zrezygnować.

Szkodliwy wpływ na nasze zdrowie mogą mieć farby na bazie rozpuszczalników, chemoutwardzalne lakiery do parkietów i różnego typu kleje. Starajmy się więc wybierać wyroby ekologiczne, wyróżnione atestami, certyfikatami i rekomendacjami. Zamiast farb i lakierów zawierających agresywne rozpuszczalniki, kupujmy te na bazie wody. Ich dodatkową zaletą jest to, że szybko schną, więc przez krótki czas emitują substancje, które mogłyby uczulać.

Zapoznajmy się z informacją o zawartości lotnych związków organicznych (LZO), którą producent powinien umieścić na opakowaniu. Im jest ona mniejsza, tym lepiej. Związki te można znaleźć w szeregu produktów używanych w domach - farbach, lakierach, klejach, tynkach, masach gipsowych, uszczelniaczach, rozpuszczalnikach czy odświeżaczach powietrza w aerozolu. LZO to substancje niebezpieczne dla środowiska. Negatywnie oddziałują też na układ oddechowy i krwionośny człowieka. Mogą powodować nudności i podrażniać skórę.

Wielu producentów dba obecnie o jakość swoich produktów i wytwarza je w technologii pozwalającej na zminimalizowanie ilości szkodliwych substancji - zawartość LZO bywa niekiedy minimalna. Ważne, by poszczególne wyroby stosować zgodnie z instrukcją. Niektóre z nich nie mogą być używane w pomieszczeniach przeznaczonych na stały pobyt ludzi. Należy też przestrzegać okresu karencji - jest to czas, gdy z materiału wydzielają się szkodliwe substancje. Przykładowo dla emalii wynosi on trzy tygodnie, dla lepików, klejów, lakierów nawet dwa miesiące.

W miejscach narażonych na wilgoć (łazienka, pralnia itp.) warto stosować kleje, zaprawy do spoinowania i silikony o właściwościach biobójczych, zawierających substancje zapobiegające rozwojowi grzybów.

Aby zminimalizować szkodliwe działanie substancji chemicznych, pomalowane pomieszczenie wietrzmy przez ok. trzy dni. (fot. Dekoral)

Jakie lakiery stosować?

Są najpopularniejszymi środkami do wykańczania i zabezpieczania drewnianych podłóg, mebli czy schodów wewnątrz domu. Wśród nich sporą grupę (ok. 50%) stanowią wyroby rozpuszczalnikowe, nadal dość chętnie wybierane. Ich trwałość - wbrew powszechnej opinii - nie zawsze jest wyższa niż lakierów wodnych. O odporności powłoki na ścieranie i uderzenia w głównym stopniu decydują bowiem zawarte w niej żywice, a nie rodzaj rozpuszczalnika.

Lakiery wodne najmniej oddziałują na środowisko. Wyróżnia się wśród nich trzy grupy - akrylowe, poliuretanowe i poliuretanowo- akrylowe. Pamiętajmy jednak, że wyroby poliuretanowo-akrylowe z dodatkiem utwardzaczy - choć są odporniejsze na ścieranie - mają wyższą toksyczność od pozostałych.

Lakiery rozpuszczalnikowe poliuretanowe mogą być jedno- lub dwuskładnikowe. Te ostatnie są trwalsze, ale i bardziej toksyczne. Lakiery chemoutwardzalne mają długi okres karencji. Przez wiele miesięcy, a niekiedy nawet lat, wydzielają toksyczne opary. Choć według obowiązujących norm ich stężenie jest dopuszczalne, stosowanie tych wyrobów stopniowo się ogranicza.

Jakie zastosować farby i tynki?

Większość produkowanych obecnie farb do malowania ścian to produkty wodorozcieńczalne (emulsyjne). Wytwarza się je na bazie akrylu, winylu lub lateksu (lateks może u niektórych osób wywoływać lekkie reakcje uczuleniowe). Są to jednak w dalszym ciągu wyroby chemiczne, zawierające mniejszą lub większą ilość szkodliwych substancji. Dla zminimalizowania szkodliwości produktu, pomieszczenia po malowaniu należy wietrzyć przez 2-3 dni. Jeżeli nie mamy wyboru i stosujemy farby rozpuszczalnikowe, unikajmy tych w sprayach, ponieważ zawierają one zmiękczacze o bardzo wysokiej zawartości LZO.

Ściany w domu alergika muszą być gładkie. Niewskazane są występy i chropowatości, bo ułatwiają osadzanie się kurzu i utrudniają utrzymanie w czystości. Lepiej zrezygnować więc z farb, mas i tynków strukturalnych. Gładką powierzchnię łatwiej jest uzyskać przy zastosowaniu tynku gipsowego, niż tradycyjnego cementowo-wapiennego. Dobrym rozwiązaniem będzie też tzw. suchy tynk, w postaci płyt g-k. Rodzaj materiału nie ma jednak większego znaczenia, jeśli ściany będą dodatkowo wykończone gładzią.

Malujmy w ubraniu ochronnym, a przy zastosowaniu produktów rozpuszczalnikowych albo urządzeń natryskowych, stosujmy maskę ochronną na twarz. (fot. Hardy)

Eliminacja źródeł zanieczyszczeń wewnętrznych - wprowadzenie odpowiednich roślin

Jakość powietrza wewnątrz domu mogą poprawić rośliny doniczkowe. Dostarczają one tlenu, zwiększają wilgotność powietrza i oczyszczają je ze szkodliwych substancji - benzenu, ksylenu, toluenu, amoniaku czy formaldehydu. Na szczególną uwagę zasługują następujące gatunki: daktylowiec, difenbachia, dracena, figowiec (fikus), paproć, sansewieria, skrzydłokwiat.

Jednakże rośliny mogą powodować reakcje alergiczne, jak katar, kaszel, trudności z oddychaniem, bóle w klatce piersiowej, swędzenie oczu. Ich pyłki zalicza się do zanieczyszczeń biologicznych wewnątrz domu, podobnie jak pleśnie czy zarodniki grzybów. Niektóre gatunki zawierają uczulający sok, widoczny po przełamaniu liścia albo pędu. Sok fikusa alergizuje jak lateks.

Warto też wiedzieć, że silne reakcje alergiczne wywołuje kurz w połączeniu z wydzieliną niektórych roślin, np. figowca czy kawy uprawianej na parapecie. Pelargonie i hiacynty uwalniają natomiast drażniące olejki. Uczulać mogą także egzemplarze omszone, z włoskami - begonia, fiołek afrykański oraz lipka pokojowa.

Warto uprawiać w domu rośliny doniczkowe, ale należy je dobierać z rozwagą. Popularny figowiec (fot. po lewej) i pięknie pachnący hiacynt (fot. po prawej) to gatunki, których liście i łodygi zawierają alergizujące substancje. (Biuro Kwiatowe Holandia)

Pamiętajmy, że wilgotna, często podlewana ziemia w doniczkach (szczególnie torfowa, kompostowa lub z dodatkiem kory), jest siedliskiem roztoczy i pleśni. Alergicy powinni wybierać raczej podłoża żwirowo-piaskowe - odpowiednie dla kaktusów i innych sukulentów, przystosowanych do suchych warunków. Uprawy bezglebowe (hydroponiczne) - z zastosowaniem specjalnych roztworów, zwanych pożywkami - też są źródłem alergenów i zwiększają poziom wilgoci w pomieszczeniu (a zatem i ilość roztoczy).

Difenbachia (a) i dracena (b) należą do roślin domowych, które usuwają z powietrza szkodliwe substancje. (fot. Biuro Kwiatowe Holandia)

Eliminacja źródeł zanieczyszczeń wewnętrznych - skuteczne usuwanie kurzu

Wiele razy, gdy mamy katar i inne reakcje alergiczne, winowajcą jest kurz i znajdujące się w nim alergeny, takie jak naskórek i włosy ludzi, sierść zwierząt, fragmenty i odchody owadów i roztoczy, bakterie, pleśnie, pyłki roślin, pierze z poduszek, włókna tkanin.

Jednym z najsilniejszych alergenów są roztocza kurzu domowego - maleńkie, niewidoczne gołym okiem pajęczaki, obecne w każdym domu. Lubią niewietrzone pomieszczenia, wilgoć, ciepło, złuszczony naskórek. Aby ograniczyć ich ilość, należy przede wszystkim utrzymywać dom w czystości i pozbyć się przedmiotów, na których łatwo osadza się kurz (zasłon, grubych dywanów, suszonych kwiatów itp.). Nie ze wszystkiego da się zrezygnować, dlatego warto zadbać o regularne i skuteczne odkurzanie. Duże znaczenie ma wybór odpowiedniego odkurzacza, zapewniającego niealergizujące sprzątanie.

Odkurzacze przenośne

W domu alergika odkurzacz powinien zapewniać takie filtrowanie zassanego powietrza, by po wypuszczeniu nie groziło wtórnym zakurzeniem pomieszczeń. Najlepiej zainwestować w urządzenie bez worka (cyklonowe) z filtrem HEPA, czyli o dużej skuteczności zatrzymywania alergenów. Odkurzacz cyklonowy gwarantuje stałą moc ssania (min. 300 W) - nie spada ona wraz z zapełnianiem się worka, tak jak dzieje się w urządzeniach tradycyjnych. Niestety, filtry HEPA do odkurzaczy bezworkowych są stosunkowo drogie.

Wysokosprawne filtry HEPA (z ang. High Efficiency Particulate Air) znane są od II wojny światowej, lecz producenci odkurzaczy (zarówno workowych, jak i bezworkowych) wykorzystują je od niedawna. Oprócz zanieczyszczeń stałych (tzw. mechanicznych), zatrzymują one komórki grzybów, pierwotniaków i bakterie, a przez swoje pory przepuszczają powietrze niemal całkowicie czyste. Pochłaniają także nieprzyjemne zapachy.

Warto zainwestować w odkurzacz przenośny ze skutecznym filtrem HEPA bądź EPA, bezworkowy (fot. z lewej: Zelmer) lub z workiem (fot. z prawej: L. Jampolska).

Odkurzacze centralne

Jeszcze lepszym rozwiązaniem dla osób z alergią jest instalacja centralnego odkurzania, która zapewnia zdrowe, ciche i wygodne sprzątanie. Najważniejszy element takiego systemu stanowi jednostka centralna - odkurzacz o dużej mocy, montowany w pomieszczeniu gospodarczym. Jest on odpowiednikiem odkurzacza przenośnego. W wybranych miejscach w domu zakłada się gniazda ssące i łączy z jednostką systemem rur, prowadzonych w ścianach i podłogach. Wzdłuż rur biegną przewody sterujące.

W odkurzaczach centralnych stosowane są rozmaite metody filtracji zanieczyszczeń, jednak niezależnie od jej rodzaju, zasysane powietrze, po wstępnym oczyszczeniu w jednostce, wyrzucane jest przewodem (tzw. wyrzutnią powietrza) na zewnątrz budynku. Nie ma ryzyka wtórnego zakurzenia domu (jak w przypadku większości tradycyjnych odkurzaczy ze słabymi filtrami). Nie dochodzi też do wzbijania kurzu w pomieszczeniu.

Droższe jednostki centralne mają system podwójnej filtracji - w postaci cyklonu i filtra. Oczyszczane powietrze może być wypuszczane nawet do wnętrza garażu (zamiast na zewnątrz domu).

Poprawnie wykonana i użytkowana instalacja jest czysta - w rurociągu nie gromadzi się brud ani bakterie, bo rury mają wewnątrz powłokę antystatyczną. Ponadto powietrze przepływa przez nie z dużą prędkością - 100-130 km/h, więc zanieczyszczenia nie przywierają do ich ścianek. Gdyby nawet tak się stało, to gniazda są szczelne i dobrze izolują rurociąg od wnętrz mieszkalnych. Choć niepokój wzbudzają liczne przypadki skażeń w instalacjach klimatyzacji, zagrożenie takie nie dotyczy centralnego odkurzania. Ważne jest jednak właściwe dobranie poszczególnych elementów systemu i fachowy montaż - według projektu.

Odkurzacz centralny jest najlepszym rozwiązaniem w domu alergika. Zanieczyszczenia zbierane z posadzek czy mebli wyrzuca on wraz z powietrzem na zewnątrz budynku. Jednostkę montuje się w garażu. Podczas sprzątania używa się jedynie elastycznego węża, podłączanego do gniazda w ścianie. (fot. Santech)

Małgorzata Kolmus