Rozbudowa i remont domu z bali świerkowych

January jest z wykształcenia zootechnikiem i zapalonym koniarzem, więc w latach 60. ubiegłego wieku kupił w Marynkach pod Grodziskiem Mazowieckim szmat ziemi z zamiarem postawienia rodzinnego domu i m.in. hodowania koni (pierwszego rumaka dostał od dziadka na siódme urodziny). Ponieważ bardzo lubi drewniane budownictwo, poprosił przyjaciela, architekta z Zakopanego, o zaprojektowanie domu z bali.

Jednowarstwowe ściany budynku cieśle z gór skonstruowali z płazów, czyli prostokątnych bali o grubości 190 mm. Ułożyli je metodą na obce pióro (podwójne), a szpary od zewnętrznej strony omszyli dekoracyjnym warkoczem z drewnianych strużyn. W całym budynku wstawili nieduże okna (na początku skrzynkowe, później January wymienił je na nowoczesne z szybami zespolonymi). Schody na ganek pod podcieniem wykończyli piaskowcem.

Choć January jest sentymentalnie związany z Zakopanem, to jednak unikał przeniesienia na Mazowsze tamtejszego budownictwa. Słusznie uważał, że do jego posesji bardziej pasuje dom w kształcie mazowieckiej chaty. Zadbał o proporcje ścian i dachu 1:2 (części wysokości bryły) - ściany zajmują 1/3, dach - 2/3. Budynek nieco podwyższają ściany piwnicy.

Tradycyjne budowanie z bali świerkowych

Dom stanął w centrum posesji - właściciel wybrał to miejsce, bowiem zamierzał otoczyć je rozległym parkiem (resztę ogromnego areału zajmują m.in. las, pola, pensjonat dla koni). W wyglądzie bryły celowo nie nawiązano do stylu zakopiańskiego, January starannie tego unikał. Na Mazowszu wolał mieszkać w mazowieckiej, a nie góralskiej, chacie, dlatego architekt nie zaprojektował np. charakterystycznych podhalańskich zdobień, poszerzył kąt nachylenia połaci dachu.

Obaj panowie nie zrezygnowali jednak z tradycyjnej technologii, ani z góralskiego budulca. Na ściany wybrali tzw. płazy, na dach - drewniany gont, z tym że January wolał trwalszy i droższy gont łupany, a nie maszynowy. Oczywiście, dom postawiła ekipa górali.

Drugie, mniej oficjalne, wejście prowadzi wprost do dobudowanej kuchni. Trzecie znajduje się w salonie (w oknie tarasowym). Daleko wysunięty okap dachu chroni ściany z bali przed czynnikami atmosferycznymi. Dach wykończono łupanym drewnianym gontem.

- Ustaliłem z architektem, że bale świerkowe połączymy na tzw. obce pióro, podwójne - mówi January. - Budowa trwała rok, ponieważ kupiłem bale surowe i cieśle musieli je najpierw na miejscu obrobić i oszlifować. Pamiętam, że pracowali jeszcze w grudniu, a podczas stawiania wiechy ogłoszono stan wojenny - było potem trochę nerwów, bo żaden z nich nie zabrał dowodu osobistego. O jakość drewna zadbałem pięć lat wcześniej.

Podczas pobytu w Zakopanem zobaczyłem u górala posztaplowane piękne płazy, czyli bale obrobione w kształt prostopadłościanu, o grubości 190 mm. Budulec był przepiękny, już sezonował się 20 lat! Pogadałem z właścicielem, z oporem zgodził się go sprzedać i przetransportować do Marynek. Kupiłem go wtedy bez konkretnego przeznaczenia, u mnie leżakował jeszcze kolejne 5 lat.

A jak sprawdza się dom wzniesiony tradycyjną ciesielską metodą, bez uszczelnienia nowoczesnymi piankami rozprężnymi? Po blisko czterdziestu latach mieszkania mogę ocenić, że nasza konstrukcja nie jest całkowicie wiatroszczelna. Niestety, wiatr nawiewa powietrze przez węgły - okazało się, że cieśle zamiast starannie łączyć wszystkie bale w narożnikach na tzw. ciesielski zamek, zrobili to niedokładnie, oszczędzając na pracy i czasie.

Wyrobienie zamków ciesielskich, potem szczelne połączenie płazów na węgłach, jest przy tej technologii kluczowe, jednocześnie skomplikowane i wymagające iście zegarmistrzowskiej precyzji. Dla cieśli nie jest to łatwe, gdyż muszą posługiwać się dłutami, siekierami, a nawet ciężkimi dziesięciokilogramowymi młotami, do których trzeba mieć krzepę. Tym, którzy planują budowę domu z bali, radzę zwrócić uwagę na szczelność narożników, albo poprosić dobrego specjalistę o nadzór.

Kolejnym trudnym miejscem jest styk ściany z oknami i drzwiami. Tutaj również okresowo pojawiają się nieszczelności, ponieważ nawet porządnie wysuszone drewno "pracuje" i reaguje na zmienne warunki atmosferyczne. Nawiewu nie niwelują obramowania wokół otworów. Choć wykonawcy omszyli elewacje przy pomocy wełnianki z drewnianych strużyn - warkocze osadzili między poszczególnymi balami - to u nas pełnią one głównie funkcję ozdobną, a nie uszczelniającą. Mimo pewnych niedociągnięć, oboje z żoną bardzo lubimy nasz dom z bali. Jeśli wiatr nie wieje mocno, jego zaletą jest utrzymywanie się ciepła w pomieszczeniach, a w lecie chłodu.

Jednak budując dziś, zdecydowałbym się na ściany z brusów, czyli cieńszych bali, które od zewnętrznej strony ociepliłbym wełną mineralną i uszczelnił foliami, wykończył natomiast - drewnianą szalówką. Miałbym gwarancję ochrony przed wiatrem.

Rozbudowa domu z bali

W praktyce okazało się, że połączona strefa, przeznaczona do gotowania i spożywania posiłków, jest za mała. January zarządził rozbudowę domu po dwudziestu latach. Tuż przed ponownym wezwaniem z gór cieśli, poprosił tego samego architekta o sporządzenie makiety. Wizualizacja dała mu wyobrażenie o przyszłym wyglądzie budynku - bardzo zależało mu na utrzymaniu odpowiednich proporcji bryły.

Projekt: architekt Witold Dudziak; Rzut parteru i rzut parteru po zmianach

- Nie mam wyobraźni przestrzennej i potrzebowałem modelu, żeby mieć pewność, że rozbudową nie skrzywdzę rodzinnego domu, ani jego otoczenia - mówi właściciel. - Architekt przygotował makietę w skali 1:100. Na niej pracowaliśmy, ustalając rozmiar nowej kuchni i jej proporcje w bryle.

Po dwudziestu latach przy zachodniej ścianie dostawiono kuchnię o powierzchni 20 m2. Właściciel i architekt zręcznie wkomponowali ją w istniejącą bryłę - w ocenie proporcji Januaremu pomagała makieta, specjalnie sporządzona przez autora projektu przed rozbudową.

Ta zmiana sprawiła, że budynek nareszcie jest w pełni funkcjonalny. Od razu powinien mieć osobną obszerną kuchnię i jadalnię, bo do posiadłości na wsi często zapraszamy gości. Z tego samego powodu wcześniej zaprojektowałem bryłę z trzema kondygnacjami. Na poddaszu umieściłem trzy sypialnie oraz dwie łazienki, ta z wanną sąsiaduje z naszą małżeńską sypialnią. W piwnicy urządziłem salkę fitness ze stołem do ping-ponga - chciałem zapewnić domownikom i przyjezdnym rozrywkę i możliwość zadbania o tężyznę fizyczną. Jest tam jeszcze kotłownia, spiżarnia, winiarnia, składziki. Konstrukcja najniższej kondygnacji powstała według metody tzw. szczelnej wanny. W tamtym czasie stosowało się kilkuwarstwową izolację przeciwwilgociową z papy i lepiku, jednak wytrzymała zaledwie 20 lat.

Przed rozbudową w jadalni była mała przestrzeń kuchenna, oddzielona bufetem od części ze stołem. Po dodaniu kuchni, rodzina i goście siadają w oddzielnej jadalni przy stole na 12 osób. Mają tu podręczny kredens i etażerkę.

Dom z bali - remonty i modernizacje

Początkowo wysoko zawieszone wody podskórne w kilku miejscach podnosiły posadzkę najniższej kondygnacji, aż w końcu przebiły się przez nią. Wtedy January zaordynował poważny remont, tym razem z użyciem nowoczesnych materiałów. Ekipa fachowców zerwała starą posadzkę, położyła gęsty ruszt z prętów zbrojeniowych i zalała go specjalnym wodoszczelnym betonem. Po naprawie podłogi pomieszczenia są suche.

Przez pierwsze 20 lat po przeprowadzce we wsi nie było sieci gazowej, więc January wyposażył budynek w ogrzewanie elektrycznie nadmuchowe. Wygodne było szybkie ogrzanie pomieszczeń, po 30 minutach od włączenia kotła czuło się ciepło. Wadą było duże zużycie prądu i wysokie koszty. W 2002 r. zbudowano we wsi sieć gazową i właściciel zlecił poprowadzenie do domu przyłącza (ze względu na długość 800 m kosztowało aż 40 000 zł) oraz zastąpienie kotła elektrycznego gazowym i założenie na ścianach grzejników. Nowa instalacja c.o. jest tańsza w eksploatacji.

W tym samym czasie zamontowano wkład kominkowy w istniejącym otwartym palenisku. Poprzednio właściciele używali tradycyjnego kominka, z którego ciepło trafiało głównie do komina. W obecnym zamkniętym wkładzie drewno spala się dłużej. Stosowanie wkładu jest bezpieczniejsze w drewnianym domu, obudowa kominka (wykonana z cegły klinkierowej oraz z płyt piaskowca) utrzymuje ciepło do rana.

Nastrój w pomieszczeniach nadaje drewno na ścianach, stropie i podłodze. Krystyna ozdobiła całą strefę dzienną rodzinnymi portretami, stylowymi meblami i akcesoriami jeździeckimi.

Tylko w dobudowanej kuchni ściany z bali ocieplono od wewnątrz i wykończono glazurą oraz tradycyjnym tynkiem.

Wąski taras umieszczono w podcieniu. Dla właścicieli zasadniczą przestrzenią wypoczynkową na zewnątrz jest jednak trawiasty szczyt skarpy, usypanej wzdłuż południowej ściany domu. Mają z niej widok na ogród-park.

Redaktor: Lilianna Jampolska