Konstrukcje dachowe

Więźba krokwiowo-jętkowa

To najczęściej wybierany wariant. Konstrukcja jest najmniej skomplikowana i najłatwiejsza do wykonania wariant. Sprawdza się szczególnie w przypadku prostych dwuspadowych dachów o nachyleniu przynajmniej 30° i rozpiętości do 10 m.

Trzeba jednak pamiętać, że nadaje się tylko na dachy dwuspadowe. Wszystkie jej wiązary są takie same. W najprostszej wersji para krokwi wraz z drewnianą belką stropową tworzy zamknięty trójkąt. Częściej jednak dolne krokwie opierają się na poziomej belce - murłacie. By zmniejszyć ugięcie krokwi każdą parę krokwi łączy się (rozpiera) poziomą belką nazywaną jętką. Jętkę umieszcza się najczęściej tak by dzieliła długość krokwi w stosunku 1/3 do 2/3.

Na poddaszach użytkowych trzeba pamiętać przede wszystkim o tym by pod dachem dało się swobodnie chodzić, więc jętka powinna być na wysokości ok. 2,5 m od podłogi. Bardzo ważną cechą jest to, że wiązary cały ciężar dachu przekazują na ściany zewnętrzne i nie wymagają podpór w przestrzeni poddasza. Nic nie utrudnia więc jego zagospodarowania. Wewnętrzne ściany nośne dolnej kondygnacji obciąża w takiej sytuacji jedynie strop. Przejmuje on też siły rozciągające, wywierane przez wiązary, a jeżeli mamy ściankę kolankową - w ten sposób zostaje obciążony również jej wieniec.

Więźba krokwiowo-jętkowa

Więźba płatwiowo-kleszczowa

To rozwiązanie uniwersalne - przy takiej konstrukcji kształt dachu i kąt nachylenia może być rozmaity, a jego rozpiętość niemal dowolnie duża. Konstrukcja jest jednak bardziej złożona, a więc trudniejsza do wykonania. Przede wszystkim w tym typie więźby krokwie nie są zasadniczym elementem nośnym. Spoczywają na poziomych belkach zwanych płatwiami. Skrajne płatwie leżą na stropie lub ściance kolankowej, pozostałe zaś opierają się na słupach stojących na stropie.

Słupy umieszcza się co 3-5 krokwi, wówczas tworzą wraz z nimi tzw. wiązary pełne. Pozostałe zaś to wiązary puste - złożone tylko z pary krokwi na płatwiach. To nie przekrój krokwi lecz rozstaw płatwi ma decydujące znaczenie dla dopuszczalnej rozpiętości dachu. Jego ciężar płatwie przekazują na słupy, a te z kolei na strop. Dlatego więźbę projektuje się tak, by słupy znalazły się nad ścianami nośnymi dolnej kondygnacji. Więźba płatwiowa wymaga więc wewnętrznych ścian nośnych (na dolnej kondygnacji), są one przy tym mocno obciążone. Praktyczną wadą tego rozwiązania są właśnie słupy na poddaszu, a nie wolno ich likwidować lub przesuwać bez zgody konstruktora!

Najczęściej próbuje się je ukryć wewnątrz ścian działowych. Oczywiście to dodatkowe utrudnienie dla projektanta. A jeszcze większy kłopot, gdy zechcemy podzielić przestrzeń inaczej niż przewidywał projekt. Lekkie ścianki działowe możemy ustawiać dowolnie, ale słupy nośne muszą zostać. A dokładniej - ich przesunięcie wymaga przeprojektowania całej konstrukcji. Niekiedy przyjmuje się przeciwną taktykę i zamiast ukrywać, słupy się eksponuje. Nadają wówczas specyficzny charakter wnętrzom pod skosami.

Więźba płatwiowo kleszczowa

Wiązary kratowe

To ostatnia, najmniej popularna w naszym kraju opcja. Wiązary zazwyczaj nie powstają na budowie, a w wyspecjalizowanym zakładzie. Wytwarza się je przeważnie z desek o np. 4-centymetrowej grubości, łączonych przy pomocy stalowych płytek kolczastych. Wiązary kratowe można stosować na skomplikowanych dachach o dowolnym kącie nachylenia i rozpiętości dochodzącej do 30 m. Ich zaletą jest duża sztywność i wytrzymałość - nie wymagają podpór pośrednich. Rozstawia się je gęsto, co 40-60 cm.

Wiązary kratowe

Mogą mieć bardzo różną formę - np. belek kratowych zastępujących krokwie, które nie przeszkadzają w aranżacji poddasza albo kratownic nadających się tylko na niskie, nieużytkowe strychy. Ich kolejnym atutem jest bardzo szybki montaż (nawet jeden dzień). Wadą - wyższa niż w przypadku dwóch omawianych wariantów cena i trudniejsza dostępność do technologii.

Wiązary kratowe fot. Wiązary Burkietowicz

Konstrukcja dachu - najczęściej zadawane pytania

Wybór konstrukcji dachu oraz materiału na jego pokrycie to niełatwe zadania. Na szczęście, przy rozstrzygnięciu tych dylematów pomaga architekt, projektujący dom. To on, na podstawie swojej wiedzy i doświadczenia, sugeruje optymalne rozwiązania. Aby inwestor potrafił odnaleźć się w tych technicznych zawiłościach, powinien poznać najważniejsze zagadnienia i wyrobić sobie zdanie.

To, w jaki sposób będzie wyglądał dach, zależy od architektury całego budynku, tego ile będzie miał pięter, jak bardzo rozłożysty kształt i po prostu wielkość. Takie decyzje na ogół zapadają już podczas projektowania budynku. W przypadku projektów katalogowych, kształt i wygląd dachu, wpływający na architekturę całego domu, często są jednym z głównych kryteriów wyboru konkretnego wariantu. W Polsce od lat najpopularniejsze są budynki ze skośnymi dachami, o rozmaitej liczbie połaci, ale od kilku lat na popularności zyskują dachy płaskie, projektowane w budynkach o minimalistycznej architekturze. Tzw. domy kostki budowane w latach 70. i 80. wracają do łask, jednak w znacznie zmodernizowanej, nowocześniejszej wersji.

Od czego zależy konstrukcja i kształt dachu?

Konstrukcja dachu zależy głównie od jego kształtu i stopnia pochylenia połaci. Do tych parametrów dopasowuje się więźbę i materiał na pokrycie.

Zarówno kształt dachu, jak i kąt nachylenia jego połaci, nie jest dowolną kwestią. Takie informacje zapisane są w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego (MPZP), obowiązującym na danym terenie, lub decyzji o warunkach zabudowy. Nowy dom musi spełniać te wymagania. Przed wyborem projektu albo zleceniem jego wykonania należy sprawdzić te informacje.

Konstrukcja więźby najczęściej jest wykonywana na budowie przez cieśli. (fot. T. Rybarczyk)

Czy dach stromy łatwiej wykonać niż płaski?

Obecnie wznoszone domy w większości przypadków zwieńczone są dachem stromym, najczęściej dwu- lub czterospadowym, o kącie nachylenia połaci, między 30 i 45°. Budowa takich dachów na ogół nie sprawia trudności doświadczonym cieślom i dekarzom. Jest to prostsze i bardziej popularne rozwiązanie niż stropodach.

Oczywiście, im mniej połaci tym mniejsze ryzyko powstawania nieszczelności i przecieków, bo woda deszczowa i śnieg najczęściej gromadzą się w załamaniach połaci i w koszach.

Ale nie tylko kształt połaci wpływa na ryzyko zawilgocenia wnętrza domu, ważne jest też fachowe wykonanie obróbek blacharskich oraz właściwe dobranie i zamontowanie systemu rynnowego, odprowadzającego wodę z dachu.

Jakie trudności mogą się pojawić w przypadku stropodachu?

Chociaż technologia budowy dachów płaskich była popularna kilkadziesiąt lat temu, obecnie trudno znaleźć specjalistów, którzy dobrze znają specyfikę takich konstrukcji. Nie każdy dekarz podejmie się wykonania takiego zlecenia.

Dachy płaskie to stropy nad ostatnią kondygnacją, pełniące jednocześnie funkcję dachu. Przeważnie mają budowę żelbetową (rzadziej drewnianą). Taką konstrukcję trudno uszczelnić i wykonać skuteczny system odprowadzania wody. Dość kłopotliwa jest też eksploatacja takiej połaci. Śnieg zalega na niej znacznie dłużej niż na skośnej, dlatego z niektórych konstrukcji trzeba go usuwać. Nie można doprowadzić do nagromadzenia się zbyt grubej warstwy, bo tak duży ciężar może spowodować nawet uszkodzenie dachu. Poza tym już niewielkie nieszczelności pokrycia lub warstw podkładowych mogą skutkować przeciekami, a znalezienie tych miejsc bywa trudne. Zaletą takich konstrukcji jest możliwość zagospodarowania całej górnej kondygnacji, która ma wszędzie taką samą wysokość, nie ma skosów. Poza tym na stropodachu można wykonać taras albo tzw. zielony dach.

W przypadku dachów płaskich bardzo ważna jest izolacja termiczna. Dobrym rozwiązaniem jest wełna kamienna układana w co najmniej dwóch warstwach - spodniej o lepszych parametrach termicznych, oraz wierzchniej - zapewniającej trwałe, twarde i ognioodporne podłoże pokrycia dachowego. (fot. Paroc)

Jakie warstwy tworzą każdy dach?

Obecnie budowane dachy wykonuje się z trzech warstw: konstrukcji (więźby), podkładu i pokrycia. Pierwsza odpowiada za stabilność dachu i bezpieczeństwo, dwie kolejne za szczelność.

Więźba najczęściej przygotowywana jest na budowie przez cieśli, z wysuszonej tarcicy, czyli belek drewnianych o wymiarach ściśle określonych przez konstruktora. Więźba może też być wykonana w całości w zakładzie i jako gotowa konstrukcja prefabrykowana być dostarczona na budowę. I nie musi być wykonana z litego drewna - na konstrukcję stosuje się również drewno klejone oraz dwuteowe belki z drewna i płyt pilśniowych.

Jaką więźbę może mieć stromy dach?

Konstrukcję dachu skośnego wykonuje się najczęściej jako:

• krokwiowo-jętkową;
• płatwiowo-kleszczową;
• montuje się prefabrykowane wiązary kratowe.

Rozwiązania te różnią się stopniem skomplikowania prac, miejscem wykonania oraz możliwością zagospodarowania poddasza. Dwie pierwsze konstrukcje wykonują cieśle na budowie, trzecia - powstaje w fabryce i w całości jest przywożona na miejsce montażu.

Jaka więźba jest najłatwiejsza do wykonania?

Najprościej wykonać więźbę krokwiowo- jętkową. Jest to najpopularniejszy rodzaj, stosowany na dachach dwuspadowych z połaciami o prostym kształcie, nachyleniu minimum 30° i rozpiętości do 12 m.

W najbardziej tradycyjnym wariancie, para krokwi wraz z drewnianą belką stropową tworzą zamknięty trójkąt. Często jednak dolne krokwie opierają się na poziomej belce - murłacie. Aby zmniejszyć ugięcie krokwi, każdą ich parę łączy się (rozpiera) poziomą belką, nazywaną jętką. Element ten umieszcza się w taki sposób, aby dzielił długość krokwi w stosunku 1/3 do 2/3.

Jeżeli poddasze planowane jest jako użytkowe, aby zapewnić wysokość wygodną do chodzenia, jętki umieszcza się przynajmniej 2,5 m od podłogi.

W tego typu więźbie, cały ciężar dachu przekazywany jest ścianom zewnętrznym. Nie ma więc konieczności wykonywania podpór na poddaszu, które mogłyby ograniczyć możliwość jego zagospodarowania.

Czym się charakteryzuje więźba płatwiowo-kleszczowa?

Taka konstrukcja jest trudniejsza do wykonania. Krokwie główne opiera się na poziomych belkach, zwanych płatwiami. Skrajne płatwie opiera się (tak samo jak murłaty) na wieńcu stropowym lub ściance kolankowej, pozostałe - na słupach stojących na stropie. Słupy umieszcza się co 3 lub 5 krokwi, by tworzyły wraz z nimi tzw. wiązary pełne. Pozostałe zaś to wiązary puste - złożone tylko z pary krokwi na płatwiach.

W tym przypadku, nie ma ograniczeń dotyczących kształtu i rozpiętości dachu. Dopuszczalna jego rozpiętość zależy od rozstawu płatwi, które przekazują ciężar konstrukcji na słupy, a te na strop. Więźbę płatwiowo-kleszczową projektuje się często tak, aby słupy znalazły się nad ścianami nośnymi dolnej kondygnacji.

Do zamontowania konstrukcji płatwiowo-kleszczowej, na dolnej kondygnacji konieczne są wewnętrzne ściany nośne. Ponadto urządzenie poddasza utrudniają słupy, których bez zgody konstruktora nie wolno przesuwać. Można je ukryć wewnątrz ścian działowych, albo pozostawić nieosłonięte.

Jakie drewno nadaje się na więźbę dachową?

Więźbę wykonuje się z dobrej jakości wysuszonego i zaimpregnowanego (najlepiej ciśnieniowo lub zanurzeniowo) drewna sosny lub świerku. Wilgotność surowca nie może przekraczać 18%. Belki muszą być okorowane, bez pleśni i śladów po owadach oraz bez spróchniałych i wypadających sęków.

Poza tradycyjną tarcicą na konstrukcję dachu wykorzystuje się też:

• dwuteowe belki - wytwarza się je z suszonego przemysłowo i łączonego na mikrowczepy drewna oraz twardych płyt pilśniowych lub OSB. Są sztywne, stabilne wymiarowo i lekkie, bo drewna jest w nich o połowę mniej, niż w litych belkach. Elementy sprasowuje się z użyciem wodoodpornych klejów;
• drewno KVH - iglaste, czterostronnie strugane i suszone komorowo o wilgotności do 16%. Jest wytrzymałe, nie paczy się i nie zawiera żywicy. Lite belki, łączone na długości na tzw. mikrowczepy, mogą mieć do 16 m;
• drewno BSH - elementy konstrukcyjne powstają z klejonych warstwowo desek o grubości 4 cm, na długości łączonych na mikrowczepy. Materiał jest stabilny wymiarowo, pozbawiony skłonności do pęknięć, stanowi alternatywę nawet stali i żelbetu.

W jakich przypadkach lepiej sprawdzą się wiązary?

Wiązary są to - produkowane w wyspecjalizowanych zakładach - gotowe konstrukcje z desek (o grubości ok. 4 cm), łączone przy pomocy stalowych płytek kolczastych.

Wiązary prefabrykowane dobrze sprawdzą się na skomplikowanych dachach o dowolnym kącie nachylenia i rozpiętości do 30 m. Ponieważ są bardzo sztywne, nie trzeba pod nie wykonywać żadnych podpór. Najczęściej rozmieszcza się je co 40 lub 60 cm. Mogą mieć rozmaitą formę - od kratownic nadających się tylko na niskie, nieużytkowe strychy, po belki kratowe, zastępujące krokwie o dużym przekroju i umożliwiające swobodną aranżację poddasza (bez konieczności stosowania podpór). Zaletą takiej więźby jest szybki montaż - wystarczy jeden dzień.

Prefabrykowane wiązary wytwarza się w wyspecjalizowanych fabrykach, nie na placu budowy. Słupy, w konstrukcji płatwiowo-kleszczowej, utrudniają zagospodarowanie poddasza. (fot. Grupa Burkietowicz)

Jaką konstrukcję mają dachy płaskie?

Dachy płaskie nie są zupełnie płaskie, mają spadek w zakresie od 3° do 11°, skierowany na zewnątrz lub do wewnątrz budynku. Im jest on mniejszy, tym skuteczniejszą izolację przeciwwodną trzeba ułożyć.

Konstrukcja tego rodzaju dachów może być:

• niewentylowana;
• wentylowana - mniej popularna.

W jaki sposób wykonuje się dach wentylowany?

Taki dach przypomina nieco konstrukcję skośną z minimalnym spadkiem. Elementem nośnym jest strop nad najwyższą kondygnacją. Na nim opiera się wiązary albo prefabrykowane kratownice metalowe lub drewniane. Stanowią one oparcie warstwy spadkowej, którą wykonuje się z płyt mfp, OSB, sklejki. Na niej warstwowo układa się szczelne pokrycie z papy bitumicznej, blachy itp. Między stropem a pokryciem tworzy się pustą przestrzeń, umożliwiającą odprowadzanie (wentylowanie) gromadzącej się tam wilgoci. W ścianach pozostawia się otwory i osadza kratki wentylacyjne. Otwory zabezpiecza się przed ptakami siatką.

Wentylowanie takiego dachu jest niezbędne, bo gromadząca się pod połacią wilgoć mogłaby uszkodzić pokrycie i ocieplenie.

Izolację, ze styropianu lub wełny, układa się na paroizolacji na stropie. Na wełnie stosuje się folię paroprzepuszczalną, która zabezpieczy ją przed ewentualnymi przeciekami na skutek nieszczelności w pokryciu dachowym.

Stropodach wentylowany.

Czym się charakteryzuje dach niewentylowany?

Taki dach ma prostszą konstrukcję od wentylowanego, nie ma wiązarów i pustki wentylacyjnej. Wszystkie warstwy do siebie przylegają. Można go wykonać na dwa sposoby. Najbardziej rozpowszechniony jest dach płaski tradycyjny, w którym kolejność warstw jest następująca:

• warstwa spadkowa z betonu wylana na stropie;
• paroizolacja;
• ocieplenie z wełny mineralnej, polistyrenu ekstrudowanego, pianki poliuretanowej bądź z płyt z twardych odmian styropianu;
• pokrycie dachowe, np. papa układana wielowarstwowo.

W dachu z odwróconym układem warstw, kolejność jest następująca:

• konstrukcja nośna dachu z ukształtowanym spadkiem;
• izolacja przeciwwodna (najczęściej dwie warstwy papy termozgrzewalnej);
• ocieplenie z polistyrenu ekstrudowanego XPS bądź z płyt styropianowych odmiany hydro;
• żwir wysypany na geowłókninie lub betonowe płyty (stanowiące warstwę dociskową).

Stropodach niewentylowany.

W jaki sposób wykonuje się zielony dach?

Na dachu płaskim można założyć tzw. zielony dach - zasiać trawę lub niską roślinność. W tym celu przykrywa się go żyzną ziemią. Pod trawnik i niskie byliny potrzebna jest warstwa o grubości 8-10 cm. Wysypuje się ją na żwirową warstwę filtracyjną, osłoniętą geowłókniną. Innym rozwiązaniem jest utworzenie warstwy glebowo-filtracyjnej przez zmieszanie ziemi uprawnej z keramzytem. Do uprawiania wyższych roślin, na warstwie filtracyjnej ze żwiru, usypuje się glebę do wysokości minimum 20 cm.

Trzeba jednak pamiętać, że taki dach dużo waży i konstruktor musi uwzględnić ciężar wszystkich jego warstw. Poza tym utrzymanie zielonego dachu w dobrym stanie jest dość trudne i wymaga sporo pracy.

Żwir wysypany na geowłókninie stanowi warstwę dociskową i chroni przed przegrzewaniem wnętrz. (fot. T. Rybarczyk)

Jaki podkład na jaki dach?

Przed ułożeniem pokrycia, na konstrukcji dachu wykonuje się podkład w formie deskowania lub ołacenia, na nim wierzchnie pokrycie. Podkład pełni ważną rolę - jest oparciem dla pokrycia i przenosi jego ciężar na więźbę dachową. Ponadto zabezpiecza jego warstwy przed wilgocią.

W zależności od rodzaju wybranego materiału na pokrycie dachu, podkład może mieć jedną z dwóch konstrukcji:

• pełne deskowanie - wykonuje się pod pokrycia z blachy płaskiej oraz materiałów bitumicznych (papy, gonty);
• ołacenie - przygotowuje się pod dachówki, blachodachówki oraz płyty faliste.

Zamiast ołacenia można też zastosować pełne deskowanie, które zwiększa sztywność konstrukcji dachu, ale niestety - także koszty.

Z czego wykonuje się pełne deskowanie?

Sztywny i równy podkład, który usztywnia konstrukcję dachu, wykonuje się z następujących materiałów:

• płyt drewnopochodnych (OSB, mpf) o grubości 1,5-2,2 cm;
• sklejki wodoodpornej o grubości 1,2-1,8 cm;
• wąskich desek o szerokości do 15 cm i grubości 1,9-2,5 cm.

Płyty mocuje się do krokwi dachowych w taki sposób, aby łączenia kolejnych rzędów wypadały na różnych krokwiach.

Na deskowaniu układa się potem trwały materiał hydroizolacyjny - papę albo folię wstępnego krycia (FWK).

Pełne deskowanie (a) i ruszt z łat i kontrłat (b).

W jaki sposób mocuje się ołacenie?

Na krokwiach dachowych przybija się ruszt z drewnianych listew - łat i kontrłat. Kontrłaty nabija się równolegle do krokwi, a łaty prostopadle do nich. Najczęściej łaty mają wysokość 4-5 cm i szerokość 3,8-6 cm, rozstaw 30-40 cm. Przekrój łat i odległość między nimi zależy od ciężaru i sztywności pokrycia, kąta nachylenia połaci i rozstawu krokwi. Więźbę osłania się folią dachową o wysokiej paroprzepuszczalności (membraną). Mocuje się ją bezpośrednio na krokwiach, i dopiero na niej przybija się ołacenie.

Gdzie się stosuje folie i membrany FWK?

Przy użyciu folii i membran zabezpiecza się poddasze przed wodą (przedostającą się przez naturalne nieszczelności, np. w dachówkach i gontach) oraz wilgocią, wykraplającą się na spodniej stronie pokrycia. Para wodna bardzo niekorzystnie wpływa na wełnę mineralną, którą najczęściej ociepla się poddasza mieszkalne, bo zawilgocona traci swoje właściwości ciepłochronne. Od strony poddasza izolację zabezpiecza się folią paroizolacyjną, ale ponieważ nigdy nie jest to w 100% skuteczne, na ocieplonych połaciach trzeba stosować folię wysokoparoprzepuszczalną, która będzie "uwalniać" parę wodną z połaci, albo pomiędzy wełną i folią pozostawić szczelinę wentylacyjną.

Pasy folii prowadzi się równolegle do okapu, odpowiednią stroną do góry (z napisami na wierzchu), na zakład o szerokości minimum 15 cm (zaznaczony jest kolorową linią). Podczas układania napina się ją i wstępnie przytwierdza zszywkami, potem przybija się kontrłaty, które mocują ją do krokwi.

Pasy membran dachowych układa się równolegle do okapu, na zakład. (fot. Creaton Polska)