Remont instalacji elektrycznej po 20 latach użytkowania

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego 20% polskich budynków mieszkalnych wybudowano po 1989 r. We wszystkich pozostałych instalacja elektryczna powinna być zmodernizowana lub wymieniona, choć nie ma przepisów nakładających na właściciela nieruchomości taki obowiązek.

W PRL-u instalację układano najczęściej z dwużyłowych przewodów z aluminium (bo są tańsze od miedzianych). Po dwóch dekadach przewody aluminiowe są niebezpieczne - utleniają się powierzchniowo, są łamliwe, luzują się w miejscach połączeń, co może grozić pożarem. Stare instalacje składają się z niewielu obwodów, a w pomieszczeniach jest, jak na dzisiejsze standardy, dramatycznie mało gniazd i punktów oświetleniowych. Tablice rozdzielcze wyposażone są we wkręcane bezpieczniki topikowe, czyli tzw. korki.

Stara instalacja układana w metalowych rurkach po skuciu tynku.

Staroświecka rozdzielnica z wkręcanymi korkami - takiej nie da się zmodernizować, trzeba ją wymienić.

Stan starej instalacji powinien ocenić elektryk. Sprawdzi on, czy działa ochrona przeciwporażeniowa, czy izolacje przewodów nie sparciały, a gniazda/łączniki nie są nadtopione. Bywa, że inwestor decyduje się jedynie na wymianę fragmentów instalacji. Ale jeżeli zechce zwiększyć liczbę odbiorników prądu (szczególnie tych "prądożernych", takich jak kuchenka, mata grzewcza, bojler, zmywarka), bez wykonania nowych obwodów i wymiany rozdzielnicy się nie obędzie. Starych przewodów nie trzeba jednak usuwać, wystarczy odciąć od nich zasilanie.

Wymiana rozdzielnicy może oznaczać demontaż licznika. Wtedy trzeba zawiadomić zakład energetyczny o terminie rozpoczęcia i zakończenia prac, a po przywróceniu licznika zgłosić gotowość do jego zaplombowania. Prowadzenie robót wymaga uprawnień do wykonywania i odbioru instalacji elektrycznych.

Płaski przewód wielożyłowy w bruździe wykutej w tynku. Stare przewody nie będą usuwane, wystarczy odciąć od nich napięcie.

Montaż urządzeń elektrycznych o dużej mocy może pociągnąć za sobą konieczność modernizacji przyłącza między domem i siecią elektryczną. Stare przyłącza z cienkich przewodów nie są dostosowane do większych obciążeń. Typowy przydział mocy w domu jednorodzinnym to dziś 12-15 kW, zaś w przypadku korzystania z podgrzewaczy przepływowych, niezbędny będzie dwukrotnie większy. Zużycie prądu przez przeciętną polską rodzinę po roku 89. wyraźnie wzrosło - kto ćwierć wieku temu miał zmywarkę, elektryczne ogrzewanie podłogowe, klimatyzację, napęd do bramy itd?

NOWA INSTALACJA ELEKTRYCZNA

Zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami, instalacje elektryczne wykonuje się z miedzianych przewodów trójżyłowych (obwody jednofazowe) i przewodów pięciożyłowych (instalacja trójfazowa). W obwodach z gniazdami przekrój żyły powinien wynosić 2,5 mm2, w obwodach oświetleniowych 1,5 mm2. Przewody muszą mieć żyłę ochronną (PE) w charakterystycznej, żółto-zielonej izolacji. Przewód fazowy (L) ma izolację czarną lub brązową, neutralny (N) - niebieską. Jeżeli w obwodzie jest żyrandol obsługiwany łącznikiem podwójnym (świecznikowym), przewód ma 4 żyły. W obwodzie z przewodów miedzianych 3 × 2,5 mm2 można zainstalować do 10 gniazd. Wszystkie muszą być uziemione (z bolcem).

Prace nad nową instalacją rozpoczyna się od jej rozplanowania. Trzeba ustalić, gdzie będą gniazda, gdzie punkty oświetleniowe, łączniki (powszechnie nazywane włącznikami), rozdzielnica. Punkty odbioru prądu dzieli się na obwody z odpowiednio dobranym zabezpieczeniem. Przy zasilaniu z sieci trójfazowej podział na obwody powinien zapewniać równomierne obciążenie poszczególnych faz.

Obwody warto podłączyć tak, żeby w pomieszczeniu oświetlenie obciążało inną fazę niż gniazda, co w razie awarii jednej z nich pozwoli na korzystanie z niektórych urządzeń elektrycznych. Rozdzielnicę, która pełni funkcję centrali sterująco-zabezpieczającej, lokalizuje się w pobliżu wejścia do domu, w łatwo dostępnym miejscu. Jej wielkość wynika z liczby modułów aparatury, które zostaną w niej zamontowane, co z kolei zależy od stopnia rozbudowania instalacji.

REMONT INSTALACJI ELEKTRYCZNEJ - PROWADZENIE PRZEWODÓW

Przewody zasilające można poprowadzić w ukrytych w tynku rurkach - sztywnych lub elastycznych, popularnie nazywanych peszlami. Pod rurki wykuwa się w ścianie bruzdy o głębokości kilku cm. Płaskie przewody wielożyłowe w podwójnej izolacji o oznaczeniu YDYp układa się bezpośrednio w tynku. Mocuje się je do muru opaskami z taśmy aluminiowej, plastikowymi uchwytami albo klejem na gorąco.

Wiązki więcej niż 2-3 przewodów wielożyłowych układa się z odstępem, aby umożliwić przylgnięcie do ściany tynku, którym zostaną pokryte. Przy mniejszych remontach, żeby uniknąć kucia, przewody prowadzi się w listwach i kanałach instalacyjnych na wierzchu ściany. Świetnym miejscem na ukrycie nowego okablowania są lekkie ścianki działowe i podwieszane sufity.

Doskonałym miejscem na ukrycie okablowania są lekkie ścianki działowe, w których przewody prowadzi się w peszlach.

Trasę przebiegu przewodów wyznacza się po liniach prostych, w pionie bądź poziomo, ok. 30 cm od posadzki, unikając stref narażonych na podwyższoną temperaturę czy uszkodzenia mechaniczne. Okablowania nie prowadzi się w sposób dowolny! Dobrze jest zachować plan instalacji (jeśli go mamy) i zrobić zdjęcia po jej zamontowaniu. Przydadzą się, gdy w ścianie trzeba będzie wywiercić otwory choćby na uchwyty, na których powiesimy szafkę.

Przewody zasilające prowadzi się po liniach prostych, w pionie lub poziomo.

INSTALACJA ELEKTRYCZNA - PUSZKI I OSPRZĘT

W miejscach rozgałęzienia instalacji oraz tam, gdzie planujemy gniazda i łączniki, montuje się puszki instalacyjne. Otwory pod nie najwygodniej wywiercić otwornicą o średnicy 70-80 mm. Wybierając puszki, warto zdecydować się na modele wyposażone we wkręty, co zapewni lepsze osadzenie gniazd narażonych na siły wyrywające. Puszki nie mogą być założone za płytko ani zbyt głęboko, a wkręty mocujące osprzęt mają być ustawione poziomo. Do ich mocowania wykorzystuje się rzadką zaprawę gipsową. Inne puszki stosuje się w murach pełnych, inne w ściankach z płyt gipsowo-kartonowych. Umieszczenie obok siebie kilku wyłączników lub gniazd umożliwiają puszki podwójne, potrójne i poczwórne. Puszki pod łączniki umieszcza się następująco:

• standardowo łączniki oświetlenia znajdują się 140 cm nad wykończoną podłogą, ale coraz częściej osadza się je niżej, na wysokości 90 cm, dzięki czemu dosięgną do nich mniejsze dzieci, a dorośli przy włączaniu światła nie muszą podnosić ręki;
  
  
• przy drzwiach łącznik oświetlenia umieszcza się od strony klamki. Trzeba zatem zwrócić uwagę na kierunek ich otwierania i zastanowić się, czy po umeblowaniu pomieszczenia łącznika nie zasłoni np. duża szafa;
  
  
• na schodach i w korytarzach światło powinno dać się zapalić przynajmniej z dwóch miejsc łącznikiem schodowym lub krzyżowym. Takie rozwiązanie sprawdzi się też w sypialni, gdzie łączniki głównego oświetlenia warto umieścić nie tylko przy drzwiach, ale także obok łóżka;
  
  
• gniazda wtykowe montuje się w pokojach standardowo na wysokości 30 cm od posadzki, w kuchni i łazience 120 cm nad podłogą;
  
  
• w pokojach liczbę gniazd i ich rozmieszczenie dostosowuje się do planowanego ustawienia mebli i odbiorników prądu, przy czym nawet w niedużej sypialni potrzebne są przynajmniej 4 gniazda. Niektórzy proponują jedno podwójne gniazdo na 5 m2 podłogi, ale to zazwyczaj dość mało;
  
  
• w kuchni gniazda do podłączenia lodówki, zmywarki, piekarnika instaluje się w osobnych obwodach; nad blatem powinno się pojawić kilka kolejnych do zasilania ekspresu do kawy, miksera, czajnika, tostera...

Podwójna puszka instalacyjna wyposażona we wkręty, osadzona w ścianie murowanej. Odstępy między przewodami ułatwią ich otynkowanie.

W lekkich ścianach działowych z karton-gipsu osadza się puszki innego typu. Opisanie przewodów ułatwia podłączenie osprzętu.

Osprzęt (czyli gniazda, łączniki, ściemniacze itp.) instalowany w pomieszczeniach mieszkalnych jest przeważnie podtynkowy, mocowany do osadzonych w ścianie puszek. W pomieszczeniach wilgotnych powinien być hermetyczny, o stopniu ochrony przynajmniej IP 44. Jego wybór nie sprawi żadnych trudności - w ofercie producentów jest wiele modeli wykonanych z rozmaitych materiałów (tworzywa, szkła, drewna, metalu), w bardzo różnych cenach. Ważne, żeby osprzęt pasował do stylu wnętrza, warto też dobrać urządzenia z jednej linii modelowej.

Łączniki oświetlenia instaluje się niżej niż kiedyś. Standardową wysokość 140 cm często zmniejsza się do 90 cm.

Gniazda w pokojach powinny być 30 cm nad posadzką - również wyraźnie niżej, niż kiedyś.

REMONT INSTALACJI ELEKTRYCZNEJ - POŁĄCZENIA

Staranność wykonania połączeń przewodów z osprzętem decyduje o niezawodności instalacji i jej bezpieczeństwie. Ich obluzowanie może spowodować odcięcie zasilania, słaby styk - nagrzewanie się złącza. Co może być przyczyną pożaru. Aktualnie dopuszczalne są dwa rodzaje połączeń - bardziej tradycyjne na zaciski śrubowe i nowocześniejsze, na zaciski sprężyste. W osprzęcie pojawiają się jedne i drugie. Połączenia śrubowe wymagają solidnego dokręcenia.

Osprzęt wyposażony w szybkozłączki z zaciskiem sprężystym zakłada się wygodniej. Przewody wystarczy odizolować na długości 10 mm i wcisnąć w otwór podłączeniowy. Rozłączenie następuje po naciśnięciu przycisku, bądź przez wyciąganie z jednoczesnym obracaniem.

REMONT INSTALACJI ELEKTRYCZNEJ - ROZDZIELNICA, ZABEZPIECZENIA

To tu mają początek wszystkie obwody elektryczne instalacji domowej i ogrodowej. Każdy z nich musi mieć osobny wyłącznik nadmiarowoprądowy. Inne zabezpieczenia, takie jak wyłączniki różnicowoprądowe, obejmują po kilka obwodów. To do rozdzielnicy domowej (nazywanej też tablicą rozdzielczą) trafia cała aparatura sterująca i zabezpieczająca instalację wewnętrzną. We współczesnych rozdzielnicach nie stosuje się już korków starego typu, lecz montuje aparaturę modułową, zakładaną na znormalizowanej szynie instalacyjnej. Wyłączniki, które zastąpiły korki, mają taki sam wymiar podstawowy, odpowiadający szerokości modułu 17,5 mm lub jego wielokrotności.

Dobierając pojemność rozdzielnicy, należy uwzględnić pewien zapas na podłączenie dodatkowych sprzętów w przyszłości. Powinna być ona czytelnie opisana - tak, żeby nie było problemów z ustaleniem, który aparat odpowiada za jaki obwód czy urządzenie.

Domowa instalacja elektryczna przede wszystkim musi być bezpieczna. Także dla użytkowników lekkomyślnych czy nieświadomych zagrożeń, jakie niesie porażenie prądem, które w skrajnych przypadkach prowadzi nawet do śmierci. Standardy bezpieczeństwa przez lata bardzo się zmieniły, a właściwe dobranie zabezpieczeń to zdecydowanie zadanie dla fachowca.

Rozdzielnica w domu z lat 70. przed remontem

Rozdzielnica w domu z lat 70. w trakcie prac remontowych

Rozdzielnica w domu z lat 70. po wymianie. O zdjęciu licznika trzeba zawiadomić zakład energetyczny.

W rozdzielnicach montuje się zatem kilka rodzajów aparatów zabezpieczających, które chronią przed zagrożeniami różnego typu:

Wyłączniki nadmiarowoprądowe (nadprądowe), nadal nazywane korkami lub bezpiecznikami, chronią instalację (przez odcięcie zasilania) przed skutkami zwarcia lub nadmiernego obciążenia. Do jednego wyłącznika nadprądowego można podłączyć jeden obwód zasilający, obsługujący maksymalnie 10 gniazd lub 20 punktów oświetleniowych. Prąd nominalny tego elementu ma być dostosowany do dopuszczalnego obciążenia zabezpieczanego obwodu i wynosi zwykle 16 A dla gniazd oraz 10 A dla oświetlenia. W przeciwieństwie do korków wyłączników nie trzeba wymieniać. Po usunięciu awarii wystarczy podnieść dźwigienkę.

Wyłączniki różnicowoprądowe chronią przed porażeniem, odcinając zasilanie np. po dotknięciu przez człowieka nieizolowanego przewodu czy zacisków w gnieździe bądź łączniku. Reagują, gdy wyłączniki nadprądowe są bezużyteczne, np. z powodu zbyt słabego prądu zwarciowego - niebezpiecznego dla człowieka, ale niewystarczającego do zadziałania wyłącznika. Zwykle jeden wyłącznik różnicowoprądowy zabezpiecza kilka obwodów.

Wariant, w którym jeden wyłącznik zabezpiecza całą domową instalację, nie jest dobry - uszkodzenie w jednym z obwodów spowoduje całkowite odcięcie prądu. Dobre rozwiązanie wygląda następująco: jeden główny wyłącznik różnicowoprądowy, a za nim szeregowo kilka innych - każdy na 3-4 obwody. W starych instalacjach wyłączniki różnicowoprądowe w ogóle nie występowały.

Ograniczniki przepięć zabezpieczają przed nagłymi impulsami prądu o bardzo wysokim napięciu, spowodowanymi uderzeniem pioruna lub przepięciami w sieci zasilającej. Na takie przepięcia wrażliwy jest sprzęt elektroniczny - komputery, telewizory, sterowniki kotłów. Ogranicznik zamontowany w rozdzielnicy powoduje odprowadzenie impulsu napięciowego do uziemienia.

Uziemienie zapewnia odprowadzenie do gruntu (przez tzw. uziom) niebezpiecznego napięcia, które może się pojawiać np. na metalowych obudowach urządzeń elektrycznych.

W rozdzielnicach instaluje się także lampki sygnalizujące obecność napięcia, brzęczyki informujące o uszkodzeniu ogranicznika przepięć, czy zegary sterujące.

KOSZT REMONTU INSTALACJI ELEKTRYCZNEJ

Może być bardzo różny, w zależności od zakresu robót. Przy prostszych robotach wykonawcy liczą sobie za tzw. punkt, czyli gniazdo, łącznik, lampę. Najtańsze oferty to 30 zł za punkt, drogie sięgają 70 zł. Ceny gniazd i łączników zaczynają się od kilku zł, ale lepszy i bardziej dizajnerski osprzęt kosztuje powyżej 100 zł/szt. Montaż rozdzielnicy to 100-200 zł, do tego dochodzi instalacja osprzętu za kilkaset zł. Przy remoncie trzeba też zapłacić za kucie bruzd, a później za naprawę ścian. Dlatego najczęściej inwestor umawia się z wykonawcą na wyliczoną wcześniej cenę za całość prac.

Za prostą instalację elektryczną zapłacimy przynajmniej kilka tys. zł; typowa, w domu o powierzchni ok. 150 m2, to wydatek kilkunastu tys. zł, rozbudowane instalacje wyposażone w nowoczesny osprzęt mogą kosztować nawet kilkadziesiąt tys. zł.

tekst i zdjęcia: Janusz Werner