Oświetlenie zewnętrzne budynku i ogrodu

Oświetlenie funkcjonalne konfiguruje się, mając na uwadze wygodę i bezpieczeństwo użytkowników. Oświetleniem dekoracyjnym podkreśla się efektowne fragmenty architektury budynku i małej ogrodowej architektury oraz wybrane rośliny. Dzięki niemu otoczenie sprawia wrażenie zadbanego.

Skoro iluminacja na posesji musi spełniać rozmaite zadania, zwykle wyznacza się kilka stref, do rozjaśnienia których dopasowuje się różne rodzaje lamp. Przy czym projektuje się sceny świetlne w taki sposób, żeby nikogo nie oślepiały, ani nie zakłócały snu.

Oświetlenie na i przy domu

Obowiązkowo musimy zadbać o prawidłową emisję światła w najczęściej użytkowanych strefach wejściowych i wjazdowych. Istotne miejsca to drzwi wejściowe i schody oraz garaż i taras.

Nad wejściem sprawdzają się kinkiety, ponieważ światło pada bezpośrednio na klamkę i zamki. Pod sufitem dużego podcienia i ganku warto założyć plafonierę lub zwisającą lampę, aby górne światło objęło również podest i schody. Gdy schody są długie, lepsze oświetlenie dają oprawy albo taśmy LED - zamontowane w każdym stopniu.

Wjazd do garażu często oświetla się silnym reflektorem z czujnikiem ruchu (z żarówką halogenową, tradycyjną bądź świetlówką kompaktową). Na każdy ruch światło zapala się automatycznie, a jeśli zwrócimy je w dół na wrota i podjazd, nie razi kierowców w oczy.

Na tarasie warto zapewnić oświetlenie urozmaicone. W zadaszonej strefie jadalnej niezbędna jest górna lampa z intensywnym odblaskiem. W strefie z kanapami, wykorzystywanymi do wypoczynku, przyda się m.in. nastrojowa poświata lamp solarnych.

Delikatne światło kinkietów zamocowanych do ścian, opraw w opasce wokół domu, albo reflektorów ustawionych na najbliższych rabatach, doskonale spełni rolę nocnej dekoracyjnej iluminacji. Ukierunkowane snopy z opraw, padające pionowo lub ukośnie na ściany, gzymsy, wysunięte okapy dachu, ukażą niuanse architektoniczne, faktury okładzin elewacyjnych, tynku strukturalnego, boni (równoległy strumień światła wydobywa jednak niedoskonałości gładkiego tynku). Liczne "oczka" w wysuniętych gzymsach bądź okapach dachu utworzą świetlną ścieżkę wokół budynku.

Światło reflektorów z ruchomą podstawą można dowolnie kierować. (fot. Paulmann)

Oświetlenie działki

Światło powinno być intensywne przy furtce, bramie wjazdowej oraz traktach komunikacyjnych, natomiast subtelne - w głębszych częściach ogrodu (należy starannie dopasować jego barwę, gdyż ta o odcieniu niebieskim uwypukla urodę roślin, w przeciwieństwie do np. czerwonego).

Do otwarcia zamka w furtce, znalezienia domofonu i numeru posesji, potrzebna jest lampa lub kinkiet zamontowany na słupku, albo pod daszkiem w ogrodzeniu. Reflektory halogenowe, uruchamiane czujnikiem ruchu, to nowoczesne wyposażenie bram wjazdowych.

Odpowiednie światło po obu stronach podjazdów do garażu i ścieżek dają lampy na długich bądź krótkich słupkach, na rabatach i trawniku - reflektorki, a na utwardzonej nawierzchni podjazdów - oprawy najazdowe.

Niskie słupki mogą oświetlać ścieżki lub podjazd. (fot. Spotline)

Stawy, oczka, fontanny podświetla się lampami podwodnymi i reflektorami stojącymi na brzegu.

Podkreśleniu urody małej architektury i ozdobnych roślin sprzyja strumień światła z reflektorków zamontowanych w gruncie (jeśli są zakończone szpilą, można je łatwo przenosić). W altanie niezbędne jest górne lub boczne światło.

Wykonanie instalacji oświetlenia zewnętrznego

Znając układ stref świetlnych na zabudowaniach i w ogrodzie, można przystąpić do zaprojektowania, następnie realizacji instalacji elektrycznej zasilającej oświetlenie zewnętrzne (powinna powstać przed otynkowaniem elewacji i przed zagospodarowaniem posesji, ponieważ na kable przygotowuje się wykopy, a np. ciężkie latarnie muszą mieć solidne podstawy osadzone głęboko).

Instalację elektryczną prowadzi się z budynku. Na dużych działkach zaleca się zastosowanie zasilania napięciem sieciowym (230 V). Jego zaletą jest możliwość podłączenia dowolnej liczby punktów świetlnych oraz urządzeń elektrycznych, np. kosiarki, myjki ciśnieniowej, piły. System ochrania się dwoma rodzajami wyłączników: nadmiarowoprądowym i przeciwporażeniowym.

Na małe posesje nadaje się instalacja elektryczna zasilana napięciem niskim (12 V, albo 24 V) z zastosowaniem transformatora obniżającego napięcie. Zaletą takiego układu jest większe bezpieczeństwo (w porównaniu z zasilaniem z sieci), wadami - fakt, że suma mocy lamp nie może przekroczyć mocy transformatora, ograniczony wybór opraw, konieczność zastosowania droższych, grubszych i względnie krótkich przewodów (do 25 m) oraz dość głębokie ich wkopanie w podłoże (co najmniej na 30 cm).

Od wykonania jednego obwodu, bezpieczniejsze jest poprowadzenie kilku odrębnych obwodów. Dzięki temu użytkownicy zyskują większe pole manewru iluminacją świetlną i oszczędności przy jej eksploatacji (przecież nie wszystkie lampy zawsze są wykorzystywane). Ponadto jeśli w którymś z obwodów dojdzie do zwarcia, reszta będzie nadal działać, a domu i ogrodu nie otoczą egipskie ciemności. Liczbę rzeczywiście potrzebnych obwodów najlepiej określi elektryk z uprawnieniami. Nie można zapomnieć poprosić go o dodanie do instalacji elementów do sterowania, tj. programatory czasu, czujniki ruchu i zmierzchu, które umożliwiają osiąganie komfortu mieszkańców i ograniczanie wydatków.

Do ogrodu nadają się jedynie kable o odpowiedniej izolacji, z oznaczeniem fabrycznym YKY. Należy je poprowadzić w odległości większej niż 80 cm od rur wodociągowych oraz z dala od fundamentów i dużych drzew. Najlepiej jest je umieścić na głębokości 60 cm, a nad nimi rozłożyć niebieską folię ostrzegawczą, bo wtedy nikt ich nie uszkodzi przy pracach ogrodniczych. Elementy zewnętrzne systemu, jak gniazda i oprawy świetlne, są narażone na czynniki atmosferyczne i mechaniczne, dlatego trzeba zastosować specjalne puszki instalacyjne i oprawy oświetleniowe.

Nowoczesne rozwiązania oświetleniowe, oparte na technologii Bluetooth, pozwalają tworzyć różne sceny świetlne i sterować nimi za pomocą smartfonu albo tabletu. (fot. Lange Łukaszuk (Steinel))

Tylko specjalne oprawy dla oświetlenia na zewnątrz

Do eksploatacji na zewnątrz wymagane są oprawy z odpornością na rozmaite czynniki atmosferyczne i mechaniczne. Występują w bogatym wzornictwie i długich seriach, więc łatwo je dopasować do architektury budynku i ogrodu.

Ze względu na bezpieczeństwo, absolutnie nie używa się domowych opraw, jedynie wyroby ze stopniem ochrony minimum IP 44, najlepiej IP 65 (symbol IP wraz z dwucyfrową liczbą arabską określa szczelność oprawy, przy czym pierwsza cyfra o wartości od 0 do 6 oznacza pyłoszczelność, a druga w przedziale 0-8 wodoszczelność). Elementy do oświetlenia zewnętrznego mają dodatkowy symbol - literę B. Informuje ona, że oprawa spełnia polską normę i przyznano jej aprobatę techniczną.

Oświetlenie zewnętrzne: odpowiednia lampa we właściwym miejscu

Popularne kinkiety produkowane są w bogatym wzornictwie - od tradycyjnych po bardzo nowoczesne. Przytwierdza się je śrubami do ścian domu, parkanu, ogrodowej architektury.

Lampy zwisające i plafoniery sprawdzają się jako górne użytkowe oświetlenie na gankach, tarasach, balkonach oraz w altanach.

Przeznaczone do zasilania napięciem sieciowym lub niskim, słupki zwykle ustawia się po obu stronach ścieżek i na rabatach. Jeżeli podłoże jest wybrukowane, lampy przykręca się do płyt bądź kostki. Jeśli nawierzchnia jest ziemna - osadza się je w gotowych podstawach, albo w wylanych na miejscu fundamentach.

Latarnie ogrodowe zasila się prądem o napięciu 230 V. Ze względu na rozmiar (mają wysokość 2-3 m), pasują do dużych przydomowych przestrzeni. Masywną i ciężką konstrukcję należy umocować na solidnym fundamencie i poprowadzić przezeń kabel elektryczny.

Reflektory, zasilane napięciem sieciowym lub niskim, nadają się do punktowego i kierunkowego oświetlania ścian budynków, roślin, elementów wodnych (oprawy podwodne i narażone na rozbryzgi wody zasila się tylko niskim napięciem z transformatorem). Producenci oferują wyroby do różnego rodzaju montażu, m.in. na ostrzu ułatwiającym wbicie w grunt, z obudową umożliwiającą przytwierdzenie śrubami do twardych nawierzchni, z elementami do mocowania do ściany.

Oprawy najazdowe wykonuje się ze stali, nadając im okrągły albo prostokątny zarys. Są wodoszczelne, odporne na uderzenia i duży nacisk aut lub wody (można nimi podświetlić basen, staw).

Oprawy najazdowe najczęściej umieszcza się w nawierzchni podjazdu do garażu. (fot. Paulmann)

Oświetlenie zewnętrzne: dobieramy źródła światła

Mając oprawy, musimy wyposażyć je w odpowiednie żarówki, świetlówki kompaktowe, diody LED (niektóre oprawy są fabrycznie zintegrowane ze źródłem światła).

Obecnie w zewnętrznych punktach świetlnych najczęściej stosuje się halogeny oraz diody LED. Pierwsze dają światło o temperaturze barwowej 3000 K, w której rośliny i elementy architektury wyglądają korzystnie. Drugie - uznaje się za bardziej nowoczesne, ponieważ są odporniejsze na czynniki atmosferyczne i mechaniczne, zasila się je napięciem 12 V, co pozwala na tanią eksploatację.

Trudno nie wspomnieć o lampach z ogniwami słonecznymi. Jeśli słońce ładuje akumulator przez cały dzień, po zapadnięciu zmroku taki sprzęt emituje światło przez 8 godzin.

Aparaty do sterowania oświetleniem

W dobie oszczędzania energii elektrycznej, specjalne programatory i czujniki są elementem szczególnie pożądanym. Włącznik z programatorem czasu pozwala na ustawienie godzin pracy oświetlenia zewnętrznego. Czujnik ruchu reaguje na pojawienie się człowieka lub pojazdu w strefie, którą obejmuje swoim zasięgiem, automatycznie aktywując punkty świetlne. Gasi je po upłynięciu zaprogramowanego okresu. Czujnik zmierzchowy automatycznie wzbudza oświetlenie wraz z zapadnięciem zmroku. Wyłącza je, gdy rano wzrasta natężenie naturalnego światła.

Lilianna Jampolska
Na zdjęciu otwierającym: Wybierając ogrodowe oświetlenie warto wybrać lampy umożliwiające łagodne uruchamianie i regulowanie jasności światła. (fot. Lange Łukaszuk (Steinel))