Świetlówka żarówce nierówna - jak wybrać źródło światła?

Zwykłą żarówkę wybierało się łatwo - wystarczyło znać moc oraz wielkość gwintu i bańki. Wszystkie świeciły takim samym światłem, miały podobną trwałość, a związek pomiędzy mocą i zużyciem energii był oczywisty. Z kolei nowoczesne źródła światła występują w wielu rodzajach, a parametry emitowanego światła bardzo wyraźnie się różnią. Dlatego trzeba wiedzieć jak je prawidłowo dobrać do konkretnego miejsca i zastosowania. Jest trudniej, ale za to zyskujemy energooszczędność, a niekiedy i nowe funkcje, np. możliwość zmiany barwy światła.

LED czyli diody

LED to diody elektroluminescencyjne, czyli świecące w wyniku przepływu prądu. Jednak są elementami półprzewodnikowymi, czyli działają na zupełnie innej zasadzie niż żarówki. Są kilkadziesiąt razy trwalsze od tradycyjnych żarówek (20 000-50 000 h), czyli teoretycznie mogą świecić nawet przez kilkadziesiąt lat - za typowe użytkowanie uznaje się 1000 h rocznie. Są bardzo energooszczędne, typowy obecnie wynik to 5-7 razy mniejsze zużycie prądu w porównaniu z żarówkami.

W części diodowych źródeł światła można zmieniać jego barwę (zawierają kilka diod barwnych) i są mało wrażliwe na częstotliwość włączeń, dlatego chętnie wykorzystuje się je w rozmaitym oświetleniu dekoracyjnym.

Najważniejsze wymaganie LED dotyczy samego prądu. Zasila się je prądem stałym o bardzo niskim napięciu, a zasilacz powinien być stabilizowany. Świetlówki ledowe mogą być wprawdzie zakładane do opraw zasilanych z sieci 230 V, jednak oznacza to tylko tyle, że odpowiedni układ zasilania wmontowano w samą świetlówkę. Z zasady są one jednak bardzo proste, bo muszą być tanie. Znakomita większość takich świetlówek nie nadaje się np. do współpracy ze ściemniaczami (non-dimmable).

Większe możliwości dają zasilacze i sterowniki przeznaczone do współpracy z typowo diodowymi źródłami światła, choćby taśmami LED. Parametry prądu są stabilniejsze, co zwiększa trwałość diod. Można je przy tym ściemniać w bardzo szerokim zakresie. Ewentualnie również zmieniać barwę światła, jeżeli są to niezależnie zasilane diody barwne, a nasz sterownik obsługuje kilka odrębnych kanałów zasilających na poszczególne barwy składowe.

Kontrola różnych źródeł światła to chyba najpopularniejsza funkcja automatyki tzw. inteligentnych budynków. (fot. Zamel)

Do niedawna brakowało diodowych źródeł światła o większej mocy, odpowiadających żarówkom 100 W lub mocniejszym. W przypadku typowego oświetlenia nie było to specjalnym problemem, ale brakowało np. mocnych reflektorów warsztatowych czy do oświetlenia posesji. W takich sytuacjach pozostawało użycie halogenów.

Sytuacja się poprawiła, przede wszystkim dzięki upowszechnieniu diod typu COB. Chociaż wyglądają one jak jednorodny pasek w jaskrawym kolorze to tak naprawdę są to bardzo gęsto upakowane obok siebie pojedyncze diody. Taka konstrukcja pozwala na uzyskanie strumienia skupionego, bardzo mocnego światła.

Świetlówki rurowe

Świetlówki rurowe powszechnie, ale błędnie, zwane są jarzeniówkami. Znane od kilkudziesięciu lat, wciąż są udoskonalane. Barwa i w ogóle jakość emitowanego światła zależy przede wszystkim od rodzaju i jakości luminoforu, czyli warstwy pokrywającej wewnętrzną stronę rury świetlówki - ostatecznie to ona emituje światło. Od niego zależy, czy barwa światła będzie ciepła czy zimna oraz jak dobrze będą oddawane kolory.

Pod tym względem złą opinię świetlówkom wyrobiły przez lata produkty słabej jakości. A te wysokiej klasy są tak dobre, że używa się ich np. w farbiarniach i drukarniach, gdzie właściwe oddanie kolorów ma kluczowe znaczenie.

Do świetlówek potrzebujemy specjalnych opraw. Powinniśmy wybierać te nowoczesne ze statecznikami elektronicznymi, nie zaś indukcyjnymi (starszego typu). Te ostatnie powodują efekt tzw. tętnienia światła. Działająca zupełnie prawidłowo świetlówka zasilana za pośrednictwem statecznika indukcyjnego gaśnie i zapala się 100 razy na sekundę. Następuje to zbyt szybko żebyśmy to świadomie zauważali, jednak nasze oczy się męczą. Tradycyjne stateczniki łatwo ulegają też uszkodzeniu i tętnienie staje się widoczne.

Tych niedogodności nie ma, gdy nasza oprawa ma statecznik elektroniczny. Wówczas możemy w pełni korzystać z zalet świetlówek, które są nie tylko energooszczędne (zwykle niewiele ustępują diodom LED), ale bez trudu kupimy takie o dużej mocy. Ich światło jest przy tym nieco rozproszone i rozkłada się równomiernie na dużą powierzchnię. Dzięki temu bardzo dobrze nadają się do mocnego ale równomiernego, pozbawionego silnych kontrastów oświetlenia powierzchni takich jak blaty robocze w kuchni.

Świetlówki rurowe dają równomierne, nieco rozproszone oświetlenie. (fot. Ledvance (Osram))

Trzeba jednak pamiętać, że świetlówki rurowe nie nadają się do częstego zapalania i gaszenia, bo skraca to ich żywotność. Ponadto do osiągnięcia pełnej jasności (pełnego strumienia świetlnego) potrzeba od włączenia sporo czasu. Nie powinno się też instalować ich w nieogrzewanych garażach, bo zimą, w niskiej temperaturze świecą znacznie słabiej. W pewnym stopniu może to zrekompensować szczelna, nagrzewająca się oprawa.

Świetlówki kompaktowe

Pod względem technicznym to właściwie nieco inaczej ukształtowane świetlówki rurowe. Tyle, że ich układ zasilający i stabilizujący ukryty jest w trzonku. Trzonek zaś dostosowany jest do wymiarów tradycyjnych żarówek E27 i E14 (duży i mały gwint). Jednak cała świetlówka jest zwykle wyraźnie większa i dłuższa od tradycyjnej żarówki. Dlatego przy ewentualnej wymianie trzeba sprawdzić czy oprawa nie będzie zbyt płytka.

Halogeny

To rodzaj żarówek bardzo podobnych do tradycyjnych. Również tu źródłem światła jest żarzący się drut wolframowy. Bańka jest jednak mniejsza, panuje w niej wyższa temperatura i wypełniona jest innymi gazami. To wszystko sprawia, że zużywają mniej energii na wytworzenie tej samej ilości światła co żarówki tradycyjne. Są przy tym znacznie trwalsze (nawet 3500 h).

Podobnie jak zwykłe żarówki bardzo dobrze odwzorowują kolory i świecą pełną mocą od razu po włączeniu. Często problemem jest nienajlepszy rozkład światła i spowodowane tym duże kontrasty. Jego strumień jest bowiem bardzo skupiony, a sama żarówka jest mała.

Występują w bardzo różnych kształtach i wielkościach, nawet o wymiarach zwykłych żarówek. Jednak najpopularniejsze są od dawna rozmaite reflektory z odbłyśnikiem. Zależnie od rodzaju mogą być zasilane bezpośrednio z sieci 230 V lub przez zasilacz, prądem stałym, najczęściej 12 V. Występują w bardzo wielu wersjach mocowania, nawet przy tym samym napięciu zasilania.

Zanim kupimy nową, sprawdźmy więc dokładnie czego potrzebujemy. Pamiętajmy też, że bańki żarówki halogenowej nie wolno dotykać palcami, bo pozostawione zanieczyszczenia skracają jej żywotność. Wówczas trzeba ją starannie przetrzeć spirytusem.

Halogenów najczęściej używa się gdy chcemy uzyskać mocny, skupiony strumień światła. (fot. Milantex)

Tradycyjne żarówki

Zwykłe żarówki mają swoje zalety. Przede wszystkim są tanie, mają prostą budowę i nie potrzebują zasilaczy, bardzo dobrze oddają barwy. Podstawową wadą jest zaś energochłonność. Generalnie, na terenie Unii Europejskiej większość rodzajów zwykłych żarówek wycofano z handlu. Jednak wróciły w tzw. wersji wstrząsoodpornej, z założenia przeznaczonej do warsztatów, oświetlenia ulicznego itp. Jednak w praktyce można ich używać jak zwykłych. W domu ma to sens w miejscach, gdzie korzystamy z nich krótko, ewentualnie tam gdzie mogą zostać uszkodzone przez wilgoć lub pył.

Światło ciepłe, zimne i kolory

Światło odbieramy jako ciepłe lub zimne i robimy to zupełnie odruchowo. Jednak poziom wrażliwości każdego z nas na tę cechę jest bardzo różny. Generalnie przyjmuje się, że ciepłe czyli bliższe żółci i pomarańczowi, działa uspokajająco, sprzyja wypoczynkowi i odprężeniu. Chłodne jest zaś niebiesko-białe. Jest lepsze do pracy, mobilizuje.

Obecnie na opakowaniach producenci źródeł światła mają obowiązek podawać czy barwa światła jest ciepła czy zimna. Ponadto temperaturę barwową podaje się w kelwinach. Jako ciepłe odbieramy światło o temperaturze barwowej nie wyższej niż 3300 K.

Ciepła barwa światła dodaje pomieszczeniom przytulności i sprzyja wypoczynkowi. (fot. Ledvance (Osram))

Drugi bardzo ważny parametr to zdolność do oddawania barw. By porównać różne źródła światła, wyznacza się tzw. wskaźnik oddawania barw. Maksymalnie może wynosić 1 (lub 100%). Jednak daje tylko bardzo zgrubne przybliżenie jakości źródła światła.

Najłatwiej nam oceniać kolory przy świetle żarówek i najlepszych świetlówek. Dlatego inne źródła światła porównuje się pod tym względem właśnie z tradycyjnymi żarówkami. Natomiast standardowe świetlówki, a tym bardziej różnego rodzaju lampy służące jako oświetlenie zewnętrzne potrafią bardzo zafałszowywać naturalne barwy przedmiotów.

Obecnie na opakowaniu znajdziemy informację o tym jak duży jest strumień światła, czy jest ciepłe czy zimne oraz jaki jest kąt rozsyłu światła. (fot. Active Jet)

Jarosław Antkiewicz
fot. otwierająca: Spotline