Sterowanie oświetleniem. Jak działa wyłącznik schodowy?

Czego dowiesz się z artykułu?

• Jakie są rodzaje oświetlenia i jak nimi sterować?
• Jakie są rodzaje łączników do sterowania oświetleniem?
• Jak działa wyłącznik schodowy?
• Czym jest bezprzewodowe sterowanie oświetleniem?
• Jak automatycznie sterować oświetleniem?

Rodzaje oświetlenia

Oświetlenie ogólne - instalowane jest w różnych formach w zależności od przeznaczenia pomieszczenia. Klasyczny sposób zamontowania światła w pomieszczeniach mieszkalnych to umieszczone na suficie żyrandole bądź pojedyncze lampy wiszące o wzornictwie dostosowanym do różnorodnych stylów wystroju wnętrza, kinkiety czy fantazyjnie uformowany sufit.

Ten rodzaj oświetlenia powinien zapewniać równomierne natężenie światła na całej powierzchni użytkowej bez olśnienia czy nadmiernych kontrastów. Taki efekt uzyskuje się poprzez odpowiednie rozmieszczenie i ukierunkowanie lamp, a miękkie, rozproszone światło zapewniają oprawy wyposażone w klosze, rastry czy osłony kierunkowe.

Do sterowania oświetleniem ogólnym najczęściej wykorzystuje się klasyczne łączniki mechaniczne umieszczone w pobliżu drzwi na wysokości ok. 1,4 m. Przy większej liczbie punktów świetlnych, wymagających niezależnego załączania, montuje się nawet kilka łączników zespolonych lub zakłada elektroniczny sterownik z przesyłem przewodowym lub bezprzewodowym sygnału.

Klasyczne łączniki montuje się zazwyczaj na wysokości ok. 1,4 m, fot. Ospel.

Oświetlenie komunikacyjne - jest niezwykle istotnym elementem bezpieczeństwa użytkowania w domach jednorodzinnych i w ich otoczeniu. Takie oświetlenie trzeba zapewnić na wszystkich trasach przemieszczania się użytkowników: na korytarzach, schodach, w garażu czy w piwnicy, a także na zewnątrz domu.

W trybie normalnej eksploatacji natężenie oświetlenia powinno być w miarę stabilne na całej długości drogi komunikacyjnej, a przy instalowaniu na schodach należy zwrócić uwagę na jego lokalizację i kierunek padania strumienia światła, zapewniający ochronę przed olśnieniem i zacienieniem stopni. Niekiedy instalowane jest także oświetlenie awaryjne, załączające się samoczynnie w przypadku zaniku zasilania.

Sterowanie oświetleniem komunikacyjnym może odbywać się ręcznie, dzięki odpowiednio rozmieszczonym specjalnym łącznikom, poprzez sterowanie na drodze radiowej lub automatycznie, np. z wykorzystaniem czujników ruchu.

Oświetlenie robocze - przeznaczone do oświetlenia miejsca pracy, nie może oślepiać i powodować powstawanie cieni. Jego intensywność i ukierunkowanie dostosowuje się do rodzaju wykonywanej pracy. Na przykład do czytania czy prac ręcznych wykorzystuje się lampy o regulowanym pozycjonowaniu z nieprzezroczystym kloszem, a w kuchni, przy typowej zabudowie, montowane są lampy pod szafkami kierujące światło na blat kuchenny.

Sterowanie takim oświetleniem odbywa się najczęściej łącznikiem umieszczonym w pobliżu źródła świata, wyposażonym niekiedy w regulator intensywności świecenia.

Pracę w kuchni ułatwiają lampy montowane pod szafkami, fot. Paulmann.

Oświetlenie dekoracyjne - może przyjmować różnorodne formy stylistyczne i najczęściej instalowane jest jako oświetlenie punktowe skierowane na wydzieloną część pomieszczenia lub elewacji. Pod względem funkcjonowania może przybierać różne formy o zmiennej intensywności czy barwie światła, zaprogramowanej sekwencji załączania poszczególnych lamp. Ich funkcjonowaniem steruje z reguły programowany sterownik dostosowany do parametrów pracy źródeł światła i pożądanych efektów.

Rodzaje łączników do sterowania oświetleniem

Łączniki instalacyjne wykorzystywane są głównie do załączania i wyłączania oświetlenia, występują w kilku wariantach - zależnie od pełnionej funkcji elektrycznej. Najczęściej instalowane są wyłączniki pojedyncze sterujące jednym obwodem funkcjonalnym, zapalającym np. pojedynczą lampę lub ich zestaw.

Większe możliwości sterowania zapewnia łącznik zespolony, podwójny tzw. świecznikowy, który w jednej obudowie zawiera dwa przyciski, co pozwala na niezależne załączanie dwóch obwodów. Te łączniki mają przyciski o stabilnej pozycji ustawienia i zapalenie czy zgaszenie światła wymaga ręcznego przestawienia ich pozycji. Umożliwiają obsługę tylko z jednego miejsca, zatem kolejne włączenie i wyłączenie może nastąpić tylko z tego samego miejsca. Uniemożliwia to ich zastosowanie na traktach komunikacyjnych. Do tego celu konieczne jest użycie specjalnych łączników instalacyjnych lub rozwiązanie problemu w inny sposób.

Najpopularniejsze są wyłączniki pojedyncze, fot. Simon.

Łącznik podwójny tzw. świecznikowy, fot. Karlik Elektrotechnik.

Jak działa wyłącznik schodowy?

Niezależne włączanie i wyłączanie oświetlenia z dwóch dowolnie oddalonych miejsc umożliwiają łączniki schodowe wstawione w obwód zasilania oświetlenia na klatce schodowej, długim korytarzu czy w garażu. Wbudowany w nich mechanizm przełączania styków pozwala na włączenie oświetlenia w jednym miejscu i wyłączenie go w drugim. Dodatkowy punkt sterowania można w takim obwodzie uzyskać, instalując łącznik krzyżowy, który krosuje podłączenie przewodów między obydwoma łącznikami schodowymi. Poprowadzenie takiej instalacji jest dość kłopotliwe - do każdego łącznika trzeba doprowadzić trzy lub cztery przewody i odpowiednio je połączyć w puszkach rozdzielczych.

Znacznie wygodniejsza będzie instalacja z użyciem przekaźnika bistabilnego, umieszczonego, np. w rozdzielnicy głównej czy w rozgałęźnej puszce instalacyjnej. Do sterowania wykorzystuje się łączniki przyciskowe tzw. dzwonkowe, co upraszcza układ przewodów i pozwala na zamontowanie nieograniczonej liczby punktów sterowania. Układ działa w ten sposób, że każde przyciśnięcie dowolnego łącznika zmienia stan zasilania obwodu - włącza go lub wyłącza.

Przykład instalacji z wyłącznikiem schodowym.

Uzupełnieniem asortymentu tradycyjnych urządzeń sterujących oświetleniem są stacjonarne ściemniacze instalacyjne umieszczone w puszkach łącznikowych, które pozwalają na regulację jasności świecenia lamp oświetlenia ogólnego. Jednak nie wszystkie źródła światła umożliwiają taką regulację (zwłaszcza LED i świetlówki), a i sam ściemniacz musi być dostosowany do konkretnego rodzaju lampy.

Bezprzewodowe sterowanie oświetleniem

Klasyczna instalacja, sterująca oświetleniem czy funkcjonowaniem innych urządzeń wyposażenia domu, wymaga doprowadzenia przewodów elektrycznych, co w przypadku przeprowadzania zmian w użytkowanych już pomieszczeniach jest kłopotliwe. Wymaga ukrycia ich, np. w bruzdach pod tynkiem.

Obecnie ten problem rozwiązuje wykorzystanie łączników bezprzewodowych, które są często produkowane o podobnym wzornictwie jak tradycyjne i przyklejane na ścianie w dowolnym miejscu. Faktycznie są to nadajniki sygnałowe wymagające zasilania, ale wbudowana bateria lub akumulator zapewniają ich działanie przez długi czas.

Łącznik bezprzewodowy, fot. Legrand.

Oczywiście łącznik musi współpracować z odpowiednio skonfigurowanym odbiornikiem, zainstalowanym bezpośrednio przy załączanym urządzeniu, do którego doprowadzane jest przewodowo napięcie zasilania. Zasięg łączności nadajnik / odbiornik - zależnie od lokalnych warunków - może sięgać kilkudziesięciu metrów. Takie sterowanie może również funkcjonować według wprowadzonego programu z wykorzystaniem odpowiedniej aplikacji, np. w smartfonie, co pozwala m.in. na włączenie światła w sypialni, będąc na innym kontynencie.

Automatyczne sterowanie oświetleniem

Funkcjonowanie takiego sterowania oświetleniem opiera się na wykrywaniu zmian w otoczeniu, np. nadejścia zmierzchu czy pojawienia się kogoś w określonej strefie. Najczęściej są to urządzenia instalowane na zewnątrz, uruchamiające oświetlenie posesji czy dojścia do budynku.

Z reguły zawierają czujniki intensywności oświetlenia i sensory ruchu, a także regulowany wyłącznik czasowy. Układ sterujący zwykle jest wbudowany w lampę, a w przypadku kilku punktów świetlnych ich włączanie i wyłączanie może przebiegać sekwencyjnie według ustawionego programu.

Autor: Cezary Jankowski

Opracowanie: Martyna Nowak-Ciupa

fot. otwierająca: Nowodvorski Lighting