Jak zamontować zawór trójdrożny?

Zawór trójdrożny miesza wodę gorącą z kotła z chłodną wodą z powrotu, żeby uzyskać temperaturę potrzebną w obiegu grzewczym lub ochronić kocioł. Model Diamond ART.18 robi to precyzyjnie, a dzięki kątowi pracy 90° i odwracalnej skali 0–10 / 10–0 można go zamontować w różnych pozycjach, zachowując czytelność sterowania.

Trzeba jednak pamiętać o podstawowej zasadzie bezpieczeństwa: instalowanie, uruchamianie i demontaż zaworu ART.18 powinien wykonywać wyłącznie wykwalifikowany personel, z użyciem typowych narzędzi monterskich i z przykładaniem klucza do ścięć przy gwincie, aby nie skręcać korpusu. Ten poradnik pokazuje, jak przygotować instalację, jak wykonać montaż mechaniczny i – co najważniejsze – jak skalibrować zawór, żeby pracował dokładnie tak, jak zakłada projekt.

Jak działa zawór trójdrożny i kiedy go stosować?

W najprostszym ujęciu, wewnątrz zaworu pracuje zawieradło, które obracając się w zakresie 90°, otwiera jeden z dwóch wlotów, a drugi stopniowo przymyka. Pozycja „10” oznacza 100% przepływu wody gorącej, czyli dopływ z kotła jest otwarty w pełni, a zimny powrót zamknięty. Pozycja „0” to odwrotność: 100% przepływu wody zimnej, a gorący dopływ jest zamknięty.

Ustawienia pośrednie – na przykład „3” odpowiada około 30% udziału wody gorącej, a „6” około 60% – pozwalają dopasować temperaturę zasilania do charakteru odbiorników ciepła. Tak skonfigurowany zawór pracuje jako mieszający, ale w wielu układach można go użyć również jako rozdzielający lub przełączający, jeśli wymagany jest rozdział strumienia.

W praktyce stosuje się go do ochrony powrotu kotła, do obniżania temperatury na obiegu grzejnikowym oraz do zasilania ogrzewania podłogowego, które potrzebuje niższej temperatury wody niż kocioł.

Przygotowanie instalacji i montaż mechaniczny

Zanim zaczniesz prace, odetnij dopływ wody i ciepła, poczekaj aż układ ostygnie i zredukuj ciśnienie, spuszczając wodę z odcinka, na którym pracujesz. Przygotuj gwinty, sprawdź ich stan i uszczelnij połączenia (taśma PTFE lub pakuły z pastą) tak, aby po dociągnięciu nie było potrzeby „dobijania” korpusu.

Zawór Diamond ART.18 ma korpus z mosiądzu CW617N, jest solidny, ale wciąż wymaga poprawnego chwytania kluczem – zawsze trzymaj narzędzie na ścięciach przy gwincie, nie na korpusie. Zwróć uwagę na kierunek przepływu i to, gdzie w układzie znajduje się wlot wody gorącej od strony kotła, gdzie wlot wody zimnej z powrotu, a gdzie wylot wody zmieszanej na obieg. Po wkręceniu elementów dociśnij połączenia zdecydowanie, lecz bez nadmiernej siły, tak aby nie przenieść momentu na korpus i uszczelnienia.

Ustawienie i kalibracja zaworu ART.18 – krok po kroku

Po zakończeniu montażu mechanicznego czas na precyzyjne ustawienie ogranicznika, skali i pokrętła. To od tego zależy, czy obrót o 90° rzeczywiście będzie odpowiadał zmianie od 0 do 100% udziału wody gorącej.

Najpierw zdejmij pokrętło. Wyjmij plastikową zaślepkę, odkręć śrubkę mocującą i ostrożnie ściągnij pokrętło, w razie potrzeby delikatnie je podważając. Następnie zdejmij skalę i pierścień ograniczający. Teraz możesz zająć się ustawieniem mechanizmu. Ustal zakres pracy zawieradła w pełnych 90° pomiędzy wlotem gorącej a wlotem zimnej wody. Pamiętaj, że ścięcie na trzpieniu musi być po przeciwnej stronie zawieradła – to kluczowa wskazówka, która zapobiega odwróceniu logiki działania.

Kiedy wiesz już, gdzie jest „początek” i „koniec” ruchu, ustaw pierścień ograniczający tak, aby jego wypustka znajdowała się po lewej stronie ścięcia na trzpieniu. Dzięki temu zawór nie przekroczy dozwolonego zakresu i nie dojdzie do mechanicznego przeciążenia elementów. Wybierz stronę skali – możesz użyć nadruku „0–10” lub „10–0”, w zależności od pozycji montażowej. Nałóż skalę tak, by „0” wypadało naprzeciwko wlotu wody gorącej, a „10” naprzeciwko wlotu wody zimnej. To ustawienie sprawia, że wskazania są intuicyjne: w kierunku „10” rośnie udział chłodnej wody i spada temperatura mieszanki, a w kierunku „0” udział chłodnej maleje.

Na końcu załóż pokrętło w jedynej możliwej pozycji – wymusza ją ścięcie wewnątrz pokrętła – przykręć śrubkę i wciśnij zaślepkę. Teraz sprawdź poprawność działania: obróć pokrętło do „0” i „10”, obserwując, czy odpowiadają im skrajne położenia zawieradła i czy przepływy reagują zgodnie z opisem. Jeżeli cokolwiek się nie zgadza, wróć do ustawień pierścienia i skali – drobna korekta potrafi rozwiązać problem.

Siłownik zamiast pokrętła – automatyka ART.20 / ART.21

Jeśli chcesz zautomatyzować pracę instalacji, pokrętło można zastąpić siłownikiem. W ofercie DIAMOND są dostępne modele ART.20 oraz ART.21, które montuje się na adapterze w miejsce zdemontowanego pokrętła i blokuje śrubą dołączoną w komplecie.

Warto pamiętać, że wymagany moment napędowy zaworu wynosi ≤ 5 Nm, więc siłownik nie może tej wartości przekraczać. Po montażu zwróć uwagę na kierunek obrotu i krańcówki – siłownik musi przejść cały zakres 90° dokładnie między wlotem gorącym i zimnym. Przed podłączeniem do sterownika sprawdź ręcznie, czy w pozycjach skrajnych rzeczywiście uzyskujesz odpowiednio 0% i 100% udziału wody gorącej, a następnie wykonaj próbny cykl pracy z kontrolą temperatury na zasilaniu i powrocie.

Parametry techniczne – najważniejsze liczby w praktyce

Aby zawór pracował długo i bezawaryjnie, trzeba trzymać się granicznych wartości. Maksymalna temperatura pracy wynosi 110°C, a maksymalne ciśnienie 10 bar. Zawór dopuszcza mieszanki z glikolem do 50%. Gwinty przyłączeniowe są dostępne w rozmiarach od Rp 3/4 do Rp 2 (DN20–DN50), co pozwala dobrać zawór do przekrojów przewidzianych w projekcie.

Współczynnik Kvs mieści się w przedziale od 6,3 do 40 m³/h w zależności od rozmiaru, dlatego przy doborze warto policzyć przepływ i spadek ciśnienia, zamiast sięgać po największy model „na zapas”. Kąt obrotu to 90°, a producent udziela 5‑letniej gwarancji. Te wartości pokazują, że ART.18 jest uniwersalnym zaworem do instalacji c.o., pod warunkiem prawidłowej konfiguracji.

Uruchomienie i testy po montażu

Po złożeniu układu napełnij instalację, odpowietrz ją starannie i sprawdź szczelność wszystkich połączeń. Wykonaj powolne podgrzewanie i obserwuj temperaturę na zasilaniu oraz na powrocie – przy ochronie kotła chodzi o to, by powrót nie spadał poniżej wymaganej temperatury minimalnej producenta kotła, natomiast przy obiegu grzejnikowym i podłogowym liczy się komfort i stabilność.

Koryguj ustawienie pokrętła lub parametry siłownika małymi krokami, pozwalając instalacji ustabilizować się po każdej zmianie. Jeżeli zauważysz, że przy położeniu „0” wciąż płynie ciepła woda, najpewniej skala jest odwrotnie założona albo wypustka ogranicznika nie znajduje się po lewej stronie ścięcia na trzpieniu. Jeśli zawór „dobija” na krańcówkach, wróć do ustawienia pierścienia ograniczającego.

Najczęstsze błędy i jak ich uniknąć?

Problemy zwykle mają te same źródła. 

• Odwrócone wloty gorący/zimny prowadzą do całkowicie odwrotnej logiki pracy. Źle ustawiona skala wprowadza w błąd użytkownika i utrudnia serwis. 
• Zła pozycja ogranicznika pozwala przekręcić zawór poza zakres 90°, co grozi uszkodzeniem elementów wewnętrznych. 
• Zbyt duża siła przy dokręcaniu na korpusie skręca zawór i osłabia uszczelnienia. Siłownik o zbyt dużym momencie potrafi zniszczyć gniazdo. 

Każdy z tych błędów eliminuje uważne trzymanie się procedury: poprawne rozpoznanie wlotów, ustawienie zawieradła, wypustka po lewej stronie ścięcia, właściwa skala, kontrola krańcówek i testy temperatur.

Konserwacja i eksploatacja

Zawór nie wymaga skomplikowanego serwisu, ale warto raz w sezonie wykonać pełny cykl od „0” do „10” i z powrotem, żeby utrzymać lekkość pracy. Przy przeglądach instalacji sprawdzaj szczelność połączeń, działanie siłownika i odczyty skali. W układach z glikolem kontroluj jego stężenie, pamiętając o limicie do 50%. Gdy zawór zaczyna chodzić ciężej, nie zwiększaj „na siłę” momentu siłownika – najpierw usuń przyczynę, zwykle jest nią zanieczyszczony czynnik lub osad, który wymaga płukania instalacji.

źródło i zdjęcia: DIAMOND

opracowanie: Anna Chrystyna