Sposoby eliminacji mostków termicznych w konstrukcji budynku

Czego dowiesz się z artykułu?

• Czym są mostki termiczne i gdzie występują?
• Jakie są rodzaje mostków termicznych?
• Dlaczego powstają mostki cieplne w ścianach?
• Jak zapobiec mostkom cieplnym w połaci dachu skośnego i jej styku z murem?
• Dlaczego mostki termiczne występują często przy oknach?
• Jak wyeliminować mostki termiczne na styku ściany fundamentowej i podłogi na gruncie?
• Dlaczego płyta balkonowa jest mostkiem cieplnym?

Mostek termiczny to fragment przegrody budowlanej (ściany, dachu), przez który ciepło ucieka dużo intensywniej. Opór cieplny jest tu niższy, co jest efektem nieszczelności przegrody, jej uszkodzenia (np. przebicia termoizolacji), czy błędu wykonawcy lub projektanta. Mostki pojawiają się zwykle na łączeniach przegród wykonanych z różnych materiałów, w tzw. węzłach konstrukcyjnych: tam, gdzie dach łączy się ze ścianą zewnętrzną, okno styka z murem, podłoga na gruncie ze ścianą fundamentową. Powstają też w miejscach mocowania stalowych balustrad, wsporników anten telewizyjnych itp.

Dzieli się je na:

• liniowe - mają kształt pasma (linii), pojawiają się, gdy gdzieś brakuje termoizolacji (np. w wyniku niedbałego ułożenia między płytami ocieplenia zostaje szpara), kiedy jest ona cieńsza bądź z materiału o słabszych właściwościach izolacyjnych. Typowe to obwody okien i drzwi, krokwie dachów spadzistych, wieńce stropów, itp.;
• punktowe - związane z punktowym użyciem innego materiału, dobrym przykładem są łączniki użyte do przytwierdzenia termoizolacji, kotwy w murach trójwarstwowych, czy wspomniane już stalowe mocowania balustrad.

Ze względu na przyczynę powstania, mostki dzieli się na:

• konstrukcyjne, będące następstwem decyzji podejmowanych przy wyborze technologii budowy i materiałów. Pojawią się, gdy np. w ścianie jednowarstwowej nadproża okien zostaną wykonane tylko ze zbrojonego betonu;
• geometryczne, których istnienie jest związane z kształtem budynku - w narożnikach powierzchnia oddawania ciepła (zewnętrzna) jest większa od powierzchni jego dostarczania i tam występują one zawsze.

Przy dużych różnicach temperatury wewnątrz i na zewnątrz budynku, w miejscu mostka przegroda się wychładza. Co pociąga za sobą nie tylko wzrost wydatków na ogrzewanie, ale również ryzyko jej zawilgocenia i zagrzybienia. W strefie mostka temperatura powierzchni przegrody obniża się bowiem tak znacznie, że może zostać przekroczony tzw. punkt rosy, w którym para wodna zaczyna się skraplać. Zawilgocone ściany czy stropy stają się pożywką dla pleśni, które wywołują poważne schorzenia układu oddechowego, alergie, choroby reumatyczne, grzybice i wiele innych dolegliwości.

Do wykrywania mostków termicznych służy termografia, czyli obrazowanie w paśmie średniej podczerwieni. Umożliwia ona rejestrację promieniowania cieplnego, emitowanego przez budynek, oraz dokładny pomiar jego temperatury. Na wykonanych kamerą termowizyjną zdjęciach (termogramach) miejsca o odmiennej temperaturze różnią się kolorami.

Termogram, czyli obraz z kamery termowizyjnej, pokazuje, którędy ciepło ucieka z budynku. (fot. Archiwum BD)

Całkowita eliminacja mostków cieplnych jest trudna, niekiedy wręcz nierealna (mostki geometryczne), ale na etapie wznoszenia budynku zdecydowanie należy im zapobiegać. Często wystarczy dokładność wykonawców, np. przy murowaniu ścian jednowarstwowych czy ocieplaniu dwuwarstwowych. Zawsze trzeba pamiętać, że izolacja cieplna ułożona po zewnętrznej stronie przegrody musi być ciągła!

W dalszej części tekstu omówimy najczęściej występujące mostki cieplne i sposoby zapobiegania im.

Może cię zainteresować

Boniowanie - co to jest i jak je wykonać? Jak zatrzymać ciepło w domu i obniżyć rachunki za ogrzewanie? Jeszcze większe dofinansowania do termomodernizacji w 2023 roku. Sprawdź, czy możesz skorzystać Termomodernizacja za pomocą wełny mineralnej - to się opłaca! Jak zadbać o prawidłową wilgotność pomieszczeń po ociepleniu ścian od wewnątrz? Jakie korzyści daje termoizolacja budynku produktami z włókien drzewnych STEICO? Co to są elewacje wentylowane i jakie są zalety tego rozwiązania? Prawidłowe ocieplenie nadproży pod rolety Jak wybrać system ocieplenia dla domu? Dlaczego warto ocieplić dom? Jak obniżyć koszty ogrzewania domu? Sposób na nowoczesną termomodernizację Zastosowania wełny w płytach Jaka ściana, taki kołek - jak mocować, by nic nie spadło nam na głowę? Poprawne ocieplenie poddasza wełną skalną - sprawdzone rady eksperta Poddasze ocieplone zgodnie z Warunkami Technicznymi 2021 Styropian z grafitem - na najbardziej wyśrubowane oczekiwania Dom w ekoklimacie! Jak zadbać o energooszczędność w domu? Nawet kilka tysięcy złotych oszczędności w jednym sezonie grzewczym. Jak to zrobić?

Zobacz więcej Zwiń

Mostki termiczne - ściany

W ścianach jednowarstwowych mostki powstają w wyniku niedbalstwa murarzy albo użycia niewłaściwych materiałów. Takie mury należy wznosić zgodnie z wytycznymi producenta bloczków lub pustaków, na zaprawę ciepłochronną, klejową na cienkie spoiny, pianę poliuretanową. Jeśli inwestor bądź wykonawca poszuka tu oszczędności i użyje tańszej zaprawy cementowo-wapiennej, powstaną ściany poszatkowane liniowymi mostkami cieplnymi.

Podobny efekt da brak staranności. Mostkami będą bowiem zbyt grube spoiny z zaprawy klejowej i miejsca, gdzie źle spasowano pustaki łączone na pióro i wpust. W przypadku ścian jednowarstwowych, kluczowe znaczenie ma też zastosowanie ciepłych nadproży systemowych (zamiast tych wylewanych z betonu) i właściwe ocieplenie wieńców stropowych.

Jednowarstwowe ściany zewnętrzne muruje się na cienkie spoiny (fot. z lewej: H+H), należy też stosować ciepłe nadproża systemowe (fot. z prawej: Bruk-Bet (Termalica)).

W ścianie dwuwarstwowej liniowe mostki to następstwo ułożenia izolacji cieplnej byle jak - wystąpią tam, gdzie między niedokładnie spasowanymi płytami styropianu zostaną szczeliny. Aby ich uniknąć, izolację układa się dwuwarstwowo z przesunięciem. Można też zastosować styropian frezowany, układany na zakładkę. Szczeliny między płytami uzupełnia się dokładnie przyciętymi kawałkami tego materiału albo specjalną pianką rozprężną. Szczelne ułożenie ocieplenia z wełny jest łatwiejsze, bo jej płyty są elastyczne.

Należy pamiętać, że styropian, który trafia na budowę prosto z taśmy produkcyjnej, przed wykorzystaniem powinien być sezonowany przez kilka tygodni, bo może się nieco skurczyć.

Robotnicy budowlani układają ocieplenie z błędami, bo albo nie wiedzą, jak wykonać je prawidłowo, albo im się śpieszy. Ich pracę na ogół opłaca się "z metra", więc jeśli nie są solidni, niezbędny jest nadzór - inwestora, kierownika budowy czy inspektora nadzoru.

Szczelność izolacji zwiększa układanie jej dwuwarstwowo i stosowanie płyt frezowanych. (fot. Knauf Industries)

Mostki termiczne - połać dachu skośnego i jej styk z murem

Większość budowanych w Polsce domów jednorodzinnych ma użytkowe poddasza. Połacie ich dachów muszą zatem spełniać kryteria termoizolacyjne stawiane przegrodom zewnętrznym. Ociepla się je przeważnie elastyczną wełną mineralną w postaci mat lub płyt. Wystarczająco gruba izolacja (przynajmniej 20 cm) zwykle nie mieści się między krokwiami, dlatego wełnę układa się w dwóch warstwach - pierwszą pomiędzy belkami i drugą prostopadle poniżej. Ułożenie ocieplenia wyłącznie między krokwiami skutkuje powstaniem liniowych mostków cieplnych, bo izolacyjność drewnianych belek jest kilka razy mniejsza od izolacyjności wełny.

Co ważne, ocieplenie połaci układa się różnie, w zależności od rodzaju materiału użytego do wstępnego krycia dachu. Jeśli jest nim folia wysokoparoprzepuszczalna, wełnę daje się na styk z nią (bez dopychania!). Jeżeli do wstępnego krycia wykorzystano folię niskoparoprzepuszczalną albo papę, niezbędne jest pozostawienie 3-4 cm szczeliny wentylacyjnej między termoizolacją i folią bądź poszyciem z desek. W przeciwnym razie para wodna z pomieszczeń skropli się na wewnętrznej stronie folii/deskowania, a zawilgocenie pogorszy właściwości izolacyjne ocieplenia.

Wełnę ocieplającą połać dachu skośnego układa się w dwóch warstwach. Przy jednej krokwie staną się liniowymi mostkami termicznymi. (fot. Rockwool)

Trudny do prawidłowego zaizolowania jest też styk połaci dachu i ściany zewnętrznej. To konstrukcje zbudowane z różnych materiałów, o odmiennych właściwościach: więźba jest wiotka, podatna na odkształcenia, ściany są sztywne. Na ogół ociepla się je innymi materiałami (ściany styropianem, połać wełną), prace prowadzą różne ekipy. Kluczowe jest zachowanie ciągłości izolacji - styropian, którym ocieplono ściany, ma się stykać z wełną na całej ich długości.

W domach z niskimi ściankami kolankowymi nie wystarczy ocieplenie dodatkowej przedścianki, czy fragmentu odciętego przez nią stropu. W tym przypadku izolacja ściany zewnętrznej musi łączyć się z ociepleniem stropu, to zaś płynnie przechodzić w termoizolację połaci.

Styk dachu i ściany. Izolacja połaci (tu z wełny) musi łączyć się z izolacją ściany (biały styropian). (fot. Climowool)

Mostki termiczne - okna

Gdy idzie o straty ciepła, od zawsze są słabszymi fragmentami przegród. Pojawiające się przy nich mostki cieplne współcześnie wynikają nie tyle z jakości stolarki (bo ta jest zwykle wystarczająco dobra), lecz z jej wadliwego montażu. Standardowo okna osadza się przy zewnętrznym licu muru. W montażu warstwowym termoizolacja z pianki PUR, która wypełnia szczelinę między murem i ościeżnicą, zabezpieczana jest od środka taśmą paroszczelną, a od zewnątrz wodoodporną taśmą paroprzepuszczalną.

W budynkach energooszczędnych i pasywnych rekomendowane jest osadzenie stolarki w warstwie izolacji cieplnej. W tym wariancie okno obsadza się przed ścianą nośną, wykorzystując specjalne elementy montażowe - kotwy, konsole, ramy instalacyjne. Teoretycznie w ten sposób da się całkowicie wyeliminować mostki wokół ościeżnicy.

Gdy okno montowane jest na krawędzi muru, niezbędne jest zrobienie tzw. węgarków, czyli nasunięcie na ramę izolacji, którą ocieplana jest ściana. Węgarki mają zasłaniać przynajmniej 2 cm szerokości ościeżnicy i to na całym obwodzie okna, czyli także pod parapetem.

W montażu warstwowym, termoizolacja z pianki PUR jest zabezpieczana taśmą paroszczelną od środka i paroprzepuszczalną od zewnątrz. (fot. Soudal)

Najcieplejszy wariant osadzenia okien - w warstwie termoizolacji, przed ścianą nośną. (fot. Isover)

Mostki termiczne - styk ściany fundamentowej i podłogi na gruncie

Na ogół budynek posadawia się na betonowych ławach i murowanych ścianach fundamentowych, które ociepla się i izoluje od wilgoci. Odrębną częścią konstrukcji są ściany zewnętrzne, także ocieplane (z wyjątkiem jednowarstwowych), podobnie jak podłoga na gruncie. Aby uniknąć mostka termicznego na styku tych trzech elementów, izolacja cieplna ściany fundamentowej musi łączyć się z ociepleniem ścian warstwowych, a izolacja podłogi na gruncie ma się stykać ze ścianą nośną, która zwykle charakteryzuje się lepszą izolacyjnością termiczną od fundamentowej.

Prawidłowe połączenie izolacji termicznej ściany fundamentowej, zewnętrznej i podłogi na gruncie.

W ścianach parteru, zaprojektowanych z materiałów o gorszym współczynniku przewodzenia ciepła, warto zbudować pierwszą warstwę muru ze specjalnych izolacyjnych bloczków cokołowych. To elementy o dużej wytrzymałości na ściskanie i jednocześnie dobrej termoizolacyjności.

Najlepszym rozwiązaniem do domu energooszczędnego jest jednak zaprojektowanie płyty fundamentowej zamiast ław. Płytę wylewa się na styropianie, zatem w tym wariancie ocieplenie otula cały budynek ze wszystkich stron, także od spodu. Oczywiście, jej izolacja powinna stykać się szczelnie z ociepleniem ścian zewnętrznych.

Pierwszą warstwę ściany parteru warto postawić z materiałów o lepszej termoizolacyjności - tu są to cokołowe pustaki izolacyjne. (fot. Stahlton)

Dom posadowiony na płycie fundamentowej jest ocieplony także od dołu. (fot. Legalett)

Mostki termiczne - płyta balkonowa i mocowania

Płyta balkonowa to doskonała kandydatka na ogromny mostek cieplny (konstrukcyjny i geometryczny jednocześnie). Niektórzy inwestorzy ocieplają je od dołu, cienką warstwą styropianu. Tak naprawdę balkon powinien zostać obłożony termoizolacją z każdej strony (z góry, z boków i z dołu), ale wtedy ma przynajmniej 40 cm grubości. A punktowe mostki cieplne i tak mogą się pojawić przy mocowaniu balustrady.

Dlatego generalnie w domach energooszczędnych zaleca się rezygnację z balkonów. Jeśli inwestorowi na nich zależy, trzeba je wykonać jako samonośne. Taka konstrukcja jest oddylatowana od budynku. Płyta balkonowa opiera się na słupach, całość można wykonać z dowolnego materiału (stali, drewna, betonu). Alternatywnie stosuje się łączniki do termicznego rozdzielania wystających elementów konstrukcji. Łącznik, umieszczony między żelbetowym balkonem i stropem, izoluje ciepłą część konstrukcji budynku od zimnej i zmniejsza straty ciepła nawet o 80%.

Kotwa z włókna szklanego - sposób na uniknięcie punktowych mostków cieplnych przy montażu elewacji wentylowanej. (fot. Schöck)

Mocowania stalowych balustrad, anten, daszków, przenikające przez warstwę ocieplenia stanowią punktowe mostki termiczne. Ogranicza się je, stosując przy montażu elementy pośrednie o wyższej termoizolacyjności. Mogą to być klocki z drewna lub kawałki wodoodpornej sklejki, przykręcone do ściany na podkładce ze szkła piankowego lub twardego polistyrenu ekstrudowanego. Dopiero do nich przytwierdza się konstrukcje stalowe. Mostki punktowe są wówczas minimalne - ograniczone do śrub kotwiących elementy pośrednie.

Redaktor: Janusz Werner